Ήδη από τη Θουκυδίδεια περίοδο παρατηρούμε αντιλήψεις που φέρουν τον άνθρωπο ως τον πιο ενθουσιώδη μπροστά σε κάθε ξεκίνημα πολέμου, καθώς και την απαισιόδοξη εξήγηση ότι ατέρμονα η ηθική θα θυσιάζεται στο βωμό του συμφέροντος έναντι των ιδεολογιών των αντιποίνων και της εκδίκησης. Το ζήτημα της αλληλεπίδρασης, έως και αλληλεξάρτησης σε κάποιο βαθμό, κλάδων όπως η πολιτική και η ψυχολογία πραγματεύεται με τη σειρά της η θεωρία του Πολωνού ψυχιάτρου Andrzej Łobaczewski. Ο ίδιος είχε επηρεαστεί από την επικαιρότητα της εποχής του, όντας μάρτυρας της εξάπλωσης των καθεστώτων του ναζισμού και του σταλινισμού. Ωστόσο, η ριζοσπαστική μελέτη του έγινε αιτία ακριβώς να συλληφθεί, ώσπου το 1984, ως φυγάς πλέον στις Ηνωμένες Πολιτείες, κατάφερε να δημοσιεύσει το έργο του με τίτλο «Political Ponerology», στο οποίο αναλύει διεξοδικά το λεγόμενο δόγμα του κακού. Ο Łobaczewski περικυκλώνει το συλλογισμό του με κέντρο την έννοια της παθοκρατίας.
Ορισμός
Η παθοκρατία (πάσχω+ισχύς) αντανακλάται στην τάση ανάδυσης, σε θέσεις κύρους, προσωπικοτήτων με αισθητή παρουσία ψυχικών διαταραχών προκειμένου να ασκήσουν εξουσία σε μια φαινομενικά κατώτερη κοινωνική σφαίρα που δε μπορεί παρά να κυριαρχείται. Σαφώς, ο συγκεκριμένος όρος δεν αφορά μόνο σε πολιτικές καταστάσεις, αλλά διατηρεί διαχρονική και πιθανόν άχρονη σημασία, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την παράδοση του δημοκρατικού ελλείμματος να κυριαρχεί παγκόσμια εν έτει 2022.
Χαρακτηριστικά της παθοκρατίας
Τα χαρακτηριστικά της παθοκρατίας αγγίζουν τα όρια του ναρκισσισμού, εφόσον κεντρικός άξονας ικανοποίησης των εκπροσώπων της καθίσταται η συνεχής επιβεβαίωση της αποδοχής τους από το ευρύτερο σύνολο, παρά την αντίθεση με το γεγονός ότι οι παθοκρατείς αδιαφορούν πλήρως για τα αισθήματα των άλλων όταν εκείνα δεν περιορίζονται στο άτομό τους. Συνακόλουθα, οι συνεσταλμένοι και με ενσυναίσθηση παρατηρητές απομονώνονται εξαιτίας της παρακμής που διακρίνουν ότι τους περιβάλλει.
Εξίσου ουσιώδης είναι η διαπίστωση ότι οι παθοκρατείς πυροδοτούν την κατάρρευση της δημιουργικότητας και της συνεργασίας, αποθεώνοντας ταυτόχρονα το είδωλο που εκείνοι έφτιαξαν νοητικά για τον εαυτό τους. Επιπροσθέτως, απαξιώνεται η όποια μορφή κριτικής, πόσο μάλλον κατάκρισης, όπως φάνηκε και από την εμπερία του Łobaczewski, λόγω της ενσωματωμένης μανίας της καταδίωξης που ολοκληρώνει το οξύθυμο προφίλ των παθοκρατών.
Παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τα συστατικά της παθοκρατίας
Παράδοξο εμφανίζεται, ακόμη, το γεγονός ότι σε ένα αυξημένο ποσοστό του πληθυσμού, οι παραπάνω περιγραφές συνιστούν έμπρακτη απόδειξη του χαρίσματος που κατέχουν αυτές οι περίφημες ηγετικές φυσιογνωμίες. Ο λόγος βέβαια δεν είναι άλλος από την παρερμήνευση της αδίστακτης επιβολής με αποφασιστικότητα, της αποθηρίωσης με ορθολογικότητα και του απολυταρχισμού με ατρομητοσύνη. Στην πραγματικότητα, η παθοκρατία εφαρμόζεται μέσω της σταδιακής χειραγώγησης της κοινής γνώμης, την εξαπάτηση και την παραπληροφόρηση προς την πολυπόθητη ταύτιση με κάτι πλασματικό.
Ενδεικτικά, ο Αδόλφος Χίτλερ έσπευσε να καταργήσει την ελευθερία του Τύπου και της προσωπικής έκφρασης ευθύς αμέσως, μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του, επικαλούμενος μια μέθοδο λογοκρισίας μεροληπτικής υπονομευτικής ασφαλώς έναντι της ηθικής και του δικαίου. Πιο πρόσφατα, παρόλα αυτά, είναι τα δίχτυα της ευνοιοκρατίας, της διαφθοράς και της προκαταλήψεως που δε βρίσκουν σύνορα. Θύματα της παθοκρατίας δε συναντώνται αποκλειστικά σε όσους συσπειρώνονται και μάλιστα πολλές φορές έλκονται από τη μειοψηφία που κυβερνά, διευθύνει ή προσπαθεί να κατευθύνει, αλλά και η ίδια η μειοψηφία αδυνατεί να εντοπίσει την ευθύνη της.
Αποτελέσματα του φαινομένου της παθοκρατίας
Αναμφισβήτητα, λοιπόν, επέρχεται μια ολοκληρωτική υπονόμευση της γνώσης, της σκέψης, των ιδανικών, ενώ το κενό αντικαθίσταται εύκολα από τη νοοτροπία της ματαιότητας για οτιδήποτε περιλαμβάνει η ανθρώπινη ζωή, κοσμική και μεταθανάτια ανεξαιρέτως. Η αλυσίδα που χαράσσεται ενώνει επίσης προβληματικά πρόσωπα με αντίστοιχες παθοκρατικές επιδιώξεις και προοπτικές, διευρύνοντας έτσι τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες και αντιμετωπίζοντας όλους τους ανθρώπους λανθασμένα ως αντικείμενα εκμετάλλευσης και θωπευμένα πιόνια.
Συμπερασματικά
Τίποτα δε θεωρείται δεδομένο, ούτε στην πολιτική ούτε στην ψυχολογία. Σήμερα, οι περισσότεροι νιώθουμε περήφανοι να αναφερόμαστε στην ευκαιρία συλλογικής λήψης αποφάσεων που μας δίνει το πολίτευμα της χώρας μας, όμως η αλήθεια είναι ότι το πιο διαδεδομένο εργαλείο της πολιτικής μας ενεργοποίησης, η ψήφος, αποτελεί το συνονθύλευμα παραγόντων που αντικατοπτρίζουν άμεσα τα αισθήματα που άφησε στην κοινωνία η πρότερη τάξη πραγμάτων. Όπως γίνεται κατανοητό, η αφύπνιση των πολιτών είναι η βασική απάντηση σε τέτοιου είδους και εμβέλειας θέματα, και η ενθάρρυνσή της είναι το λιγότερο επιτακτική αν προσδοκούμε την εξάλειψη της παθοκρατίας ή έστω την απομυθοποίησή της.
Πηγές
- Taylor, S. (2019). Pathocracy. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/out-the-darkness/201907/pathocracy (τελευταία πρόσβαση 12.10.2022)
- Ταρασλιάς, Γ. (2021). Εξουσία: παθοκρατία και μηδενισμός. News12. https://news12.gr/exoysia-pathokratia-kai-midenismos/ (τελευταία πρόσβαση 12.10.2022)
