Οι ελεύθερες ρίζες συνδέονται με τη γήρανση και την ανάπτυξη διαφόρων ασθενειών. Πολλές έρευνες και μελέτες διενεργούνται για την κατανόηση του ρόλου τους στην ανθρώπινη υγεία και στην αποτροπή εμφάνισης ασθενειών. Ο ρόλος τους είναι κυρίως τοξικός αλλά και μερικώς ωφέλιμος.
Τί είναι
Βάσει χημείας, κάθε άτομο περιβάλλεται από ηλεκτρόνια, τα οποία περιστρέφονται σε τροχιά γύρω από το άτομο σε στιβάδες. Κάθε στιβάδα απαιτεί συγκεκριμένο αριθμό ηλεκτρονίων. Αν από τη στιβάδα λείπουν ηλεκτρόνια, τότε το άτομο θα ενωθεί με ένα άλλο, έτσι δημιουργούνται οι ελεύθερες ρίζες. Οι ίδιες, είναι ασταθείς γιατί λείπουν ηλεκτρόνια, και τα ηλεκτρόνια πρέπει να είναι σε ζεύγη, οπότε αναζητούν στο σώμα άλλα ηλεκτρόνια.
Μεγάλος αριθμός ελεύθερων ριζών οδηγεί στο οξειδωτικό στρες, το οποίο προκαλεί βλάβη στα κύτταρα, τις πρωτεΐνες και το DNA. Με αποτέλεσμα τη δημιουργία ασθενειών και συμπτωμάτων γήρανσης. Παράγονται είτε φυσιολογικά από τον οργανισμό (stress, άσκηση, άμυνα) ή από εξωτερικούς παράγοντες ( κάπνισμα, περιβάλλον, τηγανιτά φαγητά, φάρμακα).
Πως βλάπτουν τον οργανισμό μας
Γενικά η φλεγμονή είναι η αιτία για πολλές παθήσεις. Το οξειδωτικό στρες ‘’κρύβεται’’ πίσω από τη φλεγμονή εξ ου και ο συσχετισμός του με τη δημιουργία ασθενειών.
- Φλεγμονώδεις ασθένειες ( αρθρίτιδα, λύκος κ.α.)
- Καρκίνος
- Αυξημένη αρτηριακή πίεση
- Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον
- Καρδιαγγειακά και αθηροκλήρυνση.
Περίσσεια οξειδωτικού στρες οδηγεί σε οξείδωση λιπιδίων και πρωτεϊνών, που οδηγεί σε αλλαγές στη δομή και λειτουργία τους. Συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα οξειδωμένων λιπιδίων οδηγεί σε βλάβη των αιμοφόρων αγγείων, στη δημιουργία πλακών και τελικά σε αθηροσκλήρωση.
- Γήρανση ( ρυτίδες, γκρίζα μαλλιά, κ.α.)
Η θεωρία της γήρανσης λόγω ελεύθερων ριζών (1956) περιγράφει πως οι ελεύθερες ρίζες με τη πάροδο του χρόνου διασπούν τα κύτταρα. Έτσι, ‘’γερνάει’’ το σώμα, αυξάνει ο αριθμός ελεύθερων ριζών και το οξειδωτικό στρες. Όλα αυτά οδηγούν στη φυσιολογική γήρανση.
Η συγκεκριμένη θεωρία τροποποιήθηκε και επικεντρώθηκε στα μιτοχόνδρια. Έρευνες σε αρουραίους δείχνουν ότι οι ελεύθερες ρίζες που προέρχονται από τα μιτοχόνδρια βλάπτουν ουσίες χρήσιμες για τη λειτουργικότητα του κυττάρου. Η έρευνα αυτή, συντέλεσε στην εξήγηση του πώς μερικά άτομα γερνούν πιο αργά από άλλα. Για αυτό και ο τρόπος ζωής παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Σε κάθε οργανισμό ο τρόπος και η ταχύτητα δράσης των ελεύθερων ριζών διαφέρει γιατί διαφέρουν και οι διατροφικές και καθημερινές συνήθειες από άτομο σε άτομο.
Αντιμετώπιση
Κάπου εδώ, είναι απαραίτητη η αναφορά στο τρόπο αντιμετώπισης τους. Τα αντιοξειδωτικά αποτελούν τη βέλτιστη τακτική. Όπως προαναφέρθηκε, οι ελεύθερες ρίζες αναζητούν ηλεκτρόνια για να γίνουν πιο σταθερές. Τα αντιοξειδωτικά, είναι αρκετά σταθερά μόρια, οπότε δίνουν ένα ηλεκτρόνιο και μειώνουν τελικά την ικανότητα των ελεύθερων ριζών να προκαλούν βλάβες. Σαρώνουν, δηλαδή, τις ελεύθερες ρίζες και αναστέλλουν ή/και καθυστερούν την βλάβη.
Η αντιμετώπιση των ελεύθερων ριζών υπόκειται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ερευνών εστιάζοντας στα οφέλη των αντιοξειδωτικών και ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής. Η διατροφή δείχνει να διαδραματίζει σημαντικό παράγοντα για την αποφυγή εμφάνισης ή και ελαχιστοποίηση επέκτασης των ελεύθερων ριζών.
Από την άλλη, οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να συμβάλλουν μερικώς στον οργανισμό μας. Πιο συγκεκριμένα, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας (φαγοκύτταρα) απελευθερώνουν ελεύθερες ρίζες ως όπλο εναντίον παθολογικών μικροοργανισμών.
Επίσης, μπορεί να παραχθούν και ως φυσική συνέπεια ενός εξουθενωτικού προγράμματος γυμναστικής. Αυτό συμβαίνει, διότι κατά την άσκηση αυξάνεται η κατανάλωση οξυγόνου κατά 10-15 φορές. Έτσι οι ελεύθερες ρίζες που απελευθερώνονται επιτίθενται στα μυϊκά κύτταρα και επιδεινώνουν τη μυϊκή αποκατάσταση μετά από μία έντονη προπόνηση. Τελικά μειώνεται η αντοχή του ανοσοποιητικού συστήματος, η αντοχή στην άσκηση και αυξάνεται ο κίνδυνος για ιώσεις και μυϊκών πόνων.
Συνοψίζοντας, διαπιστώνει κανείς το πόσο σημαντικό είναι να διεξαχθούν περαιτέρω μελέτες για να διαπιστωθεί πλήρως ο μηχανισμός δράσης των ελεύθερων ριζών. Αν δημιουργούνται αναπόφευκτα, ή αν είναι αποτέλεσμα διαδικασιών του κυττάρων λόγω φλεγμονωδών καταστάσεων. Γίνεται σαφές πώς το lifestyle, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνισή τους, και πώς τα αντιοξειδωτικά ναι μεν βοηθούν στη μερική καταπολέμηση τους αλλά δεν είναι και πανάκεια. Το ζήτημα είναι να υιοθετηθεί ένας υγιεινός τρόπος ζωής ώστε να μην χρειαστεί κανείς να έρθει άμεσα αντιμέτωπος με το οξειδωτικό στρες, είτε μέσα από την εμφάνιση πρόωρων ρυτίδων είτε μέσα από την ανάπτυξη ασθένειας.
Πηγές
Στέλιος Πανταζής, Οξειδωτικό στρες και άσκηση. (Διαθέσιμο στο: holistic-greece.com Τελευταία πρόσβαση: 7/1/2021).
Jessie Szalay (2016). What are free radicals. (Available at: livescience.com Last access: 7/1/2021).
Jose Vina, Mari-Carmen Gomez-Cabrera, Ana Lloret, Rafael Marquez, Juan b. mi ˜nana, Federico v. Pallardo, Juan Sastre (2000). Free Radicals in Exhaustive Physical Exercise: Mechanism of Production, and Protection by Antioxidants.
Lien Ai Pham-Huy, Hua He, and Chuong Pham-Huy (2008). Free Radicals, Antioxidants in Disease and Health
Tifanny La Forge(2020). Free radicals. How these molecules affect your body. (Available at: greatest.com Last access: 7/1/2021)
V.Lobo, A. Patil et al (2010). Free radicals, antioxidants and functional foods: Impact on human health
Zawn Villines (2017). How do free radicals affect the body? (Available at: medicalnewstoday.com Last access: 7/1/2021)
