Πολλές φορές αποφεύγεται η ονομασία του, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προτιμούν αδίκως τον όρο «επάρατη νόσος», ενώ η κοινωνία τον αποκαλεί ακόμα και «το κακό». Ο καρκίνος έλαβε το όνομά του από τον κάβουρα λόγω της ομοιότητας ενός όγκου του μαστού με τις δαγκάνες του εν λόγω αρθρόποδου. Φυσικά δεν πρόκειται για μία συγκεκριμένη νόσο, αφού μπορεί να προσβάλει οποιοδήποτε όργανο εκτός πρακτικά από την καρδιά. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει και ενιαία θεραπεία, παρά μόνο θεραπευτικές επιλογές ανάλογα με το όργανο – στόχο, τον ιστολογικό τύπο του νεοπλάσματος, τη σταδιοποίησή του και πολλούς ακόμα παράγοντες. Τι συμβαίνει, όμως, με την πρόληψη;
Ο καρκίνος είναι μία πολυπαραγοντική νόσος, δηλαδή εξαρτάται μεταξύ άλλων από γονιδιακούς και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι καθημερινές συνήθειες, η διατροφή, η φυσική κατάσταση, ακόμα και συγκεκριμένοι εμβολιασμοί συμβάλλουν στην προστασία από την εμφάνιση καρκίνου. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο εμβόλιο που ενίσχυσε σημαντικά την καταπολέμηση ενός καρκίνου και δη του ηπατοκυτταρικού δεν είναι άλλο από αυτό κατά της ηπατίτιδας Β. Επίσης, ευρέως γνωστό και πολυσυζητημένο είναι το εμβόλιο κατά του HPV, το οποίο προφυλάσσει τον γυναικείο πληθυσμό από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
Όσον αφορά τη διατροφή, πολύ εύκολα μπορεί να φανταστεί κάποιος πως η υιοθέτηση υγιούς διατροφικής συμπεριφοράς κατέχει εξέχοντα ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. Αρκεί να αναλογιστούμε πως οι διαιτητικές συνήθειες και η κατανάλωση οινοπνευματωδών συμβάλλουν στην πρόκληση ενός επιπλέον 30% των καρκίνων, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται ο καρκίνος του στομάχου, του παχέος εντέρου, του οισοφάγου, του μαστού και του ήπατος. Οι κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής θα μπορούσαν να μειώσουν τους καρκίνους αυτούς, όπως η μείωση κατανάλωσης ζωικών λιπών και κόκκινου κρέατος, η μείωση της κατανάλωσης οινοπνευματωδών, η αύξηση της πρόσληψης φυτικών ινών, φρέσκων φρούτων και λαχανικών και φυσικά η αποφυγή της παχυσαρκίας. Με λίγα λόγια, η ισορροπημένη μεσογειακή διατροφή όχι μόνο διαθέτει ένα πλούσιο οπλοστάσιο με κατάλληλα τρόφιμα εναντίον του καρκίνου, αλλά συνεισφέρει καθοριστικά και στη διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους, παράγοντα εξίσου σημαντικού στην πρόληψη.
Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες νόσοι με τους αντίστοιχους διαιτητικούς παράγοντες που προδιαθέτουν στην εμφάνισή τους:
Καρκίνος στομάχου:
- χαμηλή κατανάλωση βιταμινών Β, Α, C, πρωτεϊνών και λιπών
- υψηλή λήψη αμυλωδών τροφών (γεώμηλα)
- μεγάλη κατανάλωση καπνιστών και αλίπαστων τροφών
- υπερβολική λήψη οινοπνευματωδών ποτών
- υψηλή πρόσληψη νιτροζαμινών
Καρκίνος παχέος εντέρου:
- Δίαιτα πτωχή σε φυτικές ίνες/πλούσια σε λίπη
- βακτηριοειδή και κλωστηρίδια που περιέχονται στη δίαιτα «δυτικού τύπου» και με τη βοήθεια ενζύμων παράγουν και μεταβολίζουν τα χολικά οξέα, τη χοληστερίνη, τα λίπη και τα λευκώματα σε διάφορες καρκινογόνες ουσίες
Καρκίνος οισοφάγου:
- αλίπαστα ή καπνιστά που για τη συντήρησή τους χρησιμοποιούνται χημικές ενώσεις πλούσιες σε νιτροζαμίνες
- τροφές πτωχές σε βιταμίνες Α, C και ριβοφλαβίνη
- νερό με καρκινογόνα ιχνοστοιχεία
- υπερβολική κατανάλωση θερμών ποτών
- αλκοόλ
Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα:
- τρόφιμα με αφλατοξίνες λόγω μόλυνσης με Aspergillus flavus (σε βασικές τροφές όπως σιτάρι, καλαμπόκι, ρύζι, γάλα και τυρί σε περιοχές της Αφρικής)
Καρκίνος παγκρέατος:
- κρέας και λίπος
- υψηλή κατανάλωση καφέ
- υψηλή κατανάλωση οινοπνεύματος
Καρκίνος μαστού:
- δίαιτα πλούσια σε ζωικά λίπη
- παχυσαρκία
- σημαντική κατανάλωση αλκοόλ
Είναι φανερή η κοινή συμμετοχή αρκετών διαιτητικών παραγόντων σε όλους τους παραπάνω καρκίνους, επομένως η μείωση ή αποφυγή τους, καθώς και η ενσωμάτωση των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών στη διατροφή (π.χ. φυτικές ίνες, βιταμίνες B, A, C) θα συμβάλουν σημαντικά στη μείωση του ποσοστού εμφάνισης των συγκεκριμένων νοσημάτων. Παρακάτω συγκεντρώνονται οι κυριότερες θρεπτικές ουσίες που συμβάλλουν στην πρόληψη του καρκίνου:
- Καροτενοειδή (σε κόκκινα, πορτοκαλί, κίτρινα και μερικά σκούρα πράσινα λαχανικά)
- Πολυφαινόλες (σε βότανα, μπαχαρικά, λαχανικά, πράσινο τσάι, μήλα, μούρα)
- Αντιοξειδωτικά, όπως το σελήνιο και οι βιταμίνες C και Ε
- Ασβέστιο, βιταμίνη D και βιταμίνες Β
- Φυτικές ίνες
- Πρωτεΐνες
Είναι πραγματικά απεριόριστες οι διατροφικές επιλογές που περιέχουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την πρόληψη του καρκίνου, επομένως αυτός τουλάχιστον ο παράγοντας θα πρέπει να διασφαλίζεται για το σύνολο του πληθυσμού. Ίσως το δυσκολότερο κομμάτι αφορά στον περιορισμό των επιβαρυντικών τροφών, όπως το κόκκινο κρέας, και γενικότερα στην προσαρμογή της δυτικού τύπου δίαιτας στις ανάγκες της υγείας. Όπως και να έχει, είναι καιρός να ξεπεραστεί η αμηχανία της κοινωνίας στην αντιμετώπιση του καρκίνου και να αποτιναχτεί η νοοτροπία της «επάρατης» ή «καταραμένης» νόσου. Υπάρχει πρόληψη, υπάρχουν θεραπευτικές επιλογές.