Ας ορίσουμε τον όρο ηλικιωμένα άτομα. Ένα άτομο ορίζεται ως ηλικιωμένο ή άτομο 3ης ηλικίας όταν έχει συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας του και έπειτα. Βέβαια τα ηλικιωμένα άτομα υπάγονται σε περαιτέρω ηλικιακή διαβάθμιση. Έτσι προκύπτει ο εξής διαχωρισμός: Νεότεροι ηλικιωμένοι 65 έως 74 έτη, ηλικιωμένοι, 75 έως 84 έτη, υπερήλικες 85 έτη και άνω.
3η ηλικία, μια φυσιολογική κατάσταση
Η γήρανση είναι μια φυσιολογική βιολογική διεργασία, χαρακτηρίζεται από την έκπτωση της φυσιολογικής λειτουργίας. Τα όργανα μεταβάλλονται καθώς η ηλικία προχωρά. Παράγοντες όπως η γενετική, η ύπαρξη νόσων, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, καθώς και ο τρόπος ζωής επιδρούν στο πως γηράσκει το άτομο. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως η περίοδος αύξησης του ανθρώπινου οργανισμού ολοκληρώνεται σχεδόν στην ηλικία των 30 ετών, οπότε και ξεκινά η αντίστροφη διαδικασία της γήρανσης.
Οργανικές μεταβολές
Η σύσταση του σώματος μεταβάλλεται καθώς ο χρόνος περνά. Η λιπώδης μάζας, όπως και το σπλαχνικό λίπος αυξάνονται, αντιθέτως η άλιπη μάζα ελαττώνεται. Σημαντικός δείκτης είναι η σαρκοπενία η οποία συνυπολογίζεται με τη μειωμένη μυϊκή μάζα, τη μειωμένη δύναμη και λειτουργία. Η σαρκοπενία είναι ο παράγοντας ο οποίος επηρεάζει κατά πολύ την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων ατόμων, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος των πτώσεων.
Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα βοηθά στην ύπαρξη-εμφάνιση της σαρκοπενίας, ιδίως σε αδρανή άτομα γίνεται εμφανής από την 4η δεκαετία της ζωής τους. Εάν υπάρχει παχυσαρκία, η μυική μάζα είναι ακόμη περισσότερο ελαττωμένη, επιδεινώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Μεταβολές των αισθήσεων
Στους μεγαλύτερους ηλικίας ενήλικες η γεύση και η όσφρηση δε μηδενίζονται, αλλά αυξάνεται το όριο διέγερσής τους. Οι μεταβολές των αισθήσεων της γεύσης, της όσφρησης και της αφής, μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της όρεξης και μειωμένη διατροφική πρόσληψη.
Στοματική υγεία
Φυσικά η ποιότητα της διατροφής των ατόμων 3ης ηλικίας μεταβάλλεται λόγω της κακής στοματικής υγιεινής. Ύπαρξη τεχνικής οδοντοστοιχίας, ξηροστομία. Αποφεύγουν να καταναλώνουν φρέσκα φρούτα και λαχανικά, λόγω σκληρότητας, όπως και ξηρούς καρπούς.
Νεφρολογικά προβλήματα
Δε βιώνουν όλα τα άτομα 3ης ηλικίας νεφρολογικά προβλήματα, αλλά ο ρυθμός σπειραματικής διήθησης ελαττώνεται ανά δεκαετία, μετά την ηλικία των 30 – 35 ετών {8 – 10 ml/ min/ 1,732}. Έτσι η έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία απέκκρισης ούρων, σε καθυστέρηση ανταπόκρισης στην έλλειψη ή την υπερβολική συγκέντρωση νατρίου. Η νεφρική λειτουργία επιδεινώνεται με την αφυδάτωση, με τη χρήση διουρητικών και αντιβιοτικών.
Νευρολογική λειτουργία
Λειτουργίες όπως η γνώση, η σταθερότητα, τα αντανακλαστικά, ο συντονισμός, οι αισθήσεις μπορούν να ελαττωθούν από 10% έως 90% με την πάροδο της ηλικίας.
Κατάθλιψη στην 3η ηλικία
Συχνά συγχέεται με άλλες καταστάσεις, αλλά αν δεν εντοπισθεί (συνήθως μένει αδιάγνωστη) ελαττώνεται συχνά η πρόσληψη τροφής, ως απόρροια της μείωσης της ευχαρίστησης της ζωής. Σχετίζεται με μείωση όρεξης και ελάττωση βάρους. Λύση αποτελούν τα τρόφιμα υψηλά σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, χρήσιμα είναι συχνά τα ροφήματα.
Κατάκλιση
Συχνά σε άτομα 3ης ηλικίας με νευρολογικά προβλήματα τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση καταστολής ή πάσχουν από άνοια δημιουργούνται έλκη κατάκλισης. Η ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών και συνολικής ενέργειας, ευνοεί την ανάπτυξη ελκών, επίσης καθυστερεί και την επούλωσή τους.
Σωματική αδυναμία
Στα άτομα 3ης ηλικίας τα οποία χαρακτηρίζει αδυναμία, μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα όπως απώλεια όρεξης, μείωση βάρους και μειωμένη ανοσοποιητική λειτουργία. Με τα συγκεκριμένα συμπτώματα μπορεί να αναπτυχθούν σύνδρομα όπως η δυσθρεψία, η μείωση σωματικών λειτουργιών, κατάθλιψη και γνωσιακή βλάβη.
Ο ρόλος των βιταμινών στην ακοή και την όραση
Μεγάλο ποσοστό ατόμων 3ης ηλικίας αντιμετωπίζει προβλήματα ακοής και όρασης, 1 στους 4 χρειάζεται βοήθημα ακοής. Η έλλειψη βιταμίνης Β12 έχει συσχετισθεί με εμβοή και μειωμένη ακουστική απάντηση του εγκεφαλικού στελέχους. Η βιταμίνη D φάνηκε πως ίσως επιδρά στην απώλεια ακοής αφού έχει ρόλο στη μετάδοση των ώσεων, στη δομή των οστών και στο μεταβολισμό του ασβεστίου.
Διατροφικός κίνδυνος – αξιολόγηση
Υπάρχουν διάφορα εργαλεία αξιολόγησης της κατάστασης θρέψης τα οποία χρησιμοποιούν ως εργαλεία οι ειδικοί. Όπως είναι το MNA (Mini Nutritional Assessment) και το NRS (Nutritional Risk Screening). Κάποια εργαλεία δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμα λ.χ. εξαιτίας της ισορροπίας του ατόμου ή αν βρίσκεται κλινήρης. Έτσι χρησιμοποιούνται μετρήσεις όπως το άνοιγμα το χεριών, το ύψος των γονάτων και η περίμετρος του μέσου του βραχίονα.
Ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά και μικροστοιχεία
Οι ενεργειακές ανάγκες μειώνονται κατά 3% ανά δεκαετία. Τα ηλικιωμένα άτομα παρουσιάζουν χαμηλή πρόσληψη ενέργειας, λίπους, φυτικών ινών, ασβεστίου, μαγνησίου, χαλκού, ψευδαργύρου, φυλλικού οξέος, βιταμίνης B12, C, D και E. Άρα τα ηλικιωμένα άτομα πρέπει να επιλέγουν τρόφιμα πυκνά ενεργειακά με επαρκείς ποσότητες μικροστοιχείων. Λόγω της ύπαρξης δυσθρεψίας η πρόσληψη πρωτεϊνών μπορεί να είναι και άνω των συνιστώμενων DRI’s, διότι έτσι θα εξασφαλισθεί επαρκής ποσότητα ασβεστίου και αύξηση οστικής πυκνότητας. Βέβαια άτομα με έκπτωση νεφρικής λειτουργίας, πρέπει να αποφεύγουν την υπερπρόσληψη πρωτεϊνών.
Πρόσληψη υδατανθράκων
Η δυσκοιλιότητα αποτελεί κοινό πρόβλημα στα άτομα 3ης ηλικίας, γι’ αυτό η πρόσληψη σύνθετων υδατανθράκων (σιτηρά ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, όσπρια) οι οποίοι είναι πλούσιοι σε διαιτητική ίνα, είναι αναγκαία. Η ημερήσια πρόσληψη καλό είναι να κυμαίνεται μεταξύ 45% έως 60%.
Πρόσληψη λιπών
Η πρόσληψη λίπους στα άτομα 3ης ηλικίας πρέπει να είναι μειωμένη, από 20% έως το πολύ 35% και να προέρχεται κυρίως από μονο και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Σημαντική είναι η αποφυγή trans λιπαρών καθώς επίσης η χοληστερόλη να μην ξεπερνά τα 300 mg, εάν υπάρχουν υψηλές τιμές LDL χοληστερόλης, η συνολική της πρόσληψή της να μην ξεπερνά τα 200 mg.
Πρόσληψη μικροστοιχείων
Στα ηλικιωμένα άτομα υπάρχει ελάττωση παραγωγής γαστρικού οξέος, το οποίο είναι απαραίτητο για την απελευθέρωση της βιταμίνης Β12 από τις πρωτεΐνες. Η λύση είναι συμπληρωματική χορήγησης της βιταμίνης ή εμπλουτισμένα τρόφιμα, όπως δημητριακά.
Η πρόσληψη ασβεστίου είναι αναγκαία λόγω της ελάττωσης της ικανότητας απορρόφησής του, με την πάροδο της ηλικίας.
Απαιτείται μείωσης πρόσληψης νατρίου το πολύ 1.500 mg ημερησίως, λόγω κινδύνου υπερνατριαιμίας ως συνέπεια της αφυδάτωσης. Αντιθέτως είναι αναγκαία η αυξημένη πρόσληψη καλίου (φρούτα, λαχανικά, νερό) έως 4.700 mg ημερησίως, ιδίως σε άτομα με αρτηριακή πίεση.
Η έλλειψη ψευδαργύρου σχετίζεται με έκπτωση λειτουργίας του ανοσοποιητικού, με ανορεξία, με απώλεια γεύσης, με ανάπτυξη ελκών και με την καθυστέρηση επούλωσής τους.
Ο ρόλος των αντιοξειδωτικών είναι σημαντικός καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής, καθώς η οξειδωτική διαδικασία επηρεάζει τη διαδικασία γήρανσης. Το δέρμα με την πάροδο του χρόνου δε διαθέτει την ίδια ικανότητα σύνθεσης βιταμίνης D. Ελαττώνεται η ικανότητα των νεφρών να μετατρέπουν τη βιταμίνη D σε ενεργό μορφή, έτσι είναι συνήθως απαραίτητη η συμπληρωματική χορήγηση.
Αφυδάτωση στην 3η ηλικία
Η αφυδάτωση μπορεί να προκληθεί λόγω έκπτωσης νεφρικής λειτουργίας, συχνοουρίας, λήψης υπακτικών και μείωσης κατανάλωσης νερού. Συνίσταται η κατανάλωση το λιγότερο 1.500 mg ημερησίως. Συμπτώματα που εμφανίζονται είναι σύγχυση, πτώσεις, αδυναμία, κόπωση, μεταβολές συνείδησης και λειτουργικής κατάστασης.
Διατροφική θεραπεία
Πρέπει να υπάρξουν εθνικά προγράμματα συμβουλευτικής για άτομα 3ης ηλικίας, προγράμματα για την αντιμετώπιση νόσων μέσα από αξιολόγηση και διατροφικό έλεγχο. Φυσικά η παρότρυνση για όποια μορφή άσκησης είναι σημαντική. Στα άτομα που έχει κριθεί απαραίτητο να υπάρξουν γεύματα στο σπίτι, συνδυαστικά με αντίστοιχα προγράμματα του συστήματος υγείας τα οποία παρέχουν κατ’ οίκον βοήθεια σε ηλικιωμένα άτομα.
πηγές άρθρου:
L. Kathleen Mahan, Sylvia Escott – Stump, Krause’s Κλινική Διατροφή, μτφ.: Χανιώτης Δ., Κωνσταντινίδου Μ., κεφ.: 10ο, Διατροφή στη Γήρανση, σελ.: (290 – 301), Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα (2014).
