Τι είναι η εφηβεία;
Η εφηβεία αποτελεί ίσως την πιο ενδιαφέρουσα περίοδο ανάπτυξης του ανθρώπου. Τυπικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την εφηβεία ως την ηλικιακή περίοδο μεταξύ 10 και 19 ετών. Στην ουσία, όμως, διαρκεί πέραν της ολοκλήρωσης της σωματικής αύξησης, μέχρι τα 21 έτη. Για την ακρίβεια, η περίοδος αυτή περιλαμβάνει δύο έννοιες, την ήβη και την εφηβεία. Η ήβη είναι η περίοδος σωματικής αύξησης που οδηγεί σε σεξουαλική ωρίμανση και αναπαραγωγική ικανότητα. Αντίθετα, η εφηβεία χαρακτηρίζει την ψυχοκοινωνική ωρίμανση.
Γενικά, είναι μία περίοδος σημαντικών σωματικών, ψυχολογικών και γνωσιακών μεταβολών, κατά την οποία το παιδί μεταβαίνει στην ενήλικη ζωή. Ο σταδιακός ρυθμός ανάπτυξης της παιδικής ηλικίας γίνεται ταχύτερος, επηρεάζοντας τόσο τις σωματικές όσο και τις ψυχοκοινωνικές πτυχές της υγείας. Οι μεταβολές των των γνωσιακών και συναισθηματικών λειτουργιών επιτρέπουν στους εφήβους να γίνουν πιο ανεξάρτητοι καθώς ωριμάζουν. Η επιρροή και η αποδοχή των συνομηλίκων αρχίζει να είναι πιο σημαντική από τις αξίες της οικογένειας, δημιουργώντας περιόδους συγκρούσεων μεταξύ εφήβων και γονέων.
Ορμονικές αλλαγές στην εφηβεία
Αιτία όλων αυτών των αλλαγών που βιώνουν οι έφηβοι είναι οι ορμόνες που αρχίζει να παράγει το σώμα τους. Οι κύριες ορμονικές αλλαγές στην εφηβεία αφορούν τα επίπεδα των ορμονών του φύλου. Αυτός είναι και ο λόγος που διαφοροποιεί τα σώματα των εφήβων ανάλογα με το φύλο. Ειδικότερα, καθοριστικό ρόλο στην έναρξη της εφηβείας παίζει η ενεργοποίηση του νευροενδοκρινικού άξονα υποθαλάμου- υπόφυσης- γονάδων. Ο υποθάλαμος είναι ένα τμήμα του εγκεφάλου, υπεύθυνο για την ρύθμιση πολλών λειτουργιών του σώματος. Από την άλλη πλευρά, η υπόφυση είναι ένας αδένας στη βάση του εγκεφάλου, υπεύθυνος για την παραγωγή ποικίλων ορμονών. Ο υποθάλαμος ελέγχει την έκκριση ορμονών από την υπόφυση. Επομένως, λειτουργούν σαν ομάδα.
Η έκκριση της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (GnRH) από τον υποθάλαμο είναι ο βασικός παράγοντας που σηματοδοτεί την εφηβεία. Επομένως, όλα ξεκινούν από τον εγκέφαλο. Η GnRH οδηγεί στην έκκριση των γοναδοτροπινών από την υπόφυση, της ωοθηλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH). Η FSH συμβάλλει στη ρύθμιση της παραγωγής των αναπαραγωγικών κυττάρων και στα δύο φύλα, δηλαδή των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων. Πιο συγκεκριμένα τα κορίτσια από τη γέννηση τους έχουν εκατομμύρια ωάρια στις ωοθήκες τους τα οποία χάρη στην παραγωγή της FSH ωριμάζουν και ξεκινάει η έμμηνος ρύση. Αντίθετα, στα αγόρια η FSH δίνει σήμα για να αρχίσει η παραγωγή του σπέρματος. Από την άλλη πλευρά, η LH βοηθά στον έλεγχο της έκκρισης των φυλετικών ορμονών, των οιστρογόνων και της προγεστερόνης από τις ωοθήκες στις γυναίκες και της τεστοστερόνης από τους όρχεις στους άνδρες.
Σωματικές αλλαγές
Οι ορμόνες του φύλου οδηγούν στην ανάπτυξη των οργάνων του αναπαραγωγικού συστήματος και στη διαμόρφωση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου, δηλαδή τα χαρακτηριστικά που διαφέρουν ανάμεσα στα φύλα αλλά δεν αφορούν το αναπαραγωγικό σύστημα. Για παράδειγμα, τέτοια χαρακτηριστικά είναι η ανάπτυξη τριχοφυΐας στο πρόσωπο και η πάχυνση της φωνής στα αρσενικά άτομα και η εναπόθεση λίπους στους μαστούς, τους γλουτούς και τους μηρούς στα θηλυκά άτομα.
Ακόμα, ο ρυθμός ανάπτυξης κατά την εφηβεία είναι ραγδαίος. Συγκεκριμένα, η εφηβεία αποτελεί τη δεύτερη σημαντικότερη περίοδο ταχείας ανάπτυξης μετά την περίοδο των δύο πρώτων ετών ζωής. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τους υπεύθυνους για την ταχεία ανάπτυξη μηχανισμούς, όμως, σίγουρα παίζει ένα ρόλο η αυξητική ορμόνη (GH), η οποία παρουσιάζει υψηλότερη έκκριση κατά την εφηβεία, και οι ορμόνες του φύλου. Συγκεκριμένα, βασικές μεταβολές είναι η έντονη αύξηση του ύψους, η αύξηση της μυϊκής μάζας, οι αλλαγές στη σύσταση σώματος και η σκελετική ωρίμανση.
Ψυχοκοινωνικές αλλαγές
Όλες αυτές οι ορμονικές αλλαγές πέρα από σωματικές έχουν και ψυχολογικές επιπτώσεις. Αρχικά, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το σώμα λαμβάνει σταδιακά την τελική του μορφή, διαδραματίζοντας ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου. Συγκεκριμένα, οι έφηβοι καλούνται να εξοικειωθούν με τις αλλαγές του σώματος τους και ταυτόχρονα προσπαθούν να το κάνουν αρεστό στους συνομηλίκους τους. Όμως, αλλαγές στο σχήμα και το βάρος του σώματος, διαφορά δερματολογικά προβλήματα που προκύπτουν (όπως η ακμή) και η σύγκριση με τους συνομηλίκους προκαλούν αισθήματα αμηχανίας και άγχους.
Παράλληλα, είναι μία περίοδος αναζήτησης ανεξαρτησίας και αυτονομίας. Οι νέοι προσπαθούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να διαμορφώσουν την ταυτότητα τους. Αυτή η ανάγκη προκύπτει ως απόρροια των μεταβολών σωματικής ωρίμανσης όσο και από τα προβλήματα κοινωνικής ζωής, λόγω των εκπαιδευτικών αναγκών, της επιλογής επιστημονικού πεδίου και του μελλοντικού επαγγέλματος. Έτσι, επιχειρούν ανεξαρτησία από την οικογένεια τους, αμφισβητούν τις αξίες της και λαμβάνουν πιο αυτόνομες αποφάσεις. Αντίθετα, οι παρέες συνομηλίκων λειτουργούν ως ο χώρος για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και της αυτονομίας τους.
Τέλος, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης της ανάπτυξης αλλάζει σχεδόν ριζικά ο τρόπος σκέψης τους. Οι έφηβοι αποκτούν την ικανότητα να κατανοούν πιο αφηρημένες έννοιες, να σκέφτονται με πιο σύνθετο τρόπο και να χρησιμοποιούν τη λογική. Συνοψίζοντας η εφηβεία δεν είναι απλώς μία ενδιάμεση φάση μεταξύ παιδικής και ενήλικης ζωής, αλλά μια περίοδος στην οποία σημαντικές ψυχικές, νοητικές και κοινωνικές διαδικασίες λαμβάνουν χώρα.
Βιβλιογραφία
Ζαμπέλας, Α. (2017). Διατροφή στα στάδια της ζωής (2nd ed.). Broken Hill Publishers.
Mahan, L. K., & Escott- Stump. S. (2008). Krause’s Κλινική Διατροφή. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας.
Sherwood, L. (2016). Εισαγωγή στη φυσιολογία του ανθρώπου (8th ed.). Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Ι. Μπάσδρα και ΣΙΑ Ο.Ε.
Widmaier, Raff, & Strang. (2016). Vander’s Φυσιολογία του ανθρώπου (13th ed.). Broken Hill Publishers.
