Η κ.Κακάλη, μας «ξεναγεί» στην AMELib (Accessible Multi-modal Electronic
Library), μια πλατφόρμα-βιβλιοθήκη που αίρει τα εμπόδια μάθησης και
γνώσης για τους εντυπο-ανάπηρους χρήστες των ελληνικών ακαδημαϊκών
βιβλιοθηκών, με τη βοήθεια της τεχνολογίας και πολλών εθελοντών
φοιτητών. Σημειώνει δε, ότι στην Ευρώπη μόνο το 5 % των
δημοσιευμένων βιβλίων είναι διαθέσιμο σε προσβάσιμο μορφότυπο για τα
άτομα με εντυπο-αναπηρία, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες – όπου ζει
περίπου το 90 % των ατόμων με μειωμένη όραση – το ποσοστό αυτό είναι
μόλις 1 %.
«Η εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής στην εκπαιδευτική
διαδικασία στη τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι πρόβλημα των
ανθρώπων με αναπηρία, αλλά πρώτα από όλα της πολιτείας και των
ίδιων των ιδρυμάτων, να φτιάξουν δομές και υπηρεσίες που να
καλύπτουν τις ανάγκες», επισημαίνει η διευθύντρια της βιβλιοθήκης
του Πάντειου Πανεπιστηρίου κ.Κακάλη, σε συνέντευξη που
παραχώρησε στο MaxMag.
Ως κοινωνικά ευαισθητοποιημένη φοιτήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου, έψαχνα μια δράση που να μπορώ να βοηθήσω εθελοντικά. Έτσι γνώρισα την AMELib και την κ. Κακάλη, η οποία μου μετέδωσε από την πρώτη στιγμή όλη την αγάπη της για την AMELib. Τώρα, σαν απόφοιτος πλέον, χαίρομαι πολύ που μπορώ μέσα από την παρακάτω συνέντευξη να ενημερώσω όλους εσάς για αυτή την τόσο σημαντική πρωτοβουλία και για την καταπληκτική δουλειά που κάνει όλη η ομάδα της AMELib. Enjoy!
Επιμέλεια συνέντευξης: Εύα Βαλαμβάνου
1)Κ. Κακάλη, αρχικά θα ήθελα να σας ευχαριστήσω πολύ για τον χρόνο σας. Ως διευθύντρια της βιβλιοθήκης του Παντείου, θα θέλατε καταρχάς να μας εξηγήσετε πού στοχεύει η AMELib?
Το άρθρο σας για την AMELib μας τιμά κι εκ μέρους της Βιβλιοθήκης του Παντείου αλλά και του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών σας ευχαριστούμε. Η AMELib (AccessibleMulti-modalElectronicLibrary) στοχεύει στην ενίσχυση της προσπάθειας άρσης των εμποδίων για τους εντυπο-ανάπηρους χρήστες των ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. Ο στόχος εξειδικεύεται στην προσφορά προσβάσιμου περιεχομένου μέσα από μία εξίσου προσβάσιμη διαδικτυακή εφαρμογή, η οποία στηρίζεται στην εφαρμογή διατάξεων εξαίρεσης από το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού για εντυπο-ανάπηρα άτομα, όπως αυτές προβλέπονται στη νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία.
2)Πότε και με ποιό ερέθισμα ξεκίνησε η λειτουργία της προσβάσιμης ψηφιακής βιβλιοθήκης?
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), 285 εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν προβλήματα όρασης: 45 εκατομμύρια είναι τυφλοί. Η Παγκόσμια Ένωση Τυφλών αναφέρει ότι στην Ευρώπη μόνο το 5 % των δημοσιευμένων βιβλίων είναι διαθέσιμο σε προσβάσιμο μορφότυπο για τα άτομα με εντυπο-αναπηρία, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες – όπου ζει περίπου το 90 % των ατόμων με μειωμένη όραση – το ποσοστό αυτό είναι μόλις 1 %. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι άγνωστο καθώς δεν υπάρχει μια καταγραφή των προσβάσιμων μορφότυπων, ένας ενιαίος κατάλογος προσβάσιμων βιβλίων.
Το βασικό ερέθισμα όμως ήρθε από τους ίδιους τους φοιτητές μας κι από την αγωνία τους να έχουν πρόσβαση στο βιβλίο και τη γνώση. Δεν είναι μόνο ο ένας κύκλος σπουδών που συχνά οι φοιτητές μας μετατρέπουν με το υστέρημα τους, ή των γονιών, προσβάσιμα συγγράμματα ή στην καλύτερη περίπτωση με τη συνδρομή εθελοντών συμφοιτητών τους. Οι ανάγκες για την ολοκλήρωση των σπουδών τους και γιατί όχι για τη δυνατότητα συνέχισής τους είναι αναφαίρετο συνταγματικό τους δικαίωμα.
3)Από πόσα άτομα και εθελοντές αποτελείται σήμερα η ομάδα?
Καταρχήν να πούμε ότι στα πανεπιστήμια υπήρχαν αρκετές ομάδες στη βάση του εθελοντισμού αλλά και του ακτιβισμού που διεκδικούσαν μαζί με τους ανάπηρους συμφοιτητές τους τα δικαιώματά αυτών, όχι μόνο στη πρόσβαση στο βιβλίο αλλά και στο αμφιθέατρο.
Επάνω δε στην AMELib, τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί κατά τόπους δίκτυα ευαισθητοποιημένων φοιτητών που σε εθελοντική βάση μεριμνούν για τη μετατροπή της απαιτούμενης βιβλιογραφίας των εντυποανάπηρων χρηστών σε προσβάσιμα μορφότυπα.
Η ομάδα στο Πάντειο αποτελείται από 45 άτομα περίπου. Ο χρόνος και οι ημέρες εθελοντικής συνεισφοράς είναι προσαρμοσμένες στο ωράριο και το πρόγραμμα των εθελοντών.Κάποιοι από αυτούς είναι αρκετά έμπειροι και θα μπορούσαν να γίνουν εκπαιδευτές ώστε να είναι πιο αποτελεσματική η ομάδα. Η δουλειά του βιβλιοθηκονόμου για την οργάνωση της εθελοντικής ομάδας δεν είναι απλή, απαιτεί αρκετό χρόνο από μεριάς του.
4)Ποιά είναι η διαδικασία εκπαίδευσης των εθελοντών για την μετατροπή της βιβλιογραφίας και των ακαδημαϊκών συγγραμμάτων?
Οι φοιτητές δεν χρειάζονται καμιά ιδιαίτερη γνώση, μέσα από αυτή τη διαδικασία εκπαιδεύονται στην πραγματικότητα σε επιμέλεια κειμένου. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μαθαίνουν και τη γραφή μαθηματικών τύπων.
5)Ποιά είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος που ενδιαφέρεται να γίνει μέλος του AMELib? Υπάρχουν κριτήρια που πρέπει να πληρεί? Μπορούν να συμμετάσχουν φοιτητές και απο άλλα πανεπιστήμια?
Αρχικά να δηλώσει συμμετοχή, στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης θα βρείτε τη σχετική δήλωση. Ήδη συμμετέχουν φοιτητές από άλλα πανεπιστήμια, θα ακολουθήσει η εκπαίδευσή του από ειδικευμένο προσωπικό και μια συνεχής συνεργασία με αυτό. Το τελευταίο καιρό τα σεμινάρια αυτά γίνονται σε ατομικό επίπεδο ή με τηλε- εκπάιδευση.
6)Θα μας εξηγήσετε με λίγα λόγια την διαδικασία μετατροπής των συγγραμμάτων και τί εξοπλισμός χρειάζεται?
Η διαδικασία δεν έχει κάποια δυσκολία, αλλά απαιτεί επιμονή κι υπομονή και φυσικά αρκετή προσοχή. Έχει αναρτηθεί στον ιστοχώρο της Amelib, για όποιον θέλει να δει τι κάνουμε: https://amelib.seab.gr/node/61
Εκτός από το κείμενο που διορθώνουμε από τα λάθη της αρχικής μετατροπής, μια σημαντική ενέργεια είναι π.χ. η περιγραφή των εικόνων που μπορεί να υπάρχουν σε ένα βιβλίο, να επισημαίνουμε τις επικεφαλίδες και τις σελίδες του κειμένου με DAISY style με σκοπό να έχουμε παραγωγή ενός μορφότυπου που θα συνδυάζει το κείμενο με φωνητική αναπαραγωγή ταυτόχρονα, κατάλληλο για να καλύψει διάφορες ανάγκες εντυποαναπηρίας.
Το αρχικό μέρος και το τελευταίο δεν μπορούν να το κάνουν εθελοντές, καθώς απαιτεί είτε κατάλληλο λογισμικό (όχι ελεύθερο) ή και ειδικές τεχνολογίες.
7)Αυτή η κοινωνική υπηρεσία λαμβάνει μέρος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, το οποίο έχει έντονα ευαισθητοποιημένους φοιτητές, λόγω του χαρακτήρα του. Υπάρχει αρκετή ανταπόκριση φοιτητών για εθελοντισμό και ενδιαφέρον για βοήθεια των συμφοιτητών τους?
Το Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο ανάπτυξης των δράσεων φοιτητικής μέριμνας, έχει απευθύνει δημόσια πρόσκληση προς τους φοιτητές και τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας για εθελοντική στελέχωση της AMELib. Οι ενδιαφερόμενοι,όπως είπαμε, στελεχώνουν ομάδες εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων για την ανάπτυξη δράσεων φωνητικής ανάγνωσης (ή επιμέλειας) έντυπου υλικού της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου, προκειμένου να είναι προσβάσιμο για τους έντυπο-ανάπηρους χρήστες.
Όπως οι διάφορες δομές αλληλεγγύης που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα της κρίσης δεν μπορούν να υποκαταστήσουν το κοινωνικό κράτος, έτσι και η όποια εθελοντική δουλειά δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις δομές που χρειάζεται να υπάρχουν στα πανεπιστήμιά μας. Γιατί, όπως έχουμε συχνά τονίσει: η εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία στη τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι πρόβλημα των ανθρώπων με αναπηρία, αλλά πρώτα από όλα της πολιτείας και των ίδιων των ιδρυμάτων, να φτιάξουν δομές και υπηρεσίες που να καλύπτουν τις ανάγκες των ατόμων να αποκτήσουν και να βιώσουν αυτονομία στην προσπάθεια απόκτησης γνώσεων και αυτογνωσίας.
8)Εμπιστεύεστε τις Ελληνικές νομοθετικές αποφάσεις και τις συνθήκες στα Ελληνικά Πανεπιστήμια? Διευκολύνουν τους ΦμεΑ να ενταχθούν στο πανεπιστήμιο και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους?
Δεν είναι ζήτημα εμπιστοσύνης, ούτε μόνο αν επαρκούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις αλλά όπως είπαμε και προηγουμένως πως κάποιες θετικές νομοθετικές διατάξεις υπέρ των αναπήρων ατόμων πρέπει να αποκτούν υποχρεωτικότητα για την ανάπτυξη σχετικών υπηρεσιών π.χ. προσβάσιμες ιστοσελίδες. Υπάρχει τυπικά η ισότητα ανάμεσα σε όλους τους πολίτες στην κοινωνία, υπάρχει όμως ισότιμη πρόσβαση στη γνώση για όλους; Μπορεί σήμερα να κυκλοφορήσει χωρίς εμπόδια ένας ανάπηρος φοιτητής;
Τα προηγούμενα χρόνια οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες ανέπτυξαν υπηρεσίες για τους ανάπηρους φοιτητές, η σημαντικότερη δράση των βιβλιοθηκών τους ήταν και είναι ότι δέχονται τα αιτήματά τους για προσβάσιμη βιβλιογραφία, πριν στη βάση της υπουργικής απόφασης ΥΠΠΟ/∆ΙΟΙΚ/98546 (ΦΕΚ Β2065/24.10.2007), σήμερα με βάση το νέου νόμου 4672(2020),που ενσωματώνει την Οδηγία (ΕΕ) 2017/1567και που αφορά επιτρεπόμενες χρήσεις ορισμένων προστατευόμενων έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας δυνάμει δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης εντύπων.
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Σ.Ε.Α.Β.) κλήθηκε και συμμετείχε στις 20 Φεβρουαρίου στη Διαρκή Επιτροπή ΜορφωτικώνΥποθέσεων της Βουλής για να εκφράσει τη γνώμη του για το Νομοσχέδιο, αλλά και να καταθέσει την εμπειρία των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών για τις ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι εντυποανάπηροι φοιτητές.
9)Με ποιους άλλους φορείς συνεργάζεστε?
Από το σχεδιασμό της AMELib ακόμα, αναζητήθηκε η υποστήριξη και η δημιουργία του Συνεργατικού Δικτύου Διαθετών Προσβάσιμης Βιβλιογραφίας. Έτσι εκτός από τον ΣΕΑΒ σήμερα, συμμετέχει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών, η εθελοντική πρωτοβουλία «Διαβάζω για τους Άλλους». Με την υλοποίηση της AMELib πολλαπλασιάζονται οι ωφελούμενοι, αφού κάθε βιβλίο που μετατρέπεται σε προσβάσιμο μορφότυπο μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί από το σύνολο των δικαιούχων μελών που συμμετέχουν στο Συνεργατικό Δίκτυο.
Αναζητήσαμε τη συνεργασία με κάθε οργανισμό που μέχρι σήμερα παράγει προσβάσιμη βιβλιογραφία γιατί όπως εξηγήσαμε, ο αριθμός των προσβάσιμων βιβλίων είναι πολύ μικρός στην χώρα μας, η μετατροπή του δαπανηρή σε εργάσιμο χρόνο και δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο από ένα οργανισμό ή από μια βιβλιοθήκη.
10)Υπάρχουν στοιχεία σε αντίστοιχους οργανισμούς του εξωτερικού που θα θέλατε να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα?
Σε αρκετές χώρες στο εξωτερικό υπάρχουν αντίστοιχες ψηφιακές βιβλιοθήκες με προσβάσιμη βιβλιογραφία. Στις ΗΠΑ, η αντίστοιχη ψηφιακή βιβλιοθήκη, η Bookshare διαθέτει σήμερα 660.000 τίτλους, ενώ μεγάλος αριθμός εκδοτών ανεβάζει απευθείας το σύνολο των ψηφιακών αντιγράφων. Στη βάση αυτή ως Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών έχουμε ζητήσει από το Υπουργείο να εξασφαλίσει να παραχωρείται στην AMELib το σύνολο των συγγραμμάτων από τους εκδότες, αν δεν μπορούν να παράγονται από μεριάς τους σε προσβάσιμη έκδοση (π.χ. epub3).
11)Μπορεί η Ελληνική νομοθεσία να ενσωματώσει μέτρα που να διευκολύνουν το έργο σας; Ένα αντίστοιχο παράδειγμα ήταν η ψήφιση νόμου για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση καθ’υπερβαση του αριθμού εισακτέων σε ποσοστά 5% των ΑμεΑ.
Ο μικρός αριθμός εντυποανάπηρων φοιτητών που καταφέρνει να μπει στα ελληνικά πανεπιστήμια συχνά περιθωριοποιείται ή μένει «οικόσιτος» καθώς είναι δύσκολο να συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην πανεπιστημιακή ζωή.
Με τις δράσεις μας θέλουμε να συνεισφέρουμε σε μια στρατηγική συμπερίληψης, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο και στην έρευνα, στην κατάρτιση, στις δημόσιες υπηρεσίες, στη γειτονιά, να ξεκλειδώσουμε την πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία.
Η αναπηρία δεν αποτελεί μόνο ένα εκ γενετής ή επίκτητο φυσικό περιορισμό. Είναι, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, κυρίως, μια κοινωνική συνθήκη ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον του. Για να ακυρωθεί στην πράξη η διάκριση της αναπηρίας, απαιτείται ένα περιβάλλον ικανό να άρει τα όποια εμπόδια. Προς την κατεύθυνση αυτή η ανάπτυξη νέων τεχνολογικών εφαρμογών μπορεί να ενισχύσει τις απαιτούμενες υποστηρικτικές υπηρεσίες όπως είναι η ανάπτυξη της AMELib.
12) Καθίσταται δυνατόν οι ΦμεΑ να έχουν έτοιμα τα συγγράμματα εγκαίρως για τις εξεταστικές τους?
Στο Πάντειο με τη βοήθεια των εθελοντών, αλλά και με τη δουλειά προηγούμενων ετών, καταφέραμε το προηγούμενο εξάμηνο να έχουμε έτοιμα πριν από την εξεταστική τα βιβλία που μας ζήτησαν οι εντυποανάπηροι χρήστες. Αυτό το εξάμηνο και με τις δυσκολίες των συνθηκών, έχουμε ήδη ένα μεγάλο αριθμό συγγραμμάτων ανεβάσει στην AMELib σε πολλαπλούς μορφότυπους. Το ίδιο όμως κάνουν κι άλλες πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, είτε με τη βοήθεια εθελοντών αλλά κύρια με την (τηλε)εργασία των βιβλιοθηκονόμων.Μόνο αυτό το μήνα η εισαγωγή νέων εγγραφών συγγραμμάτων στην AMELib ήταν πάνω από 200.
13) Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία και τα μέτρα περί κοινωνικής απόστασης τον οργανισμό σας?
Στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, με την εμφάνιση της πανδημίας COVID-19, οι ανάγκες των καθηγητών, των φοιτητών και των ερευνητών έχουν αυξηθεί. Η στήριξη των βιβλιοθηκών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση έγινε με μια σειρά υπηρεσιών που στόχο έχουν να κάνουν με την πρόσβαση σε αξιόπιστες ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης για την ακαδημαϊκή κοινότητα.
Οι βιβλιοθήκες,στις μέρες της καραντίνας, σαν χώροι έχουν κλείσει. Όπως γνωρίζετε όμως οι βιβλιοθήκες έχουν αναπτύξει, παράλληλα με το συμβατικό παραδοσιακό τους σύμπαν, και τον ψηφιακό τους χώρο πολύ αποτελεσματικά. Εκτός από τις ψηφιακές συλλογές που έχουν διατηρήσει στα ερευνητικά και ακαδημαϊκά αποθετήρια τους, έχουν συντονιστεί με παραδειγματικό τρόπο μέσω της κοινοπραξίας τους (https://www.heal-link.gr/), κι έχουν καταφέρει να έχουν πρόσβαση σε 127.000 ηλεκτρονικά βιβλία και 28.000 ηλεκτρονικά περιοδικά.
14) Ποιοί είναι οι στόχοι σας από εδώ και πέρα?
Η πλατφόρμα AMELib είναι μια από τις λίγες τεχνολογικά άρτιες λύσεις στη χώρα μας, την οποία έχει αναπτύξει ο ΣΕΑΒ κατόπιν επισκόπησης των βέλτιστων διεθνών πρακτικών, και παρέχεται σε δικαιούχους χρήστες μέσω πιστοποίησης και ελεγχόμενης πρόσβασης. Στο πλαίσιο αυτό, έχουμε ακόμα πολλά να κάνουμε, όπως:
- Να αυξήσουμε σημαντικά το ποσοστό των βιβλίων που είναι προσβάσιμα και να αναπτύξουμε περαιτέρω την ψηφιακή βιβλιοθήκη της AMELib, με νέες ψηφιακές υπηρεσίες και περιεχόμενο
- Να εκπαιδεύσουμε τα άτομα με αναπηρία, αλλά και τους εργαζόμενους/μέλη του Δικτύου στη χρήση των νέων τεχνολογιών πρόσβασης
- Να συνδεθούμε με αντίστοιχες διεθνείς πρωτοβουλίες (AccessibleBooksConsortium, Bookshare, κλπ) με διεθνείς καταλόγους.