
Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε στα ελληνικά, σε επετειακή έκδοση, το βραβευμένο με Booker 1999 μυθιστόρημα του Νοτιοαφρικανού J.M.Coetzee με τίτλο «Ατίμωση», 25 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία. Η «Ατίμωση» χάρισε στον ήδη βραβευμένο Coetzee το δεύτερο του Booker, καθιστώντας τον έτσι τον πρώτο συγγραφέα στην ιστορία του θεσμού, που έχει αποσπάσει το συγκεκριμένο βραβείο δύο φορές. Ακολούθησε η βράβευση του, το 2003, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Ο τόπος και οι ήρωες
Το μυθιστόρημα του Coetzee λαμβάνει χώρα στην Νότια Αφρική, λίγα χρόνια μετά την κατάργηση του Απαρτχάιντ (30 Ιουνίου 1991), της πολιτικής, με άλλα λόγια, που καθόριζε και επέβαλλε τη διάκριση των ανθρώπων μέσα σε ένα κράτος βάσει φυλετικών κριτηρίων σε καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές. Τα κατάλοιπά του, όπως και αυτά της Αποικιοκρατίας που υπήρξε ο γεννήτοράς του, μετέτρεψαν τη Νότια Αφρική σε έναν τόπο απόλυτης εξαθλίωσης και αναρχίας, με την εγκληματικότητα στο ζενίθ και την αστυνομία ανίκανη να διαχειριστεί τόσο όγκο υποθέσεων.
«Είναι επικίνδυνο να έχεις ο,τιδήποτε στην κατοχή σου: ένα αυτοκίνητο, ένα ζευγάρι παπούτσια, ένα πακέτο τσιγάρα. Δεν υπάρχουν αρκετά για όλους, ούτε αυτοκίνητα, ούτε παπούτσια, ούτε τσιγάρα. Υπερβολικά πολλοί άνθρωποι, υπερβολικά λίγα αντικείμενα».
Advertising
Μέσα σε αυτή τη χώρα που βράζει, και συγκεκριμένα στο Κέιπ Τάουν, ζει ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, ο Ντέιβιντ Λούρι, ένας μεσήλικας που εργάζεται ως Επίκουρος καθηγητής Επικοινωνίας στο πρώην πανεπιστήμιο της πόλης- που πλέον έχει μετονομαστεί σε Πολυτεχνική Σχολή – κι έχει εκδώσει τρία βιβλία, που δεν κατάφεραν να κερδίσουν το αναγνωστικό κοινό. Ο Λούρι έχει δύο γάμους και δύο διαζύγια στο ενεργητικό του και μια κόρη από τον πρώτο του γάμο, την Λούσι. Ο πρωταγωνιστής του Coetzee είναι ένας ευπαρουσίαστος, μεγαλομανής άνδρας, λάτρης του γυναικείου φύλου, με παλαιομοδίτικες απόψεις και γούστα, που αρνείται να συμφιλιωθεί με την ηλικία του και αρέσκεται να συνευρίσκεται ερωτικά με νεότερες γυναίκες. Όταν θα κατηγορηθεί για την σεξουαλική παρενόχληση μιας φοιτήτριάς του, την οποία κυνήγησε μανιωδώς μέχρι να ρίξει στο κρεβάτι του, ο Λούρι θα δει μπροστά στα μάτια του να συντελείται “πρώτα η καταδίκη και μετά η δίκη” και θα πιστέψει πως βίωσε την ύψιστη μορφή ατίμωσης, γι’ αυτό και θα καταφύγει στον μοναδικό του συγγενή, την Λούσι.
Η Λούσι είναι μια νεαρή γυναίκα, λίγο μετά τα είκοσι, που ζει απομονωμένη σε ένα αγρόκτημα της επαρχίας, διατηρεί ένα ξενοδοχείο φιλοξενίας σκύλων και βιοπορίζεται πουλώντας τα λαχανικά και τα λουλούδια που καλλιεργεί στον κήπο της. Ακτιβίστρια, λεσβία και φιλόζωη, η Λούσι θα πιστέψει πως έχει βρει τον τόπο όπου θα ριζώσει για πάντα, ζώντας ειρηνικά δίπλα στους μαύρους συμπολίτες της. Όμως, η άφιξη του πατέρα της, ο οποίος θεωρεί την κόρη του και τον τρόπο ζώης “δείγμα του παρελθόντος” και τον εαυτό του ανώτερο απ’ τους “χωριάτες” που τον περιτριγυρίζουν, θα ανατρέψει τις ισορροπίες, με αποκορύφωμα ένα συμβάν ακραίας βίας με θύμα τον ίδιο και την κόρη του, που θα αλλάξει για πάντα τις ζωές τους.
«Σκυλιά και όπλο, ψωμί στο φούρνο και καλλιέργειες. Περίεργο που εκείνος και η μητέρα της, άνθρωποι της πόλης, διανοούμενοι, έφεραν στον κόσμο αυτό το δείγμα του παρελθόντος, τούτη τη νεαρή, γεροδεμένη άποικο. Αλλά ίσως να μην την γέννησαν αυτοί, ίσως η ιστορία έχει παίξει μεγαλύτερο ρόλο».
Η «Ατίμωση» του γυναικείου φύλου
Ένας από τους κεντρικότερους θεματικούς άξονες του βιβλίου αυτού, αν όχι ο κεντρικότερος, είναι η βία και οι αναρίθμητες μορφές της, με τον συγγραφέα να στρέφει τον λογοτεχνικό του φακό κυρίως στην έμφυλη βία και την σεξουαλική κακοποίηση. Η «κουλτούρα του βιασμού», η τοξική αρρενωπότητα, η επιβολή των ανδρικών επιθυμιών, οι σχέσεις των δύο φύλων, η θέση των γυναικών και η νοοτροπία της «κοινοκτημοσύνης» τους, είναι μόνο κάποια από τα θέματα που θίγονται μέσα στο βιβλίο του Coetzee. Θεωρώ πως ο συγγραφέας σκόπιμα υιοθέτησε την «ανδρική ματιά» (male gaze) στην αφήγηση της ιστορίας του, καθώς, με αυτό τον τρόπο, κατάφερε να καταδείξει την τεράστια διάσταση απόψεων και αντίληψης της σεξουαλικής κακοποίησης, ανάμεσα στα δυο φύλα. Ο ήρωας του Coetzee θεωρεί τον εαυτό του ατιμασμένο και τις πράξεις του απέναντι στην νεαρή φοιτήτριά του, πράξεις ασυγκράτητου πάθους. Όταν όμως γίνει αυτόπτης μάρτυρας της πραγματικής σεξουαλικής βίας, όταν δει με τα ίδια του τα μάτια τις σαρωτικές συνέπειες του βιασμού μιας γυναίκας, τότε θα αντιληφθεί, ως ένα βαθμό, έστω, τι πραγματικά σημαίνει «Ατίμωση».
«Έμμηνος ρύση, γέννηση, βιασμός και οι συνέπειές του: ζητήματα αίματος, ένα βάρος που το φέρουν μόνο οι γυναίκες…»
Η «Ατίμωση» μιας ολόκληρης ηπείρου
Το βιβλίο του Coetzee είναι ένα εξαιρετικά λεπτοδουλεμένο, φιλόδοξο μυθιστόρημα, όπου τίποτα δεν περισσεύει κι όλα έχουν επιλεχθεί από τον συγγραφέα για να διαδραματίσουν έναν συγκεκριμένο ρόλο στην ιστορία που αφηγείται. Η τριτοπρόσωπη, στεγνή από συναισθηματισμούς, αφήγηση, φέρνει τους αναγνώστες αντιμέτωπους με μια ιστορία ωμής βίας, η οποία συχνά διανθίζεται με την λεπτή ειρωνεία του συγγραφέα όταν καταθέτει το κοινωνικό του σχόλιο για την χώρα μέσα στην οποία μεγάλωσε, μετατρέποντας έτσι την «Ατίμωση» σε ένα βαθιά πολιτικό μυθιστόρημα, γεμάτο συμβολισμούς, αρχής γενομένης του τίτλου του. Ολόκληρο το βιβλίο του Coetzee είναι μια αλληγορία για την ατίμωση που υπέστησαν οι λαοί της Αφρικής στα χρόνια της Αποικιοκρατίας, όταν αναγκάστηκαν να βιώσουν τον ρατσισμό και την περιθωριοποίηση από τους λευκούς αποίκους- κατακτητές, να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης και υποδούλωσης μέσα στην ίδια τους τη χώρα, της οποίας οι πόροι κατασπαταλούνταν χωρίς εκείνη να έχουν το παραμικρό όφελος. Η «Ατίμωση» είναι ένα πολυδιάστατο, διαχρονικό μυθιστόρημα για την υποταγή κάθε μορφής και τις ολέθριες συνέπειες της. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου. Βρείτε το εδώ.