Οι άνθρωποι θέλουμε από τη φύση μας να αισθανόμαστε ασφαλείς. Πείθουμε τους εαυτούς μας πως είμαστε, ακόμα και αν κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αυτό είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης που πολλές φορές τείνει να γίνεται επικίνδυνη άρνηση. Στην Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ όλα ξεκίνησαν όταν κανείς δεν έδωσε σημασία σε ένα νεκρό ποντίκι.
Η Πανούκλα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1947, την ώρα που οι επιζήσαντες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που θρηνούσαν τους νεκρούς τους και αρνούνταν να ξεχάσουν και στους άλλους. Σε αυτούς που γρήγορα είδαν μια καινούργια μέρα. Σε εκείνους που αποφάσισαν να αισθανθούν ασφαλείς. Σήμερα η Πανούκλα του Καμύ, ο οποίος βραβεύτηκε το 1957 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ και μας προκαλεί να βιώσουμε την ανασφάλεια. Να μην εφησυχαστούμε, να μην ενδώσουμε στην κανονικοποίηση.
Τα γεγονότα εκτυλίσσονται τη δεκαετία του ’40 στο Οράν της Αλγερίας, η οποία ήταν γαλλική επαρχία και αγαπημένος τόπος εξέλιξης ιστοριών του Καμύ (ο ίδιος γεννήθηκε στην Αλγερία). Στην αρχή της ιστορίας παρατηρούμε μια αστεία αναφορά στον Ξένο, ο οποίος είχε εκδοθεί λίγα χρόνια πριν. Ο Καμύ τοποθετεί τους ήρωες της Πανούκλας να αναφέρονται στα γεγονότα του Ξένου, έστω και για δύο γραμμές, συνομιλώντας έτσι με το προηγούμενο έργο του. Η συνέχεια δεν είναι αστεία αλλά το μέγεθος της οικειότητας που αισθάνεται ο αναγνώστης τρομοκρατεί.
Ο γιατρός Ριέ, μετά από μία καθιερωμένη ημέρα επισκέψεων σε ασθενείς, παρατηρεί ένα νεκρό ποντίκι. Καθώς οι μέρες περνούν, ο αριθμός των ψόφιων ποντικών έχει γιγαντιωθεί και η πόλη του Οράν αντιμετωπίζει υγειονομικό πρόβλημα. Ο γιατρός Ριέ ξέρει τι θα πει απώλεια και πόνος καθώς η φιλάσθενη σύζυγός του μεταφέρθηκε σε σανατόριο και οι ζωές τους χωρίστηκαν πριν προλάβουν να αρχίσουν μια κοινή μαζί. Γρήγορα ο θάνατος παύει να επηρεάζει μόνο τα ποντίκια. Ο πρώτος νεκρός άνθρωπος είναι γεγονός. Τώρα τα πράγματα αγγίζουν τον κόσμο άμεσα, τον απειλούν, είναι σοβαρά. Η πόλη τίθεται σε καραντίνα. Ο Ριέ έχει μάθει να ζει πλάι στον πόνο και μέσα από αυτόν θα βρει τη δύναμη και το πείσμα να θεραπεύσει όσους μπορεί. Οι πονεμένοι δεν ηρεμούν, δεν επαναπαύονται, είναι σε μία διαρκή επαγρύπνηση και παλεύουν ανιδιοτελώς. Γρήγορα όμως οι άνθρωποι συνηθίζουν την Πανούκλα. Δεν έχουν τη δύναμη να την παλέψουν και συμμαχούν άτυπα μαζί της. Ζουν κάτω από το καθεστώς της και ψάχνουν τρόπους όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να ανέλθουν στην κοινωνική – ταξική κλίμακα. Ένας από αυτούς είναι και ο Κοτάρ, ένας φυγόδικος ο οποίος κατορθώνει να αναγεννηθεί, όχι βέβαια λόγω κάποιας ξαφνικής επιφάνειας που του προκάλεσε το σοκ της Πανούκλας, αλλά επειδή το έδαφος ήταν ξαφνικά πρόσφορο για να καθαρίσει το όνομά του. Ποιοι είναι άραγε οι επιφανείς μας ευεργέτες, οι προσωπικότητες της λαμπερής TV, οι όμορφοι άνθρωποι που μας χαμογελούν και θαυμάζουμε την αίγλη τους; Η Πανούκλα, σταδιακά καταλαγιάζει μέχρι που αναπόφευκτα προσκρούει στα όρια της και εξαφανίζεται. Ο γιατρός Ριέ για άλλη μια φορά παρακολουθεί τους ανθρώπους να νιώθουν ασφάλεια. Γελούν, πίνουν, μεθούν, ξεχνούν. Εκείνος όμως γνωρίζει καλύτερα από το να αισθανθεί ασφαλής και να αγνοήσει πως:
[…] ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει, ούτε εξαφανίζεται ποτέ, πως μπορεί να κοιμάται δεκάδες χρόνια ανάμεσα στα έπιπλα και στα ρούχα, να προσμένει υπομονετικά μέσα στα δωμάτια […]
Ίσως ένα άλλο απόφθεγμα, πολυδανεισμένο αλλά πάντοτε ανατριχιαστικό θα ταίριαζε εδώ. Σχολιάζοντας τους πανηγυρισμούς μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μπρεχτ υπενθύμισε: Μη χαίρεστε που σκοτώσατε το κτήνος. H σκύλα που το γέννησε ζει και είναι πάλι σε οργασμό.
Πηγή εικόνας: goodreads.com
Σήμερα; Αυτή η χρονικότητα τρομάζει και μόνο ασφάλεια δε μας κάνει να νιώθουμε αν τη συνδέσουμε με την Πανούκλα και την κάθε πανούκλα. Σήμερα ο δυτικός άνθρωπος θα ενοχληθεί αν κάποια είδηση στην τηλεόραση τύχει να αναφέρει πως στην Υεμένη σχεδόν εκατό χιλιάδες νήπια έχουν πεθάνει από ασιτία. Θα δει ως ποντίκι τον αδύναμο πρόσφυγα ή μετανάστη και δε θα σκεφτεί πως ο θάνατος μπορεί να βρει και εκείνον, τον επιφανή, τον νοικοκύρη. Θα υποθέσει πως η άνοδος των νεοναζί στην Ευρώπη είναι ένα περαστικό κύμα από αγανακτισμένους πολίτες και θα καταλαγιάσει. Θα πέσει για ακόμα μία φορά στην παγίδα της λήθης. Θα επιμείνει να νιώσει ασφαλής. Μέχρι η οποιαδήποτε μορφή πανούκλας να χτυπήσει και τη δική του – κατά τα άλλα απροσπέλαστη – πόρτα.
Πηγή εικόνας: iThesis.gr
Πηγή κεντρικής εικόνας: ertopen.com
