Το Όνειρο στο κύμα είναι από τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη που γνωρίζουμε πιο πολύ από όλα. Είναι από τα έργα που διδάσκονται στο σχολείο.Μαζί με την Φόνισσα έχει συνδεθεί το Όνειρο στο κύμα έχει συνδεθεί πιο πολύ με το όνομα του Παπαδιαμάντη και μπορεί ακόμα και σήμερα να διατηρήσει ζωντανό και το ενδιαφέρον και την διαχρονική του αξία.
Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, ωστόσο δεν είναι σαφές αν πρόκειται για την ζωή του ίδιου του πεζογράφου. Ο αφηγητής της ιστορίας, είναι βοηθός ενός δικηγόρου και ζει στην Αθήνα. Από τις πρώτες του περιγραφές δεν είναι καθόλου ευχαριστημένος από τη πορεία της ζωής του. Αναφέρει από την αρχή τη φράση ‘’Ω ας ήμουν ακόμα βοσκός εις τα όρη’’ και ξεκινάει μία αφήγηση για την εποχή που ζούσε στο χωριό του και ήταν βοσκός. Αναφέρεται στην εποχή εκείνη με μεγάλη νοσταλγία. Περιγράφει την καθημερινότητά του όταν έκανε το επάγγελμα του βοσκού και έναν αθώο, μονόπλευρο έρωτα που είχε με μία κοπέλα στο χωριό του. Οι περιγραφές του φυσικού τοπίου ταξιδεύουν τη μνήμη του στο παρελθόν και στις μέρες που ήταν ευτυχισμένος. Η πόλη γι’ αυτόν είναι ήταν σαν φυλακή, η δουλειά του άχαρη και ο εργοδότης του όπως ανέφερε ο ίδιος ήταν και ευεργέτης του και τύραννος του.
Η κοπέλα που είχε αγαπήσει δεν ανταποκρινόταν. Ο έρωτάς του ήταν αγνός. Περιγράφει πως την κοίταζε όταν έβγαινε στο παράθυρό της, όλα τα συναισθήματα που ένιωθε ακόμα και το ότι είχε δώσει στο αγαπημένο του ζώο από το κοπάδι το όνομά της. Η διήγηση φτάνει μέχρι την μέρα που η κοπέλα που είχε αγαπήσει κινδύνευσε να πεθάνει από πνιγμό και ο τρόπος που την έσωσε. Ο αφηγητής περιγράφει με παραστατικό τρόπο, πως κολύμπησε μέχρι να την φτάσει, πως ένιωθε τις δυνάμεις της να τιθασεύονται, τα συναισθήματα που του γεννήθηκαν όταν την κρατούσε και ότι στη συνέχεια παρόλο που την είχε σώσει δεν διαδραματίστηκε ανάμεσα τους κανένα άλλο γεγονός, ούτε και έμαθε ποτέ αν εκείνη ένιωσε κάτι γι’ αυτόν. Η αφήγηση τελειώνει με τον ήρωα της ιστορίας να επαναλαμβάνει την επιθυμία του να ήταν ξανά βοσκός στα βουνά του χωριού του.
Το έργο αυτό μας προσφέρει πλούσιες εικόνες από φυσικά τοπία που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να βρεθούμε. Ειδικά στις μεγάλες πόλεις η απομάκρυνση από την φύση είναι σημαντικός λόγος της κατάθλιψης του σύγχρονου ανθρώπου. Μέσα από αυτή την αφήγηση πολλοί από τους αναγνώστες θα ανακάλυπταν ενδεχομένως ένα κομμάτι του εαυτού τους. Στις μέρες μας οι ρυθμοί της καθημερινής ζωής είναι εξαντλητικοί. Τα χαμηλά έσοδα, οι περιορισμένες μέρες ελεύθερου χρόνου και οι υπόλοιπες υποχρεώσεις αναγκάζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να περνάει τον περισσότερο καιρό του στο αστικό περιβάλλον. Μία τόσο παραστατική αφήγηση του φυσικού τοπίου μπορεί έστω και προσωρινά να ελευθερώσει την φαντασία του αναγνώστη και να του προσφέρει, μία μικρή διέξοδο από το άγχος και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Συχνά άλλωστε ακόμα και σήμερα, πολλοί είναι αυτοί που εκφράζουν την επιθυμία τους για αποκέντρωση.
Έκτος από την περιγραφή της φύσης όμως το διήγημα αυτό ίσως να είχε και μία άλλη θετική επιρροή. Θα μπορούσε να αφυπνίσει κάποια από τα ανώτερα συναισθήματα των αναγνωστών και να τους συνδέσει με τις αγνές και αθώες πλευρές της προσωπικότητας τους. Ο ρομαντισμός στα σύγχρονα κείμενα, είτε δεν υπάρχει, είτε αποδίδεται μόνο με την μορφή ερωτικού μυθιστορήματος και συνδέεται αποκλειστικά με την ματαιοδοξία, τα ερωτικά μπλεξίματα και το ευτυχισμένο τέλος. Το ηθογραφικό διήγημα και συγκεκριμένα αυτό το έργο του Παπαδιαμάντη, μπορεί να ανανεώσει το ζήτημα του έρωτα στην νεοελληνική πεζογραφία.
