Από όλα τα είδη λογοτεχνίας, η κλασική είναι αυτή που τόσο πολύ μας ταξιδεύει σε έναν κόσμο φαινομενικά αλλιώτικο από τον δικό μας, στην ουσία του όμως πολύ κοντινό. Εκτός από τα μυστηριώδη τοπία, τις άμαξες, τα μεγάλα σαλόνια της αριστοκρατίας και τα στέκια του υπόκοσμου, κάθε βιβλίο κλασικής γραφής, μέσα του κρύβει ζητήματα και καταστάσεις που με λίγη προσπάθεια όλοι μας μπορούμε να διακρίνουμε στο παρόν. Με τον ίδιο τρόπο, ο εκρηκτικός κλασικός συγγραφέας, Oscar Wilde, μέσα από τις σελίδες του, προσπαθεί να περάσει ζητήματα και προβληματισμούς της εποχής του, χωρίς ωστόσο να ξέρει τη διαχρονικότητα και τη σημασία που αυτά θα έχουν περίπου δύο αιώνες αργότερα.
«…Οι διχογνωμίες για ένα έργο τέχνης δείχνουν πως το έργο είναι νέο, πολυσύνθετο και ζωντανό.»
(Από τον πρόλογο του ίδιου του συγγραφέα για το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι)
Ο Oscar Wilde υπήρξε μια εξέχουσα προσωπικότητα, ιδιαίτερη, ευχάριστη μα και ανήσυχη. Επηρεασμένος από τις τάσεις της εποχής στους κύκλους της αριστοκρατίας, ο ευφυέστατος μα και ναρκισσιστικός χαρακτήρας του, του επέτρεπαν να κυνηγά το καινοτόμο και το προκλητικό στα έργα του· μέσα σε αντίστοιχο πλαίσιο, το βιβλίο του με τίτλο «Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι», παραθέτει προβληματισμούς της εποχής του, με τον βασικό του ήρωα να επιδίδεται σε ένα σωρό ασύδοτες, εφιαλτικές μα και εγκληματικές πράξεις, καταδικάζοντας οξύτατα τον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις της εποχής, γεγονός που κατέστησε την κυκλοφορία του, εν έτη 1891, εξαιρετικά περιπετειώδη. Διαβάζοντας το έργο σήμερα, πέραν της συγγραφικής και πολιτισμικής του αξίας, δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τον κοινωνικό του αντίκτυπο· η κοινωνία της εποχής μας, αν και στην πλειοψηφία της γνωρίζει καινοτομίες που βρίσκονται έτη φωτός μακριά από τις αντιλήψεις του παρελθόντος, ακόμη παρουσιάζει κωλύματα σε θέματα ζωτικής σημασίας και ηθικής. Με αυτό τον τρόπο, τόσο από την ιστορία του βιβλίου αλλά και από τον ίδιο τον τρόπο έκφρασης του συγγραφέα, τα κοινά σημεία των δύο κόσμων γίνονται ορατά κι έτσι η αντιπαράθεσή τους με την εικόνα του σήμερα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για ανάλυση:
Η νιότη και η λήθη
Ο βασικός άξονας ολόκληρης της ιστορίας εκτείνεται γύρω από την έννοια της νιότης. Ο νεαρός Ντόριαν, ένας χαρακτήρας αρχικά ρομαντικός και αθώος, με λίγη εμπειρία στη ζωή, μυείται σιγά σιγά στη νέα εποχή και τους ρυθμούς της μέσα από μια σειρά γεγονότων και προσώπων. Γρήγορα καταλαβαίνει πως το βασικό προσόν που χρειάζεται κανείς για μια ζωή αξιοσημείωτη είναι να είναι νέος και όμορφος, έτσι μοναδικός του σκοπός γίνεται το σθένος του να ζήσει μια ζωή πλήρης και ξεχωριστή, με το φόβο της λήθης και της γήρανσης να παραμονεύει. Ο τρόπος με τον οποίο φέρνει εις πέρας τις φιλοδοξίες του, τον οδηγεί σε διαφόρων ειδών ανήθικες πράξεις καταλήγοντας να θεωρεί την ζωή του ανεπαρκής και ανούσια, ζητώντας πάντα το κάτι παραπάνω. Ο ήρωας της ιστορίας σίγουρα δε μένει μόνο μέσα σε αυτή. Ο φόβος του χρόνου και της λησμονιάς, η περιέργεια για τη ζωή, οι γρήγοροι ρυθμοί και η ανολοκλήρωτη αυτοπραγμάτωση, είναι περιπτώσεις που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, πολλοί νέοι της γενιάς μας βιώνουν. Τα άπιαστα ιδανικά που προβάλλονται ως πρότυπα και η ταχύτητα της καθημερινότητας μέσα απ’ το διαδίκτυο είναι οι αιτίες για την έντονη επιθυμία της νεολαίας να ζει τη ζωή στα άκρα, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αφήσει ανεξίτηλα το σημάδι της μέσα στο χρόνο.
Ανισότητα και απαξίωση
Ένας κόσμος που κάνει την είσοδο του στην βιομηχανική εποχή και τους γρήγορους ρυθμούς της έχει και ως φυσικό επακόλουθο την ένταση των ανισοτήτων. Οι έχοντες το κεφάλαιο ζούσαν πολλές φορές εις βάρος των κατώτερων κοινωνικά πολιτών, της λεγόμενης εργατικής τάξης, με αποτέλεσμα, με σκοπό την επίδειξη του πλούτου τους και την ανάδειξη της άριστης καταγωγής τους, να απαξιώνουν οτιδήποτε σχετικό με τη χειρωνακτική εργασία και τον λιτό τρόπο ζωής. Άλλωστε, η πολιτισμική περίοδος μέσα στην οποία παίρνουν μέρος τα γεγονότα είναι η λεγόμενη «Belle epoque», που όπως μαρτυρά και ο τρόπος που την αποκαλούσαν, η ουσία της βρισκόταν στην ομορφιά, στο κάλλος και την καλαισθησία, ένα «φαίνεσθαι» με διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από το αντίστοιχο «είναι». Η αντίληψη αυτή ανθίζει στα σαλόνια της αριστοκρατίας, ενώ μέσα στο έργο βρίσκουμε δηκτικά σχόλια επί του θέματος που έμμεσα απαντούν στις αντιλήψεις τους ίδιου του συγγραφέα, θυμίζοντας μας πως, τάση του ανθρώπου στην εικονική ομορφιά και η αποξένωση της ουσίας είναι μια πληγή χρόνια, η οποία δύσκολα μπορεί να επουλωθεί.
Τέχνη για την τέχνη
Λόγω της έντονης αντίδρασης που δέχτηκε το κείμενο την εποχή που δημοσιεύτηκε, ο Oscar Wilde ένιωσε την ανάγκη να υπερασπιστεί την καλλιτεχνική του αξία γράφοντας έναν δικό του πρόλογο για τις επόμενες εκδόσεις, ο οποίος χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα. Στον πρόλογο αυτό, ο συγγραφέας, με τον χαρακτηριστικό τρόπο γραφής του, μιλά για το χρέος ενός καλλιτέχνη απέναντι στο αντικείμενο του, αλλά και για το αντικειμενικό νόημα αυτού που αποκαλείται τέχνη, οποιασδήποτε μορφής. Μέσα από τα λόγια του, το αιώνιο ζήτημα που αφορά τον προσδιορισμό αλλά και τον προορισμό της τέχνης ξεπροβάλει ηχηρά, φτάνοντας στο συμπέρασμα πως η τέχνη πρέπει να απαντά μόνο στην ίδια την τέχνη, να αφορά την τέρψη και να απαλλαγεί από τους κοινωνικούς χαρακτηρισμούς. Αν και μια τέτοια θεώρηση είναι εύλογη δεδομένου της εποχής και της έντονης κριτικής που δέχτηκε, όχι μόνο ως συγγραφέας, μα κατά κύριο λόγο, ως άνθρωπος, αναμφίβολα η τέχνη πάντα ήταν και θα είναι ένας τρόπος έκφρασης, μια μορφή όπλου για τα ζητήματα κάθε κοινωνίας· το να την αντιμετωπίζουμε επομένως με αυτό τον τρόπο είναι σαν να την οριοθετούμε, να περιορίζουμε την εμβέλεια της.
Διαφορετικότητα
Κλείνοντας, το πιο ισχυρό ζήτημα του κειμένου αφορά την μάχη του ανθρώπου απέναντι στο διαφορετικό, μια μάχη που είναι ενεργή και αναζωπυρώνεται καθημερινώς με ποικίλους τρόπους. Η ταραχώδης ιστορία της έκδοσης του βιβλίου αναφέρεται πιο συγκεκριμένα στον Oscar Wilde ως πρόσωπο, θέλοντας να αποδοκιμάσει τις αντιλήψεις του, τον τρόπο ζωής του, τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Η βασική κατηγορία του κειμένου ανεξάρτητη από τα καυστικά του σχόλια και τις έντονες απόψεις του που όλες παρουσιάζουν το χώρο της αριστοκρατίας ως ένα κολαστήριο ασυδοσίας και διαφθοράς, αυτή που οδήγησε και τον συγγραφέα σε δίκη, ήταν αυτή της ύπαρξης ομοερωτικών σχέσεων στο περιεχόμενο του. Πράγματι για την εποχή του, μια έστω και έμμεση αναφορά σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις είναι κάτι τολμηρό, πρωτοποριακό και ξεκάθαρα προκλητικό, για τον Wilde όμως, το κείμενο του είναι πολλά περισσότερα από αυτό. Σε κάθε περίπτωση, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται η διαφορετικότητα μας θλίβει αρκετές γενιές τώρα, καθώς η περιθωριοποίηση του διαφορετικού, η ακύρωση της προσωπικότητας ενός ατόμου, η κακία, η προκατάληψη και ο αποκλεισμός του από την κοινωνική ζωή, όσο κι αν τρέφουμε την ψευδαίσθηση πως έχουν εξαλειφτεί, στην πραγματικότητα παραμένουν άρρηκτα ανάμεσα μας.
