Ευγένιος Ιονέσκο: Ένας παράλογος ρεαλιστής

 

Ο άνθρωπος έχει συχνά την τάση να υπεραναλύει. Στην προσπάθειά του να βρει “ορθολογικές αλήθειες” και να εξηγήσει τα πάντα, καταλήγει να χάνει την ουσία. Είναι, όμως, συναρπαστικό πώς καμιά φορά το πιο “τρελό” είναι και το πιο “σωστό”, πώς κάτι το τελείως “παράδοξο” επαναφέρει ισορροπίες και επιλύει προβλήματα. Το “παράλογο” και το “ρεαλιστικό” πολλές φορές συνδέονται με τον πιο αστείο και “λογικό” τρόπο. Τα πάντα είναι κωμικά, τίποτα δεν είναι τραγικό, όλα είναι πραγματικά και μη, δυνατά και αδύνατα, σοβαρά και γελοία, έλεγε χαρακτηριστικά ο Ευγένιος Ιονέσκο, αποδεικνύοντας – με τα λόγια, αλλά και με το έργο του – αυτό ακριβώς.


Ποιός είναι ο Ευγένιος Ιονέσκο;

Ρουμάνος στην καταγωγή, αλλά Γάλλος πολίτης – όπως ο ίδιος δήλωνε και όπως οι περισσότεροι τον θυμούνται – γεννήθηκε στις 26 Νοεμβρίου του 1912 και μετανάστευσε σαν βρέφος με την οικογένειά του στη Γαλλία, από όπου καταγόταν η μητέρα του. Το διαζύγιο των γονιών του, όμως, κατά τα σχολικά του χρόνια, τον πήγε πίσω στη γενέτειρά του Ρουμανία, όπου πήρε και πτυχίο γαλλικών σπουδών από το Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου. Αν και δούλεψε για μερικά χρόνια στο Πανεπιστήμιο, η διδακτορική διατριβή του τον οδήγησε, μαζί με τη σύζυγό του και τη νεογέννητη κόρη τους, και πάλι στη Γαλλία και συγκεκριμένα στο Παρίσι, που έγινε πλέον το “σπίτι” τους.

Εκεί, ο Ιονέσκο ασχολήθηκε με την εκμάθηση αγγλικών, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως διορθωτής τυπογραφικών δοκιμίων για διάφορους εκδότες. Η δουλειά του δεν είχε τίποτα το συναρπαστικό, τίποτα το δημιουργικό. Ο Ευγένιος στεκόταν σαν εξωτερικός παρατηρητής στην δική του ανιαρή καθημερινή ρουτίνα. Η κενότητα της ατέρμονα βαρετής καθημερινότητας και το “ανούσιο” των ανθρώπων με τους οποίους συναναστρεφόταν, άρχισαν σταδιακά να τον δελεάζουν. Έτσι, επιχείρησε να μεταφέρει το “αδιάφορο” των ωρών κάθε ημέρας του στο χαρτί, δημιουργώντας αλλόκοτα “αντι-έργα” και παίρνοντας τον τίτλο του “θεατρικού συγγραφέα” ή ορθότερα του “συγγραφέα του θεάτρου του παραλόγου”.

Advertising

Advertisements
Διαβάστε επίσης  Γιάννης Σπανός: Ο πατέρας του «Νέου Κύματος»
Ad 14


Τι είναι το “θέατρο του παραλόγου”;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα και να επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε το έργο του Ιονέσκο, σίγουρα πρέπει πρώτα να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την έννοια του παραλόγου. Ο υπαρξιακός Αλμπέρτ Καμύ, με το δοκίμιό του “Ο Μύθος του Σίσυφου”, ένωσε με την κοσμοθεωρία του και την οπτική του για το παράλογο μία σειρά από καλλιτέχνες και σκεπτόμενους. Έχοντας ως αφετηρία την έλλειψη σκοπού που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά και παρατηρώντας πως συχνά όλα τα “σπουδαία” ξεκινούν από τα τελείως “ασήμαντα”, ο Καμύ όρισε το συναίσθημα που θεμελιώνει την έννοια του παραλόγου ως μία διάζευξη, μία αντιπαράθεση, μία ατελείωτη σύγκριση (με τους άλλους, με το “φυσιολογικό”;). Θέτοντας μία σειρά αντιθέσεων και οξυμώρων, όπως την ανθρώπινη απανθρωπιά, τη δύναμη της σιωπής σε ένα κόσμο ομιλητικών όντων ή την ελευθερία του ανθρώπου που διαψεύδεται από την μελαγχολική συμβατικότητα της καθημερινότητάς του, ο Καμύ απέδειξε πως το παράλογο υπάρχει πάντα και παντού και πολλοί συμφώνησαν μαζί του.

Ένας από αυτούς ήταν και ο Ιονέσκο, ο οποίος όντας κενός σκοπού και νιώθοντας ανήμπορος να ελέγξει τη μοίρα, υιοθέτησε την κωμικοτραγική απαισιοδοξία του κινήματος του θεάτρου του παραλόγου, τις δεκαετίες του 50 και του 60. Το θεατρικό αυτό είδος χαρακτηρίζεται από το “μανιακό” και το “ανούσιο”, είτε στην κίνηση επί σκηνής (νευρικές ασυνάρτητες κινήσεις, διαρκής ενασχόληση με κάτι), είτε στο διάλογο (ατελειώτες συζητήσεις χωρίς θέμα, κλισέ επαναλήψεις του αυτονόητου ή προφανούς), χαρακτηριστικά που προσδίδουν ένα κωμικό στοιχείο που υποκρύπτει την – οριακά μεταφυσική – ανησυχία της απόλυτης κενότητας. Τα στοιχεία αυτά, αντισυμβατικά σε σχέση με τα παραδοσιακά θεατρικά κείμενα, καθιστούν τα έργα του θεάτρου του παραλόγου “αντι-έργα”, ανούσια εκ πρώτης όψεως, αλλά – με μία δεύτερη ανάγνωση – πλούσια σε ηχηρά μηνύματα. 


Το παράλογο του Ιονέσκο

Η πρώτη παράλογη δημιουργία του Ιονέσκο, η μεγάλη επιτυχία της οποίας τον κατέστησε και επίσημα θεατρικό συγγραφέα, ήταν η “Φαλακρή Τραγουδίστρια” (1950). Η πλοκή είναι απλή και μοιάζει βαρετή: η ακατάπαυστη και ανούσια συζήτηση δύο ζευγαριών για ό,τι πιο τετριμμένο…τον καιρό, τα παιδιά, τη σχέση τους (χαρακτηριστική η απότομη και ξαφνική συνειδητοποίηση ότι ναι!…είναι ανδρόγυνα!). Μανιακά φλύαροι οι ήρωες με την αδιάκοπη ομιλία τους φανερώνουν το ακριβώς αντίθετο: τα κωλύματα επικοινωνίας στην κοινωνία του Ιονέσκο, αλλά και την αποξένωση του ανθρώπου, όχι μόνο από τον περίγυρό του, μα κυρίως από τον ίδιο του τον εαυτό. Η διαχρονικότητα αυτού του παράλογα σερβιρισμένου ρεαλισμού είναι συγκλονιστική! Παράλληλα, σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο Ιονέσκο σατιρίζει την ηλιθιότητα της ανθρώπινης ζωής και μάλιστα της μπουρζουαζίας, μοτίβο που επανέρχεται σε επόμενα έργα του. 

Διαβάστε επίσης  The Devil Within - η ιστορία του Robert Johnson
Advertising

Ο “σουρρεαλισμός” του Ιονέσκο μέσα στο συμβατικό και το καθημερινό, αλλά και η κενότητα των κοινωνικών συμβάσεων επανήλθαν μέσα από μία σειρά αποσπασματικών “αντι-έργων”. Ο αυτοματισμός, το μηχανικό, το επιφανειακό εκφράζονται στο “Μάθημα” (1951), όπου πρωταγωνιστεί ένας δάσκαλος που με τον πομπώδη και επιτηδευμένο λόγο του επικρατεί έναντι του μαθητή του, οδηγώντας τον στο θάνατο. Εξίσου μακάβριο είναι και το τέλος στις “Καρέκλες” (1952), όπου λαμβάνει χώρα η αυτοκτονία ενός ηλικιωμένου ζευγαριού με μόνη “παρέα” άδειες καρέκλες και έναν κωφάλαλό ρήτορα(!)

Με το “Ρινόκερο” (1959) – από τα πιο γνωστά μεγάλης διάρκειας “αντι-έργα” του – και τον πρωταγωνιστή του Μπερανζέ (μία αυτοβιογραφική φιγούρα που είχε εμφανιστεί και στο προηγούμενο έργο του της ίδιας χρονιάς, “Δολοφόνος χωρίς Πληρωμή”, και επρόκειτο να πρωταγωνιστήσει και σε μελλοντικά του κείμενα) ο Ιονέσκο ήρθε να αφυπνίσει τις απαθείς οντότητες της καθημερινότητάς του. Ας δούμε σύντομα πως εξελίσσεται η ιστορία: το μικρό γαλλικό χωριό, όπου κατοικεί ο Μπερανζέ, κατακλύζεται από δεινόσαυρους(!), οι οποίοι φαντάζουν προσφιλείς και ανθρώπινοι (ίσως περισσότερο και από το ανθρώπινο είδος!) και παίρνουν με το μέρος τους σχεδόν όλους τους κατοίκους. Ο Μπερανζέ, μέσα από έναν δυναμικό μονόλογο, και έχοντας χάσει τη φιλία και τον έρωτα στην “ρινοκερίτιδα” που επικρατεί, αμφιταλαντεύται, αμφισβητεί, προβληματίζεται για τα καλά και τα στραβά του, μα εν τέλει κάτι μέσα του δεν τον αφήνει να υποκύψει στην μεταμόρφωση και επιλέγει να μείνει ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Αν και ο Ιονέσκο προσπάθησε να προβάλει ένα αντιναζιστικό μήνυμα με το εν λόγω κείμενο, είναι αναμφίβολο πως σε μία κοινωνία παγερής αδιαφορίας, κομφορμισμού και εγωπάθειας, οι άνθρωποι επιλέγουν την υποταγή στο εύκολο, συνθηκολογούν στις δυσκολίες και ζουν στην παράλογη ψευδαίσθηση πως έχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούν για τους ίδιους.

Διαβάστε επίσης  Σάμουελ Μπέκετ: Νεωτερική γραφή σε πλαίσιο παραλόγου

Με πολλά ακόμα “αντι-έργα” ο συγγραφέας προσπάθησε να επικονωνήσει την δυσπιστία του στις κοινωνικές σχέσεις και την απέχθειά του για το συμβατικό (“Ντελίριο για δύο”, “Ο Βασιλιάς πεθαίνει”, “Ο πεζός του αέρα”, “Η δίψα και η πείνα”). Το 1970 η Γαλλική Ακαδημία τον εξέλεξε ως μέλος της. Ο Ιονέσκο έκτοτε στράφηκε και στη συγγραφή δοκιμιακών μελετών για τα ζητήματα αυτά που τον απασχολούσαν και συνέχισε τη συγγραφή μικρών ιστοριών σε μορφή νουβέλας (που είχε ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του 60).

Advertising

Πέθανε στο Παρίσι στις 28 Μαρτίου του 1994.


Ύμνος στον άνθρωπο, λοιπόν, και “κρίμα” για τον κοινότοπο κόσμο του, μας λέει ο Ιονέσκο και το επίκαιρο στοιχείο της γραφής του μας καταπλήσσει. Θεμελιακός συγγραφέας του θεάτρου του παραλόγου, ο “τρελός” Ιονέσκο προσπάθησε να δείξει το πιο απλό, το πιο ρεαλιστικό και καθημερινό και να το σατιρίσει. Επέλεξε να μεταδώσει τα νοήματα που επιθυμούσε με τον πιο “ανορθόδοξο” τρόπο, ίσως γιατί έβλεπε πως ακολουθώντας το “ορθολογικό” τα πράγματα δεν άλλαζαν. Το “παράδοξο”, βέβαια, προκαλεί, γι’ αυτό και προξενεί αντιδράσεις. Αρκετοί στάθηκαν αντίθετοι στην κοσμοθεωρία του Ιονέσκο, όπως φαίνεται και στο παρακάτω βίντεο (όπου ο Ευγένιος Ιονέσκο περιγράφει την έντονη αντιπαράθεσή του με τον Ζαν-Πολ Σαρτρ).

Πηγές

Advertising

https://www.britannica.com/biography/Eugene-Ionesco

https://www.discoverfrance.net/France/Theatre/Ionesco/ionesco.shtml

Ζει στην Αθήνα, περιπλανιέται και αναρωτιέται. Αν δεν την βρείτε χωμένη σε κάποια κινηματογραφική αίθουσα ή να προγραμματίζει πολιτιστικές εκδηλώσεις στις οποίες ελπίζει να καταφέρει να πάει, ίσως και να την πετύχετε στους διαδρόμους της Νομικής Σχολής.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα; Διαφορετικές
Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Ο Ελλαδικός χώρος είναι ένα μεγάλο πανόραμα μυθικών και ιστορικών