Στις 4 Αυγούστου 1936, επιβλήθηκε στην Ελλάδα η μεταξική δικτατορία. Ήταν η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά η οποία έλαβε χώρα με την ανοχή των βασιλέων της Ελλάδος. Ήταν παράγωγο της πολιτικής και οικονομικής αστάθειας της Ελλάδας του Μεσοπολέμου ενώ προετοίμασε την χώρα για τον επερχόμενο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τόσο η μεταξική δικτατορία όσο και ο αρχηγός της, αποτελούν εξαιρετικά αμφιλεγόμενα σημεία της νεοελληνικής ιστορίας.
Ο ταραγμένος ελληνικός Μεσοπόλεμος
Ο Μεσοπόλεμος στην Ελλάδα ήταν γεμάτος εντάσεις για τη πολιτική ζωή του τόπου, και οι εξελίξεις του Μεσοπολέμου ήταν αυτές που οδήγησαν στη μεταξική δικτατορία. Αρχικά η Ελλάδα βγήκε καταρρακωμένη και ηττημένη από τον Μικρασιατικό Πόλεμο (1919 – 1922). Στη συνέχεια έπρεπε να ανασυγκροτηθεί πολιτικά και οικονομικά με την ανάδειξη της Β’ Ελληνικής Δημοκρατίας.
Η νεοσύστατη αβασίλευτη Δημοκρατία ωστόσο αντιμετώπισε προβλήματα με εξαίρεση την γενικά ήρεμη τετραετία διακυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928 – 1932). Εθνικός διχασμός, πολιτική αστάθεια, πραξικοπήματα και στρατιωτικά κινήματα καθώς και οικονομική κρίση ήταν τα βασικά προβλήματα της μεσοπολεμικής Ελλάδας. Η ταραγμένη Δημοκρατία έλαβε τέλος με την Παλινόρθωση της μοναρχίας και την επιστροφή του βασιλέως Γεωργίου Β’ στην Ελλάδα, το 1935. Οπότε η Ελλάδα απέκτησε ξανά το πολίτευμα της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας.
Η άνοδος του Ιωάννη Μεταξά
Το 1936 βρίσκει το ελληνικό κράτος υπό την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Δεμερτζή. Στην κυβέρνηση βρίσκεται ο Ιωάννης Μεταξάς, παλιός αξιωματικός που είχε διακριθεί στις ελληνικές πολεμικές επιχειρήσεις της δεκαετίας (1912 – 1922) καθώς και σε διάφορα βενιζελικά στρατιωτικά κινήματα. Πια ως πολιτικός, απέκτησε στις 5 Μαρτίου 1936 τη θέση του υπουργού στρατιωτικών και εν συνεχεία, στις 14 Μαρτίου 1936, τη θέση του υπουργού αεροπορίας και του αντιπροέδρου της κυβερνήσεως. Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν γνωστός για τις ολοκληρωτικές του απόψεις και εχθρός του κοινοβουλευτισμού.
Το ίδιο έτος συμβαίνει το παράδοξο του θανάτου όλων των μεγάλων πολιτικών προσωπικοτήτων της περιόδου! Πέθαναν οι Γεώργιος Κονδύλης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Παναγής Τσαλδάρης καθώς και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής. Έτσι τραγούδησε ο Μάρκος Βαμβακάρης, στο ρεμπέτικο τραγούδι Ο Μάρκος Υπουργός:
Απέθανε ο Κονδύλης μας,
πάει και ο Βενιζέλος.
Την πούλεψε και ο Δεμερτζής
που θα φερνε το τέλος.Όσοι γενούν πρωθυπουργοί,
όλοι τους θα πεθάνουν.
Τους κυνηγάει ο λαός,
απ’τα καλά που κάνουν.
Κάτω απ’αυτές τις συνθήκες, με τον θάνατο του Δεμερτζή, ο Γεώργιος Β’ διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά στις 13 Απριλίου 1936. Στις 27 Απριλίου, ο Μεταξάς έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, με τον Γεώργιο Παπανδρέου και το ΚΚΕ να ψηφίζουν κατά του.
Η πορεία του Ιωάννη Μεταξά προς την 4η Αυγούστου
Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν φίλος του ολοκληρωτισμού και των δικτατορικών πρακτικών ενώ δήλωνε εχθρός του κοινοβουλευτισμού. Η διακυβέρνησή του προχωρούσε αργά αλλά σταθερά προς την κατάλυση της δημοκρατίας. Ο θάνατος και η απουσία μεγάλων πολιτικών προσωπικοτήτων οδήγησε αναπόφευκτα στην άνοδο του Μεταξά σε δημοφιλία. Στις 30 Απριλίου 1936, η Βουλή σταμάτησε κάθε εργασία της ως τις 30 Σεπτεμβρίου, δίνοντας το δικαίωμα στον Μεταξά να κυβερνά με νομοθετικά διατάγματα τα οποία θα ελέγχονταν πρωτίστως από μια κοινοβουλευτική επιτροπή 40 ατόμων.
Με αφορμή την εργατική Πρωτομαγιά, στις αρχές του Μάη του 1936, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες απεργίες, κινητοποιήσεις και ταραχές από τους Καπνεργάτες στη Θεσσαλονίκη. Καθ’υπόδειξη του καθεστώτος Μεταξά, η Χωροφυλακή χτύπησε στο ψαχνό με αποτέλεσμα 17 νεκρούς, 438 τραυματίες και 336 φυλακισμένους. Ο Γιάννης Ρίτσος εμπνεύστηκε από τα γεγονότα κι έγραψε το ποίημά του Επιτάφιος, μέρος του οποίου μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδήθηκε από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση με τίτλο Μέρα Μαγιού.
Υπό αυτές τις συνθήκες, υπήρχε ο φόβος γενικευμένης λαϊκής εξέγερσης που θα οδηγούσε σε κομμουνιστική διακυβέρνηση κατά τα πρότυπα της ΕΣΣΔ. Επιπροσθέτως, στην Ευρώπη υπήρχε κατακόρυφη άνοδος του ολοκληρωτισμού με την επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία, του ναζισμού στη Γερμανία, του Σταλινισμού στην ΕΣΣΔ και την άνοδο του Φράνκο στην Ισπανία. Σύντομα, τα σύννεφα διεθνών εξελίξεων και μια ενδεχόμενη γενικευμένη σύρραξη θα σκέπαζαν και την Ελλάδα. Ο Μεταξάς κάτω απ’αυτούς τους προβληματισμούς, έθεσε στον βασιλιά διάβημα για δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας και λήψη έκτακτων μέτρων.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936
Την 4η Αυγούστου 1936 και ώρα 22:00, ο Ιωάννης Μεταξάς μετέβη στα ανάκτορα για να συναντήσει τον βασιλιά Γεώργιο. Είχε μαζί του τα διατάγματα για την αναστολή των κατάλληλων άρθρων του συντάγματος και τη διάλυση της Βουλής. Διάλεξε εκείνη την ημερομηνία, για να προλάβει την γενική απεργία που είχαν κηρύξει τα συνδικάτα και η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) για τις 5 Αυγούστου. Ο Μεταξάς επέβαλλε την δικτατορία του με την ανοχή του παλατιού. Ο ίδιος σημείωσε στο ημερολόγιό του:
«Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό. Κράτος με βάση αγροτική και εργατική, και κατά συνέπεια αντιπλουτοκρατικό. Δεν είχε βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά. Αλλά κόμμα ήτανε όλος ο Λαός, εκτός από τους αδιόρθωτους κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς».
Μεταξική δικτατορία: «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια!»
Η μεταξική δικτατορία ήταν ένα εθνικιστικό, ολοκληρωτικό, πατερναλιστικό καθεστώς. Αν και ιδεολογικά προσκείμενη στον ναζισμό και τον φασισμό, η δικτατορία της 4ης Αυγούστου δεν ταυτιζόταν σε καμία περίπτωση με τη μορφή της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας. Αυτό φαίνεται στο ότι το καθεστώς δεν ήταν ρατσιστικό όπως της Γερμανίας, δεν στηριζόταν σε ριζοσπαστικές βάσεις και ιδεολογίες και δεν ήταν ευρείας βάσης και αποδοχής παρά τις προσπάθειές του. Η μεγαλύτερη επιρροή ίσως του καθεστώτος Μεταξά ήταν η Πορτογαλία του δικτάτορα Αντόνιο ντι Ολιβέιρα Σαλαζάρ. Μπορεί να μιλήσει κάποιος απλά για ένα αστυνομικό κράτος και όχι μια στρατοκρατία σαν του Χίτλερ και του Μουσολίνι.
Το μότο του καθεστώτος ήταν το «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια!» προκειμένου να φτιαχτεί το ενωμένο «Νέον Κράτος». Η μοναρχία για το καθεστώς ήταν πόλος ενότητας όλων των Ελλήνων αλλά η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ήταν καθαρά προσωποπαγής. Μέσα από την κρατική προπαγάνδα, ο Ιωάννης Μεταξάς προβλήθηκε ως ο εθνοπατέρας ο οποίος θα πολεμούσε τον κομμουνισμό, τον παλαιοκομματισμό, τον κοινοβουλευτισμό και τα κακώς κείμενά του, για να ενώσει το διαιρεμένο έθνος.
Για να γίνει η μεταξική δικτατορία αποδεκτή από το σύνολο του λαού αλλά και από τη νεολαία, ιδρύθηκε η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ) με αρχηγό τον διάδοχο Παύλο, υιό του Γεωργίου. Σύμβολο της μεταξικής, εθνικής αυτής νεολαίας ήταν ο διπλός μινωικός πέλεκυς ως «πρώτο σύμβολο όλων των ελληνικών πολιτισμών». Η ένταξή των νέων ωστόσο σε αυτή, δεν ήταν υποχρεωτική όπως στη χιτλερική νεολαία ή την αντίστοιχη φασιστική ιταλική.
Το 1938, έγινε και απόπειρα κατά του καθεστώτος στα Χανιά της Κρήτης, με αντικίνημα ενόπλων ομάδων. Παρ’όλα αυτά, το κίνημα κατεστάλη σχετικά εύκολα από τη μεταξική δικτατορία.
Ο ύμνος του καθεστώτος είναι το γνωστό ποίημα «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά, πατέρα;» του λογοτέχνη Τίμου Μωραϊτίνη. Ο λογοτέχνης είχε γράψει το ποίημα προς τιμή της 25ης Μαρτίου 1821 και το καθεστώς το καπηλεύτηκε εν αγνοία του. Τη μουσική του ύμνου έγραψε ο αρχιμουσικός των Ενόπλων Δυνάμεων, Γεράσιμος Φρεν.
Μεταξική δικτατορία: Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός
Με τον εθνικισμό ως κύριο συστατικό της δικτατορίας, ο Μεταξάς στόχευε πιο πολύ στην πολιτιστική και πολιτισμική καθαρότητα της Ελλάδος. Ανέδειξε και διέδωσε την ιδεολογία του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού. Σύμφωνα με τον Μεταξά, ο Πρώτος Ελληνικός Πολιτισμός (Ελληνική Αρχαιότητα) και ο Δεύτερος Ελληνικός Πολιτισμός (Βυζαντινή Αυτοκρατορία) έπρεπε να συνεχιστεί από τον Τρίτο, τον πολιτισμό των σύγχρονων Ελλήνων. Αυτό θα πετύχαινε με τη φυλετική ενότητα του έθνους και τη διατήρηση των ηθών και των παραδόσεων. Σχετικά με την αρχαιότητα, ο Μεταξάς υποστήριζε ως ιδανικά πολιτεύματα την στρατιωτική ολιγαρχία της Σπάρτης και τη μοναρχία της Μακεδονίας που ένωσε όλη την ελληνική επικράτεια. Ήταν αντίθετος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Στο πολιτιστικό κομμάτι, πέρα από τη διαφήμιση του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού, κυρίαρχη θέση είχε και η λογοκρισία στην μουσική. Απαγορεύονταν τα ρεμπέτικα τραγούδια με ανατολίτικους ρυθμούς και με «χασικλίδικους» ή σατυρικούς στίχους. Η αστυνομία και η χωροφυλακή είχε το μπουζούκι στο στόχαστρο! Οι υπόλοιπες τέχνες δεν λογοκρίθηκαν παρά μόνο για έργα που ήταν ιδεολογικά αντίθετα στο καθεστώς, λογοκρίθηκαν και καταστράφηκαν. Ο Μεταξάς ήταν λάτρης των τεχνών και των γραμμάτων καθώς είχε περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη Γαλλία και την Ιταλία. Στην εκπαίδευση προχώρησε υπέρ της διατήρησης της δημοτικής γλώσσας σε μετριοπαθή μορφή. Το 1939, ανέθεσε στον γλωσσολόγο Μανόλη Τριανταφυλλίδη την έκδοση της «Νεοελληνικής Γραμματικής» για τα σχολεία.
Πολιτική της μεταξικής δικτατορίας
Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, η μεταξική δικτατορία είχε δική της αυταρχική πολιτική. Όμως πολλά από τα στοιχεία της πολιτικής της, σήμερα θεωρούνται απαραίτητα σε ένα κοινωνικό κράτος. Οι σημαντικότερες και πιο γνωστές κινήσεις της μεταξικής δικτατορίας ήταν οι εξής:
- Η οικονομία ήταν παρεμβατική και το κράτος ακολουθούσε πολιτική αυστηρού προστατευτισμού, ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία. Αυτό πήγαζε κι από προηγούμενες, δημοκρατικές κυβερνήσεις που αντιμετώπισαν γεγονότα όπως οικονομικές κρίσεις και την αγροτική μεταρρύθμιση. Ο Μεταξάς επέβαλλε επίσης τον κορπορατισμό, καταργώντας έτσι τα εργατικά συνδικάτα, τα μη κρατικά σωματεία εργαζομένων και τις απεργίες.
- Λογοκρισία στον Τύπο. Λογοκρίνονταν τα δημοσιεύματα εκείνα που ήταν ιδεολογικά αντίθετα στον Μεταξισμό.
- Λογοκρισία στη μουσική. Λογοκρίνονταν κυρίως τα ρεμπέτικα τραγούδια λόγω του ανατολίτικου ρυθμού τους και των «χασικλίδικων» και σατυρικών τους στίχων. Η κυβέρνηση Μεταξά ποινικοποίησε το μπουζούκι!
- Προβολή του Μεταξά ως Εθνοπατέρα αλλά και ως προστάτη των εργαζομένων, αγροτών και εργατών. Για τα ευνοϊκά μέτρα που πήρε υπέρ των εργατών αλλά και της γεωργίας, ο Μεταξάς έλαβε τους τίτλους του Πρώτου Αγρότη και του Πρώτου Εργάτη.
- Σφοδρός και σκληρός αντικομμουνισμός. Μεταξύ όλων των αντιφρονούντων, οι κομμουνιστές διώχθηκαν πιο πολύ απ’όλους απ’το καθεστώς ως εχθρός του Εθνικού Κράτους. Οι αριστεροί, μαρξιστές και κομμουνιστές υφίσταντο διώξεις, βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορία σε ξερονήσια. Για να γλιτώσουν, υποχρεώνονταν σε υπογραφή πράξης μετανοίας, αποκηρύσσοντας έτσι την ιδεολογία τους. Στην δίωξη του κομμουνισμού, υπεύθυνος ήταν ο Υφυπουργός Δημοσίου Ασφαλείας, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης. Ο Μανιαδάκης και ο Μεταξάς για τη δίωξη των κομμουνιστών είχαν προβεί και στην ίδρυση παράλληλου, δικού τους ΚΚΕ με δική τους παράλληλη εφημερίδα του Ριζοσπάστη. Το ψεύτικο μεταξικό ΚΚΕ συγχωνευόταν με το πραγματικό κατασκοπικά και προκαλούσε διαβρωτικές καταστροφές στο κομμουνιστικό κόμμα.
- Μαζικό κάψιμο βιβλίων αριστερών και αντιφρονούντων συγγραφέων και ποιητών κατά τα πρότυπα των ευρωπαϊκών δικτατοριών.
- Απουσία κινήσεων κατά των μειονοτήτων και απουσία ρατσιστικής ρητορείας. Ο μεταξισμός απευθυνόταν σε όλους τους πολίτες της επικράτειας του κράτους.
- Ίδρυση Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ) για την ασφάλιση των εργαζομένων. Καθιέρωση στολών εργασίας για να μην φθείρονται τα ρούχα των εργατών. Καθιέρωση Κυριακάτικης αργίας, εργασιακού οκταώρου, απαγόρευση της εργασίας ανηλίκων. Ίδρυση Εργατικής Εστίας. Καθιέρωση Πρωτομαγιάς ως αργίας και γιορτής εργατών και εργαζομένων.
- Λήψη μέτρων υπέρ γεωργίας και δασοπονίας. Ίδρυση Εθνικών Δρυμών.
- Κατασκευές δημοσίων έργων.
- Ενίσχυση της θέσης της γυναίκας, αρχικά με την ένταξη γυναικών στην ΕΟΝ.
- Δημιουργία του Κώδικα Αστικού Δικαίου.
- Μεταρρυθμίσεις στην παιδεία και στον πολιτισμό.
- Ενίσχυση των εξοπλισμών. Κατασκευή αμυντικών έργων όπως η οχυρωματική γραμμή Μεταξά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα (αντίστοιχη της γαλλικής γραμμής Μαζινό και της γερμανικής Ζίγκφριντ).
Η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Μεταξά
Η κυβέρνηση Μεταξά, αν και ιδεολογικά προσκείμενη στο ναζισμό και τον φασισμό, αρνούνταν να ταχθεί η Ελλάδα παρά τω πλευρώ του Άξονα. Ο Μεταξάς πίστευε ότι σε ενδεχόμενη πολεμική σύγκρουση, το αγγλικό στρατόπεδο θα νικούσε. Η Βρετανία λόγω των αποικιών, αποτελούσε μια αυτοκρατορία με ισχυρή παρουσία στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Επομένως, τα συμφέροντα της Ελλάδας, οικονομικά και διπλωματικά, βρίσκονταν στην αγγλική φιλία. Επιπροσθέτως, ο βασιλιάς Γεώργιος ήταν αγγλόφιλος.
Επιπλέον, η μεταξική δικτατορία διατήρησε το καθεστώς της ελληνοτουρκικής φιλίας. Συνέχισε το δόγμα προηγούμενων κυβερνήσεων που ήταν φιλικές προς την Τουρκία, μετά το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας του 1930 που υπογράφηκε μεταξύ Ελευθερίου Βενιζέλου και Κεμάλ Ατατούρκ.
Το «ΟΧΙ» και το τέλος της μεταξικής δικτατορίας
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, η φασιστική Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδος. Ο Μεταξάς μέσα από την άρνησή του στο ιταλικό τελεσίγραφο, κατάφερε να γίνει από αδίστακτος τύραννος και δικτάτορας, σε εκφραστή του «ΟΧΙ» του ελληνικού λαού κατά του Ιταλού εισβολέως. Στη συνέχεια το πρόσωπο του Μεταξά έγινε ταυτόσημο με την προέλαση του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο. Πια οι Έλληνες ήταν ενωμένοι κατά του εχθρού και η σκληρότητα της διακυβέρνησης Μεταξά ξεχάστηκε. Ακόμα και ο φυλακισμένος γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, στήριξε με ανοικτή επιστολή προς τον Ιωάννη Μεταξά, τον αγώνα κατά του Ιταλού φασίστα εισβολέα, μέσα από το κελί του.
Θεωρητικά, το τέλος της μεταξικής δικτατορίας ήλθε με τον θάνατο του Μεταξά. Ο δικτάτορας πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1941, όντας βαριά άρρωστος με φαρυγγίτιδα, μεσούντος του ελληνοϊταλικού πολέμου. Υπάρχει η θεωρία συνωμοσίας που θέλει τον δικτάτορα να δολοφονείται από Άγγλους πράκτορες επειδή δεν ήθελε εμπλοκή των Άγγλων στο αλβανικό μέτωπο, για να μην προκαλέσει επίθεση των Γερμανών.
Πρακτικά, το καθεστώς τελείωσε με την έλευση των Γερμανών κατακτητών, τον Απρίλιο του 1941. Διάδοχος του Μεταξά ήταν ο τραπεζίτης Αλέξανδρος Κορυζής, ο οποίος αυτοκτόνησε κατά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα. Διάδοχος του Κορυζή ήταν ο τραπεζίτης Εμμανουήλ Τσουδερός, ο οποίος αναχώρησε με τον βασιλιά και την ελληνική κυβέρνηση για το Κάιρο.
Μεταξική δικτατορία: Αποτιμήσεις
Τελικά το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936, μπορεί να πει κάποιος πως είναι αμφιλεγόμενο. Αφενός, ήταν μια προσωπική δικτατορία, μια αυταρχική κυβέρνηση, μια τυραννία. Αφετέρου, θεσμοθέτησε πολλά κοινωνικά ζητήματα τα οποία σήμερα θεωρούνται δεδομένα σε μια ομαλή, δημοκρατική κοινωνία. Επιπλέον προπαρασκεύασε τη χώρα έναντι των δυσμενών εξελίξεων που έρχονταν. Σίγουρα όμως δεν ήταν ένα ελεύθερο καθεστώς και απειλούσε θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών όπως η ελευθερία στην έκφραση, στο συνέρχεσθαι και στο συνεταιρίζεσθαι. Επιπλέον, η μεταξική δικτατορία ενέπνευσε τους πραξικοπηματίες της επταετούς χούντας (1967 – 1974) οπότε είχε ολέθριες συνέπειες και για το ελληνικό απώτατο μέλλον.
Ο ηγέτης του καθεστώτος, ο Μεταξάς, ακόμα κρίνεται από την ιστορία. Από τη μια είναι ο τύραννος, ο αμείλικτος δικτάτορας, ο κυνηγός των αντιφρονούντων. Από την άλλη παρουσιάζεται ως ο ηγέτης του έθνους σε έναν νικηφόρο πόλεμο, ο πόλος εθνικής ενότητας, ο θεματοφύλακας των ηθών και των εθίμων. Ίσως ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, χτίζει σε έναν βαθμό, την υστεροφημία του Έλληνα δικτάτορα.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με αφιέρωμα στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Ανάκτηση από: el.wikipedia.org (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
Ιωάννης Μεταξάς. Ανάκτηση από: el.wikipedia.org (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
Έργα της 4ης Αυγούστου. Ανάκτηση από: www.ioannismetaxas.gr (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
Εργατική Πρωτομαγιά: Τι γιορτάζουμε – Πότε καθιερώθηκε στην Ελλάδα. Ανάκτηση από: newpost.gr (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
Ιωάννης Μεταξάς: ορίτζιναλ φασίστας, παρεξηγημένος δικτάτορας ή ιδιότυπος εθνικιστής; Ανάκτηση από: lifo.gr (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
Ο Μάρκος υπουργός ή Οι πρωθυπουργοί. Ανάκτηση από: miaistoriakienatragoudi-hef.blogspot.com (τελευταία σύνδεση 30/7/2020)
