Η Λάλε Άντερσεν ήταν Γερμανίδα τραγουδίστρια και τραγουδοποιός. Έγραφε συχνά δικούς της στίχους συνήθως με το ψευδώνυμο Nicola Wilke. Περισσότερο όμως έγινε γνωστή για την ερμηνεία του τραγουδιού «Λιλί Μαρλέν» το 1939, που έγινε ιδιαίτερα αγαπητό και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1999, προς τιμήν της Λάλε Άντερσεν δημιουργήθηκε ομώνυμο βραβείο, το Βραβείο Λάλε Άντερσεν.
Όταν ακόμα δεν ήταν Λάλε Άντερσεν
Η Λάλε Άντερσεν γεννήθηκε στις 23 Μαρτίου 1905 στον οικισμό Λέε της πόλης Μπρεμερχάφεν. Το βαφτιστικό της όνομα ήταν Ελισάβετ Καρλότα Έλενα Μπέρτα. Την 1η Απριλίου 1922, όταν ήταν 17 χρόνων, παντρεύτηκε τον Πάουλ Έρνστ Βίλκε, έναν ζωγράφο από την περιοχή. Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά, τον Μπιέρν, την Κάρμεν-Λίτα και τον Μίχαελ. Η ζωή της νοικοκυράς και μητέρας όμως δεν την γέμιζε. Έτσι, έξι εβδομάδες μετά την γέννηση του τρίτου της παιδιού εγκατέλειψε την οικογένειά της, αφήνοντας την φροντίδα των παιδιών της στα αδέλφια της Θέκλα και Χέλμουτ.
Τον Οκτώβριο του 1929, λοιπόν, πήγε στο Βερολίνο για να ξεκινήσει μια καριέρα ως καλλιτέχνης. Αρχικά σπούδασε υποκριτική στη Schauspielschule του Γερμανικού Θεάτρου. Το 1931 πήρε διαζύγιο και το ίδιο διάστημα αρχίζει να εμφανίζεται σε διάφορα καμπαρέ του Βερολίνου. Το όνομά της είναι ακόμα Λίσελοτε Βίλκε και με αυτό κάνει επιτυχία με διάφορα τραγούδια σε κείμενα των Ringelnatz, Tucholsky και Brecht. Η νεαρή καλλιτέχνης κατέκτησε τις σκηνές των καμπαρέ σε όλη την Γερμανία.
Το 1933 αποφασίζει να πάει στην Ζυρίχη, όπου θα εμφανίζεται στο Schauspielhaus μέχρι το 1937. Εκεί στην Ζυρίχη γνώρισε και την αγάπη της ζωής της. Ήταν ο Ρολφ Λίμπερμαν, ένας συνθέτης, εβραϊκής καταγωγής. Ο Λίμπερμαν έμεινε κοντά της μέχρι το τέλος της ζωής της. Οι δυσκολίες όμως υπήρξαν από την αρχή, όταν το 1933 ήρθε ο Χίτλερ στην εξουσία και η σχέση τους δεν ήταν πλέον πολύ καλή.
Έμεινε στην Ζυρίχη μέχρι το 1937, οπότε και έπρεπε να φύγει για να γυρίσει στην Γερμανία. Παρότι όμως έφυγε, δεν έχασε την επαφή με τους φίλους της εκεί, καθώς επικοινωνούσαν με γράμματα. Τότε ήταν που άρχισε να χρησιμοποιεί και το όνομα που είχε στην σκηνή. Λάλε Άντερσεν.
Η σημαδιακή Λιλή Μαρλέν
Το 1938 η Λάλε Άντερσεν βρίσκεται στο Μόναχο στο καμπαρέ «Simpl». Πολύ σύντομα άρχισε να συμμετέχει στο διάσημο «Το Καμπαρέ των Κωμικών» (Kabarett der Komiker) στο Βερολίνο. Όταν γύρισε στην Γερμανία η Λάλε Άντερσεν κι άρχισε να δουλεύει ξανά στις σκηνές των καμπαρέ με επιτυχία, τράβηξε την προσοχή του Γερμανού συνθέτη Νόρμπερτ Σούλτζε. Ο Σούλτζε είχε εντοπίσει ένα τραγούδι που είχε αγαπηθεί πολύ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τίτλο «Τραγούδι ενός νεαρού στρατιώτη στο φυλάκιο». Το τραγούδι γράφτηκε το 1915 από τον επίσης Γερμανό συνθέτη και βετεράνο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Χανς Λαπ, και μιλάει για την μοναξιά, που ένιωθε ένας στρατιώτης στα λασπωμένα χαρακώματα, μακριά από την πατρίδα του και τη γυναικεία συντροφιά της αγαπημένης του. Για τον λόγο αυτό και στο ρεφρέν του τραγουδιού ακούγεται συνέχεια το όνομα «Λιλί Μαρλέν».
Ο Νόρμπερτ Σούλτζε το 1938 μελοποίησε αυτό το τραγούδι σε βαλς με ρυθμό εμβατηρίου και το έδωσε να το τραγουδήσει στην άσημη μέχρι τότε ξανθιά καλλονή, Λάλε Άντερσεν. Αρχικά ο δίσκος πούλησε μόνο 700 αντίτυπα. Η πορεία όμως του τραγουδιού θα ήταν διαφορετική και ιδιαίτερη.
Το τραγούδι που την σημάδεψε γίνεται διπλό σύμβολο
Το 1941 ο γερμανικός στρατός μπήκε στο Βελιγράδι. Τότε αποφασίστηκε να εμψυχωθεί το Γερμανικό Αφρικανικό Σώμα – Άφρικα Κορπς, που πολεμούσε στην Αφρική υπό την ηγεσία του Έρβιν Ρόμμελ, μέσα από την μουσική. Έγινε, λοιπόν, κατάληψη του ραδιοφωνικού σταθμού του Βελιγραδίου, που ήταν ένα σημαντικό ραδιοφωνικό κέντρο γιατί ακουγόταν σε όλη την Ευρώπη, Μεσόγειο, Αφρική και ζητούσαν από το Βερολίνο δίσκους με ομιλίες, τραγούδια και εμβατήρια. Το τραγούδι με την «Λιλί Μαρλέν» ήταν ένα από τα τραγούδια που έστειλε το Βερολίνο.
Το τραγούδι έκανε πάταγο στο στράτευμα και το θέμα του ήταν ιδανικό για να γίνει επιτυχία στην καρδιά του πολέμου. Ήταν χιλιάδες οι φαντάροι που ζητούσαν να ακούσουν το τραγούδι, το οποίο φτάνει να παίζεται στον σταθμό κάθε 20 λεπτά, έτσι που σταδιακά έγινε το εμβατήριο του Γερμανικού Αφρικανικού Σώματος. Αυτοί οι φαντάροι μετέφεραν το τραγούδι σε όλη την Ευρώπη και η άγνωστη μέχρι τότε Λάλε Άντερσεν έγινε απίστευτα δημοφιλής.
Ο Υπουργός Προπαγάνδας Γκέμπελς αντιλήφθηκε αμέσως την σπουδαιότητα και έδωσε στη Λάλε Άντερσεν ειδική εκπομπή στο ραδιόφωνο του Βερολίνου, όπου τραγουδά ζωντανά με την ορχήστρα της για τους στρατιώτες και τους εμψυχώνει. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, το «Λιλί Μαρλέν» τραγουδιέται από εκατομμύρια φαντάρους που πολεμούν στο Ανατολικό μέτωπο, στο Δυτικό, στη Μεσόγειο.
Οι Άγγλοι στρατιώτες, δεν καταλάβαιναν τι λέει το τραγούδι αλλά το αγάπησαν και το τραγουδούσαν κι εκείνοι στα γερμανικά. Οι αξιωματικοί των Άγγλων ενοχλήθηκαν από αυτό το γεγονός και ανέθεσαν σε έναν στιχουργό να γράψει στίχους στα αγγλικά για το τραγούδι. Πολλοί το οικειοποιήθηκαν και η επιτυχία του είναι ασύλληπτη. Έγιναν αρκετές διασκευές και από το 1941 και μετά, οπότε και ήρθε ξανά στην επιφάνεια το τραγούδι, ερμηνεύτηκε από πάρα πολλές τραγουδίστριες, μεταξύ των οποίων η Γερμανίδα Μάρλεν Ντίτριχ, η Γαλλίδα Εντίθ Πιάφ και η Σουηδέζα ηθοποιός Γκρέτα Γκάρμπο. Οι αντίπαλοι των Γερμανών διαλαλούσαν ότι τους πήραν το τραγούδι ως λάφυρο πολέμου και το έκαναν δικό τους. Μόνο ο Στάλιν το είχε απαγορεύσει και γι’ αυτό δεν τραγουδήθηκε η «Λιλή Μαρλέν» στην Ρωσία.
Το απρόσμενο όμως αποτέλεσμα για το τραγούδι ήταν ότι ακόμα και την ώρα της μάχης, όσο διαρκούσε το τραγούδι, τα όπλα σιγούσαν. Λόγω της τόσο μεγάλης επιτυχίας, η γερμανική κυβέρνηση έφτιαξε ένα άγαλμα της Λάλε Άντερσεν και το έστησε στο δρόμο για το Σμολένσκ στη Ρωσία απ’ όπου περνούσαν τα στρατεύματα για το ρωσικό μέτωπο, για να εμψυχώνονται οι φαντάροι.
Η Λάλε Άντερσεν σε προπαγανδιστικό ρόλο
Η Λάλε Άντερσεν, που λατρεύτηκε από κάθε στρατιώτη, έγινε τελικά όργανο προπαγάνδας για το Γ’ Ράιχ, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν ένθερμη οπαδός του καθεστώτος. Ενώ η καριέρα της βρισκόταν στο απόγειο, εκείνη ερωτεύτηκε έναν Εβραίο που ζούσε ελεύθερος στην Ελβετία, τον Ρολφ Λίμπερμαν. Το Γ’ Ράιχ δεν μπορούσε να συγχωρήσει κάτι τέτοιο.
Παρά την συμπάθεια των ναζί στον συνθέτη Νόρμπερτ Σούλτζε, το τραγούδι «Λιλί Μαρλέν» απαγορεύτηκε από τα ραδιόφωνα, με την δικαιολογία ότι ήθελαν κάτι πιο ηρωικό, που να αναφέρεται στην γενναιότητα και τις αυτοθυσίες. Στην Λάλε Άντερσεν απαγορεύτηκε να εμφανίζεται δημόσια για 9 μήνες, εξαιτίας και του τραγουδιού αλλά και της φιλίας της με τους Εβραίους που είχε γνωρίσει στην Ζυρίχη. Ήταν όμως τόσο δημοφιλής, που η ναζιστική κυβέρνηση της επέτρεψε να εμφανιστεί δημόσια, με τον όρο να μην ξανατραγουδήσει το «Λιλί Μαρλέν». Ο Γκέμπελς, διέταξε την Λάλε Άντερσεν να ηχογραφήσει μια νέα έκδοση του τραγουδιού, πιο στρατιωτική. Η ηχογράφηση έγινε το 1942. Στα υπόλοιπα χρόνια του πολέμου η Άντερσεν είχε μια μικρή εμφάνιση σε μια ταινία προπαγάνδας.
Δεν είχε όμως ξεφύγει τον κίνδυνο και η Γκεστάπο ήθελε να την συλλάβει, εξαιτίας των συναναστροφών της με Εβραίους. Τελικά τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό και γλίτωσε την εκτέλεση το 1942. Απειλούσαν όμως να την μεταφέρουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο φόβος και η απελπισία οδήγησαν την Λάλε Άντερσεν σε απόπειρα αυτοκτονίας. Οι Σύμμαχοι την βρήκαν σε ένα νοσοκομείο μισογκρεμισμένο από τους βομβαρδισμούς και λίγο πριν το τέλος του πολέμου, η Λάλε Άντερσεν αποσύρθηκε σε ένα μικρό νησί στις ακτές της Γερμανίας στη Βόρεια Θάλασσα, το Langeoog.
Η σκηνή της Eurovision υποδέχεται την Λάλε Άντερσεν
Το 1961 η Λάλε Άντερσεν συμμετέχει με την Γερμανία στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, που έγινε στις Κάννες. Το τραγούδι λεγόταν «Einmal Sehen Wir Uns Wieder» (Θα δούμε ο ένας τον άλλο για άλλη μια φορά) κι επιλέχθηκε στο γερμανικό τελικό στις 25 Φεβρουαρίου. Οι δημιουργοί του τραγουδιού ήταν ο Ρούντολφ Μαλούκ στην μουσική και ο Έρντ Μπάντερ στους στίχους. Το τραγούδι περιλάμβανε την λέξη σήμα κατατεθέν της Λάλε Άντερσεν και το ρεφρέν ήταν εξ ολοκλήρου στα γαλλικά, πράγμα ασυνήθιστο αλλά νόμιμο ακόμα, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοτηλεόρασης δεν είχε ακόμη θεσπίσει συγκεκριμένους κανόνες σχετικά με τη γλώσσα της κάθε συμμετοχής. Η βραδιά του τελικού ήταν ξεχωριστή για την Λάλε Άντερσεν καθώς, σε ηλικία 55 ετών τότε, ήταν η μεγαλύτερη σε ηλικία ερμηνεύτρια της Eurovision, ένα ρεκόρ που θα κρατήσει 45 χρόνια και θα το καταρρίψει ο 57χρονος Ντάντο Τόπιτς της Κροατίας το 2007.
Το τραγούδι δεν είχε την απήχηση που αναμενόταν την νύχτα του τελικού. Εμφανίστηκε 8ο στην σειρά μετά την Σουηδία και πριν από την Γαλλία. Οι επιτροπές όμως δεν το ψήφισαν και κατάφερε να μαζέψει μόνο 3 πόντους, κατατάσσοντας την Γερμανία στην 13η θέση από τις 16 συνολικά συμμετοχές.
Όταν η Λάλε Άντερσεν συνάντησε τον Μάνο Χατζηδάκι
Όταν επέστρεψε στην σκηνή η Λάλε Άντερσεν είχε μεγάλη επιτυχία ξανά και το 1959 ξεκίνησε περιοδεία. Το 1963 ο δρόμος την έφερε στην Αθήνα, όπου το όνομά της ήταν ήδη γνωστό εξαιτίας της «Λιλί Μαρλέν». Εκεί ξεκίνησε μια άγνωστη σε πολλούς συνεργασία με τον Μάνο Χατζηδάκι. Ηχογράφησαν στην Κολούμπια το τραγούδι «Matrosen – Matrosen» (Ναυτάκι – Ναυτάκι), το οποίο όμως δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Η συνεργασία τους όμως δεν σταμάτησε καθώς η Λάλε Άντερσεν ηχογράφησε τραγούδια του Χατζηδάκι στην Γερμανία.
Το τέλος της Λάλε Άντερσεν
Η Λάλε Άντερσεν έζησε μαζί με τον σύζυγό της μέχρι το 1972. Δεν αντιμετώπιζαν οικονομικό πρόβλημα καθώς ήταν πλούσιοι από τα δικαιώματα του τραγουδιού «Λιλί Μαρλέν», το οποίο παρά το ότι απαγορεύτηκε στην μεταπολεμική Γερμανία ως χιτλερικό, συνέχισε όμως να τραγουδιέται και να πουλά δίσκους σε δυτική Ευρώπη και Αμερική.
Η υγεία της Λάλε Άντερσεν όμως ήταν αρκετά κλονισμένη. Υπέφερε από μια ανίατη ηπατική λοίμωξη για μεγάλο χρονικό διάστημα και χρειάστηκε να πάρει αίμα για να παραμείνει ζωντανή. Κατάφερε μάλιστα να παρουσιάσει και την ιστορία της ζωής «Η ζωή έχει πολλά χρώματα» στο Μπρεμερχάφεν, όπου γεννήθηκε. Δυστυχώς όμως, τον Αύγουστο του 1972 η Λάλε Άντερσεν πέθανε στην Βιέννη, από έμφραγμα του μυοκαρδίου, ως αποτέλεσμα του καρκίνου του ήπατος. Ήταν μόλις 67ετών. Βρίσκεται θαμμένη στο νησί Langeoog.
Η επιρροή της Λάλε Άντερσεν μέσα από την «Λιλί Μαρλέν»
Το 1960 γυρίστηκε η ελληνική ταινία «Η αυγή του θριάμβου», μια κατοχική περιπέτεια σε σκηνοθεσία Φίλιππου Φυλακτού, σενάριο Γιάννη Ιωαννίδη και πρωταγωνιστούσε ο Γιώργος Φούντας. Την μουσική για την ταινία είχε γράψει ο Γιώργος Ζαμπέτας και τα τραγούδια κυκλοφόρησαν με την δισκογραφική ετικέτα Monte Carlo. Από τα πιο γνωστά ήταν το «Χαράματα – χαράματα» σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη με τον Πέτρο Αναγνωστάκη και το «Μ’ άφησε για πάντα» σε στίχους Φίλιππου Φυλακτού με τη Σούλη Σαμπάχ, το οποίο βασίστηκε στην μελωδία της «Λιλή Μαρλέν».
Το 1981 η «Λιλή Μαρλέν» αποτέλεσε το πρώτο μέρος της τετραλογίας του Φασμπίντερ για την πρόσφατη Γερμανική ιστορία, παρά το γεγονός ότι γυρίστηκε μετά το μέρος που ονομαζόταν «Μαρία Μπράουν». Η ταινία εμπνεύστηκε από την αληθινή ιστορία της Λάλε Άντερσεν, την ερμηνεύτριας που ένωσε τους δυο αντίπαλους στρατούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ακολουθεί video με το τραγούδι «Matrosen – Matrosen» (Ναυτάκι – Ναυτάκι), του Μάνου Χατζιδάκι, που τραγούδησε η Λάλε Άντερσεν.
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Λάλε Άντερσεν, Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/ Τελευταία πρόσβαση: 27/7/21
- Νεονάκη, Β. (2020). Η ερμηνεύτρια του θρυλικού “Λιλί Μαρλέν” και η άγνωστη συνεργασία της με τον Χατζηδάκι. Ανακτήθηκε από: https://www.neakriti.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 27/7/21
- Αρναουτάκης, Β. (2011). Η Λιλί Μαρλέν… με μπουζούκια αλά ελληνικά!!! Ανακτήθηκε από: https://www.ogdoo.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
- Το πιο διάσημο τραγούδι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που λάτρεψαν οι Γερμανοί. Το αγάπησαν και οι Άγγλοι αν και δεν καταλάβαιναν τα λόγια και το θεώρησαν «λάφυρο πολέμου». Η γερμανίδα ερμηνεύτρια ερωτεύθηκε Εβραίο. Ανακτήθηκε από: https://www.mixanitouxronou.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
- Lale Andersen. (2007). Ανακτήθηκε από: https://www.tele.at/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
- Eurovision 1961 Germany: Lale Andersen – “Einmal Sehen Wir Uns Wieder”, Ανακτήθηκε από: https://eurovisionworld.com/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
- Germany in the Eurovision Song Contest 1961, Ανακτήθηκε από: https://en.wikipedia.org/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
- Lale Andersen, Ανακτήθηκε από: https://eurosong-contest.fandom.com/ Τελευταία πρόσβαση: 28/7/21
