Όταν μικρή κοιταζόταν στον καθρέφτη, έλεγε: «Μαρίκα εσύ δεν κάνεις για τις χαρές της ζωής. Μόνο για τις χαρές του θεάτρου κάνεις. Γι’ αυτό ζεις. Μόνο για το θέατρο». Ήταν μικρόσωμη. Δε διακρινόταν για την εξωτερική της εμφάνιση, όμως επάνω στη σκηνή μεταμορφωνόταν σε καλλονή. Μπορούσε να γοητεύσει τους πάντες με τις ερμηνείες της. Ο καλός επαγγελματίας θα ανέβει στη σκηνή, θα παίξει άψογα το ρόλο του, θα κάνει το κοινό του να τον χειροκροτήσει και όταν τα φώτα σβήσουν θα συνεχίσει τη ζωή του από εκεί που την είχε αφήσει λίγες ώρες πριν. Όχι εκείνη. Για εκείνη η ζωή ξεκινούσε από τη στιγμή που άνοιγε η αυλαία. Γιατί η ζωή της ήταν το θέατρο. Γιατί εκείνη δεν ήταν ηθοποιός. Είναι το ίδιο το θέατρο. Δεν έπαιζε την Ηλέκτρα. Ήταν η Ηλέκτρα.
«Ποια είναι η αναψυχή σας;», την ρώτησε ένα δημοσιογράφος κάποια στιγμή. «Δυο παραστάσεις την ημέρα και πρόβα το πρωί», αποκρίθηκε με μεγάλη ευκολία. Ο λόγος για την ιέρεια του ελληνικού θεάτρου. Τη Μαρίκα Κοτοπούλη.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη γεννιέται στα σανίδια
Εκεί, στα σπλάχνα του θεάτρου θα ακουστεί το πρώτο κλάμα του μωρού της Ελένης Σιλιβάκου και του Δημήτρη Κοτοπούλη. Την ώρα της παράστασης διέκοψαν το έργο «Οι Μυλωνάδες» στο θέατρο Ευτέρπη, αφού έσπασαν τα νερά και έσπευσαν να μεταφέρουν την ετοιμόγεννη στο σπίτι. Λίγες ώρες αργότερα στο σπίτι της στο Μεταξουργείο, ο πατέρας του κοριτσιού γράφει πίσω από το εικόνισμα της Παναγίας: «Σήμερα, 3 Μαΐου 1887, γεννήθηκε η Μαρίκα μας».
Η Μαρίκα Κοτοπούλη δε ζει ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Η μητέρα της τη βάζει στη γωνία και δίνει τη στοργή στις άλλες κόρες της. Η Μαρίκα αποκτά μόρφωση αποσπασματική μιας και οι γονείς της λόγω του θεάτρου ταξιδεύουν συχνά. Οι γονείς της ήταν δύο από τους πιο αγαπημένους ηθοποιούς του ελληνικού θεάτρου στο κοινό. Έτσι, η Μαρίκα κάθε μέρα περνάει το χρόνο της στο σανίδι. Εκεί μαθαίνει να περπατάει και να μιλάει. Σε ηλικία 2 ετών θα πει δυνατά «Μάκβεθ» πάνω στη σκηνή. Εκεί όπου μετά από λίγα χρόνια το όνομα της θα γράψει ιστορία. Εκεί όπου το κοινό, βλέποντας την, θα κλάψει, θα γελάσει, θα εντυπωσιαστεί, θα την αποθεώσει.
Στα πέντε της χρόνια έχει τον πρώτο της ρόλο
Παίζει το ρόλο της μικρής μαθήτριας στην πρώτη ελληνική επιθεώρηση «Λιγ’ απ’ όλα» των Μίκιου Λάμπρου και Λάμπου Αστέρη. Μέχρι τα δέκα της είχε υποδυθεί το τέκνο του λοχία Γουλιέλμου στους «Δύο Λοχίας» των Ντομπινί, Μποντουέν και Μαγιάρ, το φάντασμα στον σαιξπηρικό «Μάκβεθ», την Αδιαφορίδου στο «Παρθεναγωγείον» του Δεληκατερίνη και τον Έρωτα στο έργο του Καλοστύπη «Προμηθεύς εν Ολύμπω».
Η νεαρή Μαρίκα αποκτά έτσι μια ζηλευτή σκηνική εμπειρία, που σπάνια ηθοποιός θα μπορούσε να έχει. Στα 13 της χρόνια φεύγει απ’ το θίασο του πατέρας της, όταν εκείνος τη χαστουκίζει. Γίνεται δέκτη στο θίασο του Βασιλικού θεάτρου, όπου σκηνοθετούσε ο Θωμάς Οικονόμου. Έτσι το 1902 προσλαμβάνεται στο Βασιλικό θέατρο. Εκεί θα παίξει τον Πουκ στο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας του Σαίξπηρ. Της ανοίγεται ένας καινούργιος δρόμος. Ο δρόμος που θα την καθιερώσει στο ελληνικό θέατρο. Εκείνος της αρχαίας τραγωδίας. Μπαίνει στα παπούτσια της θεάς Αθηνάς στην Ορέστεια του Αισχύλου, στης Ιφιγένειας στο έργο Ιφιγένεια εν Ταύροις του Γκαίτε και της Μαργαρίτας στο «Φάουστ» του ιδίου. Η Μαρίκα Κοτοπούλη ανεβάζει για πρώτη φορά την τριλογία της Ορέστειας του Αισχύλου στη δημοτική γλώσσα.
Στο θέατρο Κοτοπούλη ανεβάζει επιθεωρήσεις
Μετά τη διάλυση του Βασιλικού θεάτρου, η Μαρίκα Κοτοπούλη σχηματίζει το δικό της θίασο. Το 1908 εγκαθίσταται μόνιμα στο θέατρο της Ομόνοιας, το οποίο θα μετονομαστεί σε θέατρο Κοτοπούλη. Στα 21 της χρόνια είναι πια μία επιτυχημένη θιασάρχης και ορίζει μόνη της το ρεπερτόριο του θιάσου. Από το 1909 μέχρι το 1954 που αφήνει την τελευταία της πνοή η παρουσία της στο θέατρο είναι αδιάλειπτη. Η Επιθεώρηση ανθεί παρά την αρνητική κριτική. Η επαναστατική και ανυπότακτη Μαρίκα συνεχίζει να κάνει επιθεωρήσεις.
«Δικός σου ως το θάνατο, Ίων Δραγούμης»
Άνοιξη του 1905. Ο Ίωνας Δραγούμης πάει στο θέατρο «Ζιζίνια» της Αλεξάνδρειας για να παρακολουθήσει την Ορέστεια του Αισχύλου. Σε κοντινή του απόσταση βρίσκεται η Πηνελόπη Δέλτα. Το βλέμμα της συναντιέται πολλές φορές με το δικό του. Κοντά στο Δραγούμη κάθεται και ο Καβάφης. Η παράσταση ξεκινάει. Πέφτει απότομη σιωπή. Η Ηλέκτρα εμφανίζεται μαυροφορεμένη. Είναι σαν θηρίο ασυγκράτητο, γεμάτο πάθος για εκδίκηση. Γύρω της στέκει ο χορός. «Το δίκαιο, θεοί! το δίκαιο», τώρα φωνάζει για να εκδικηθεί την Κλυταιμνήστρα που σκότωσε τον πατέρα της. Η φωνή της εντυπωσιάζει τους θεατές. Η Πηνελόπη Δέλτα αναζητάει το βλέμμα του Ίωνα Δραγούμη στο πλήθος του κόσμου. Αυτή τη φορά όμως δε το βρίσκει, αφού είναι μαγνητισμένο στην Ηλέκτρα. Στη Μαρίκα Κοτοπούλη. Όμως ο Ίωνας μετά δεν πάει στο καμαρίνι της…
Έχουν περάσει τρία χρόνια. Έχουμε μπει στο 1908. Ο Ίων Δραγούμης έχει χωρίσει με την Πηνελόπη Δέλτα και υπηρετεί ως δεύτερος γραμματέας στην ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης. Η Μαρίκα Κοτοπούλη πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη με τον θίασο της για κάποιες παραστάσεις. «Εγώ είμαι ο Ίωνας Δραγούμης», της συστήνεται στο λιμάνι με μια θερμή χειραψία σα να μην ήθελε να την αφήσει. Σα να της έδινε μια αιώνια υπόσχεση: «Δικός σου ως το θάνατο, Ίων», όπως της έγραφε και στις επιστολές του. Και την υπόσχεση του την τήρησε. Ήταν δικός της ως το θάνατο του.
«Πού είσαι; Τί νόημα έχει ο χωρισμός μας; Μου φαίνεται ακατανόητος και κουτός. Έλα μου εδώ να δω τα ματάκια σου και να φωτιστώ από το φως της εκφράσεως του μικρού σου μαύρου προσώπου. Γλυκιά μου συντρόφισσα της ζωής, σ’αγαπώ και σε φωνάζει όλο μου το είναι απελπισμένα… », έγραφε ο Δραγούμης σε κάποια απ’ τις επιστολές του προς τη Μαρίκα Κοτοπούλη.
Παραμύθι ερωτικό, με τέλος αρχαίας τραγωδίας
Ο έρωτας τους θα ανθίσει, όταν η ιστορία της Ελλάδας περνάει τις πιο κρίσιμες ώρες. Εκείνη την εποχή η σχέση με μια θεατρίνα ήταν σαν σχέση με μια πόρνη. Το περιβάλλον του Δραγούμη δε δέχτηκε ποτέ να γνωρίσει τη Μαρίκα που εκείνος τόσο αγάπησε. Η σχέση τους είναι γεμάτη ζήλιες, καβγάδες και πάθος που δεν έσβηνε ποτέ. Για μια τέτοια σχέση σαν κι αυτή, ο γάμος θα ήταν μονόδρομος. Όχι για εκείνους. Έχουν μια ελεύθερη σχέση. Όταν εκείνος της λέει να παντρευτούν, εκείνη απαντάει: «Τί να το κάνουμε το παλιόχαρτο Ίων;». Όταν όμως εκείνη του το ζητάει, δεν το επιτρέπει η οικογένεια του Δραγούμη.
Ακουμπάει ο ένας στη ζωή του άλλου για 12 χρόνια. Όταν και οι δύο πια επιθυμούν να παντρευτούν, μπαίνει στη μέση γι’άλλη μια φορά ένα εμπόδιο. Αυτή τη φορά το εμπόδιο θα είναι απόλυτο, σταθερό, μη αναστρέψιμο. Ο Ίων Δραγούμης, 31 Ιουλίου του 1920 δολοφονείται από βενιζελικό στρατιωτικό σώμα ασφαλείας στο κέντρο της Αθήνας, ως εμπλεκόμενος στην απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Η Μαρίκα Κοτοπούλη το μαθαίνει 23 μέρες αργότερα. Στο άκουσμα της δολοφονίας η Κοτοπούλη σαν το πιο τραγικό πρόσωπο μιας τραγωδίας του Σοφοκλή θρηνεί. Θρηνεί, ουρλιάζει και γδέρνει τα σανίδια με τα νύχια της σα να περιμένει από κάτω το χειροκρότημα των θεατών. Μόνο που ξέρει πως σε λίγο δε θα βγει ο χορός για το Στάσιμο. Και μετά τον Κομμο δε θα κάνει υπόκλιση. Η φωνή της δυνατή, σπαρακτική. Ο θρήνος της ανατριχιαστικός. Και πάνω στο σπαραγμό της, σταματάει σα να της ήρθε επουράνια φώτιση.
«Αυτό είναι! Έτσι πρέπει να θρηνεί και η Ηλέκτρα τον Ορέστη», είπε σα να έψαχνε από καιρό το θρηνητικό τόνο της Ηλέκτρας.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη καθιερώνεται στο θέατρο ως αρχαία τραγωδός
Πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Δραγούμη, η Μαρίκα Κοτοπούλη παντρεύεται τον Γιώργο Χέλμη, ο οποίος ανέλαβε τη διεύθυνση του θεάτρου της. Δεν απέκτησαν παιδιά. Από το 1920 και μετά κάνει μια στροφή προς την κατεύθυνση που πάντα αναγνώριζαν για εκείνη οι κριτικοί. Αυτή της μεγάλης τραγωδού. Στη δεκαετία του ’20 συμπράττει με τον Αιμίλιο Βεάκη σε μια σειρά σαιξπηρικών ανεβασμάτων. Υποδύεται την Λαίδη Μακμπέθ, την Μαργαρίτα στο Ριχάρδο ‘Γ και την Αντιγόνη στον Ηρώδειο.
Το 1927 συνεργάζεται με το Φώτο Πολίτη για την παρουσίαση της Εκάβης του Ευριπίδη στο Παναθηναϊκό στάδιο. Η σχέση της με την αρχαία τραγωδία είναι καθοριστική. Ξεκινάει με Ορέστεια και τελειώνει πάλι με Ορέστεια το 1951. Αυτή τη φορά ερμηνεύει την Κλυταιμνήστρα στο Εθνικό Θέατρο.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη δεν ήταν μόνο σπουδαία ηθοποιός, ήταν σύμβολο!
Γυναίκα που δεν μπορούσε να κλειστεί σε καλούπια. Ένα ελεύθερο αεράκι που φούντωνε και γκρέμιζε τα πάντα επί σκηνής. Άνετη, χωρίς ταμπού. Δεν υπήρχαν για εκείνη όρια στην αγάπη. Τη θεωρούσε το ίδιο σπουδαία από όπου και αν προερχόταν. Όταν έβλεπε κάτι όμορφο, είτε ήταν γυναίκα, είτε ήταν άνδρας, το θαύμαζε και δεν ντρεπόταν να εκφράσει τα αισθήματα της. Ήταν αθυρόστομη, ενώ την ίδια στιγμή σύχναζε στα παλάτια. Ήταν φιλοβασιλική, ενώ παράλληλα έκρυβε αριστερούς στα καμαρίνια της για να τους προστατέψει. Ήταν πολύ ανθρώπινη και πολύ σκληρή. Βαθιά ερωτευμένη με έναν άνδρα και ταυτόχρονα δοσμένη στην τέχνη της.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη δε χρωστάει στο θέατρο. Το θέατρο χρωστάει σε εκείνη. Χρωστάει μια ολόκληρη γενιά σπουδαίων ηθοποιών που ακολούθησε και έχτισε τα θεμέλια που είχε αρχίσει να βάζει η δασκάλα τους. Η Μαρίκα. Μινωτής, Παξινού, Χορν, Κουν, Μερκούρη, Λογοθετίδης, Λαμπέτη, Παπαδάκη, Συνοδινού, όπως άλλοι πολλοί μαθήτευσαν κοντά της. Δυστυχώς για όσους δεν είχαν την τύχη να τη δουν στο θέατρο, δεν υπάρχει βιντεοσκοπημένο υλικό. Ένα μόνο είναι σίγουρο όμως. Στο όνομα της στεγάζεται η ιστορία όλου του ελληνικού θεάτρου.
Ηθοποιός της ψυχής. Δεν υποκρίθηκε ποτέ. Δεν έκανε εξωτερικές μιμήσεις. Έπλαθε ποιητικές μορφές. «Το τρακ πάει πάντα μαζί με το ταλέντο», έλεγε η Μαρίκα στους μαθητές της και δεν είναι τυχαίο πως η ίδια είχε άγχος ακόμη και στην τελευταία της παράσταση. Η Μαρίκα θα αφήσει την τελευταία της πνοή στις 11 Σεπτεμβρίου 1954. Ο αέρας της όμως θα είναι πάντα πίσω απ’ τις αυλαίες. Στο θεατρικό σανίδι που λάτρεψε, γεννήθηκε και έσβησε. Στις καρέκλες του θεάτρου. Στα φώτα του καμαρινιού. Θα γελάει σε κάθε επιθεώρηση, θα θρηνεί σε κάθε τραγωδία. Σαν την Εκάβη. Σαν την Ηλέκτρα.
Ακολουθεί ένα σπανιότατο ηχητικό απόσπασμα από την Ηλέκτρα του Ούγο Φόν Χόφμανσταλ.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
Συνέντευξη Μαρίκα Κοτοπούλη στον Άλεκο Λιδωρίκη|youtube
Μιλώντας με τις μορφές του αιώνα – Μαρίκα Κοτοπούλη|youtube
DOC MUS – Παρασκήνιο – Δημήτρης Μητρόπουλος & Μαρίκα Κοτοπούλη ΑΡΧΕΙΟΝ|youtube
ΜΑΡΙΚΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ αφιέρωμα στο ΕΣΤΙΝ ΟΥΝ|youtube
Μαρίκα Κοτοπούλη – Βιογραφία – Σαν Σήμερα .gr
