Νίκος Καββαδίας, ο ποιητής των μακρινών τόπων. Ποιητής της θάλασσας και της ζωής των ναυτικών. Έργα βιωματικά γεμάτα από την αλμύρα και την τρικυμία των ωκεανών που είχε ταξιδέψει σε όλη του τη ζωή. Αλλοτινοί τόποι και άνθρωποι ξεχύνονται μέσα από τις σελίδες των βιβλίων του, παρασύροντας τους αναγνώστες σε ένα μακρινό ταξίδι. Εξωτικές γυναίκες, στιγματισμένα μπράτσα και παράξενοι θερμαστές ζωντανεύουν στο χαρτί.
Ένας ταπεινός ασυρματιστής που κατάφερε να γίνει γνωστός μετά τον θάνατό του.
Η ζωή του
Στις 11 Οκτωβρίου του 1910, γεννιέται ο μεγάλος μας ποιητής Νίκος Καββαδίας, στο Νίκολσκι Ουσουρίσκι, μια επαρχιακή πόλη της περιοχής του Χαρμπίν στη Μαντζουρία. Οι γονείς του, Χαρίλαος Καββαδίας και Δωροθέα Αγγελάτου, καταγόντουσαν από την Κεφαλλονιά. Η μητέρα του ήταν γόνος γνωστής εφοπλιστικής οικογένειας του νησιού. Ο πατέρας του διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου μέσω του οποίου διακινούσε μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων, ενώ παράλληλα ήταν προμηθευτής του τσαρικού στρατού. Στη Ρωσία γεννιούνται και άλλα δύο παιδιά της οικογένειας, η Τζένια (Ευγενία) και ο Μήκιας (Δημήτρης).
Το 1914, με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Χαρίλας Καββαδίας παίρνει την απόφαση να επιστρέψει με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Ταξιδεύουν δεκαπέντε μέρες με τον Υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο, διασχίζοντας τα Ουράλια Όρη κι ένα μέρος της ενδοχώρας και καταφέρνουν να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί βρισκόταν τα αδέρφια της μητέρας του, τα οποία τους στέλνουν με ένα από τα καράβια τους στην Ελλάδα. Η οικογένεια μένει για λίγο στην Αθήνα και στη συνέχεια μετακομίζει στο Αργοστόλι. Ο πατέρας επιστρέφει στη Ρωσία, για να τακτοποιήσει τις επιχειρήσεις του, και η μητέρα με τα παιδιά παραμένει στην Κεφαλλονιά. Ο πατέρας διώκεται, φυλακίζεται και χάνει όλη του την περιουσία, ενώ για επτά χρόνια τα ίχνη του χάνονται. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1921, άρρωστος και ταλαιπωρημένος, αλλά το κυριότερο, ξένος στην ίδια του την πατρίδα. Η οικογένεια παίρνει την απόφαση να μετακομίσει στον Πειραιά, όπου ο Νίκος Καββαδίας τελειώνει το δημοτικό σχολείο στη σχολή των αδελφών Μπάρδη, έχοντας συμμαθητή τον Γιάννη Τσαρούχη. Η μεγάλη του αγάπη είναι τα βιβλία του Ιουλίου Βερν και διάφορες άλλες ιστορίες περιπέτειας. Στο Γυμνάσιο είχε συμμαθητή τον γιο του Παύλου Νιρβάνα, ο οποίος του γνωρίζει τον πατέρα του. Ο Νιρβάνας υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος για τον δεκαπεντάχρονο Καββαδία. Του διάβαζε τα ποιήματα που έγραφε, ενώ ανάμεσα στα βιβλία της εποχής υπάρχει ένας μικρός τόμος με χρονογραφήματα και με αφιέρωση: «Στο μικρό μου φίλο Ν. Καββαδία, από εκτίμηση στο νεαρό του τάλαντο». Ο νεαρός Καββαδίας είχε λατρεία στον φίλο του Παύλο Νιρβάνα, που του φέρθηκε σαν ίσο προς ίσο.
Το 1928, τελειώνει το Γυμνάσιο και αποφασίζει να δώσει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή. Το ίδιο διάστημα, όμως, αρρωσταίνει ο πατέρας του και αναγκάζεται να εργαστεί σε ένα ναυτικό γραφείο, κρατώντας τα λογιστικά βιβλία. Ένα χρόνο μετά πεθαίνει ο πατέρας του. Ο Νίκος Καββαδίας βγάζει ναυτικό φυλλάδιο και μπαρκάρει ως «ναυτόπαις» στο φορτηγό πλοίο «Άγιος Νικόλαος», μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Αργύρη, που είχε γεννηθεί στην Ελλάδα το 1915. 
Το 1933 η οικογένεια μετακομίζει από τον Πειραιά στην Αθήνα και το σπίτι τους αποτελεί σημείο συνάντησης λογοτεχνών, ζωγράφων και ποιητών. Περιγραφές της εποχής για τον Καββαδία, κάνουν λόγο για έναν λιγομίλητο, απλό άνθρωπο με χιούμορ και αγαπητό σε όλους.
Το 1938, ο Νίκος Καββαδίας, υπηρετεί τη θητεία του στην Ξάνθη, με την ειδικότητα του ημιονηγού και το 1939 παίρνει το δίπλωμα του ραδιοτηλεγραφητή κατωτέρας τάξης. Ξεσπάει ο πόλεμος του ’40 και φεύγει για την Αλβανία, ως ημιονηγός τραυματιοφορέας αρχικά και στη συνέχεια λόγω της ειδικότητας του ασυρματιστή, στον σταθμό υποκλοπής της ΙΙΙ Μεραρχίας. Επιστρέφει από το μέτωπο από τους τελευταίους με τα πόδια, ταλαιπωρημένος και τρώγοντας ότι του έδιναν οι νοικοκυρές στα χωριά απ’ όπου περνούσε.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, περνάει στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης και γίνεται μέλος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Από το 1954 μέχρι και το 1974 ταξιδεύει διαρκώς με μικρά διαλείμματα.
Πέθανε ξαφνικά στις 19 Φεβρουαρίου του 1975, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην αντζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι:
«Μα ο ήλιος αβασίλεψε κι ο αητός απεκοιμήθη
και το βοριά το δροσερό τον πήραν τα καράβια.
Κι έτσι του δόθηκε καιρός του Χάρου και σε πήρε».
Κηδεύτηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, παρουσία πολλών ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης.
Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας
Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, δημοσιεύει ποιήματα στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας με το ψευδώνυμο Πέτρος Βαλχάλας.
Το 1931 το περιοδικό «Ναυτική Ελλάς» δημοσιεύει το έργο του «Τραγούδια» και την επόμενη χρονιά δημοσιεύονται οι ταξιδιωτικές του εντυπώσεις στην εφημερίδα «Πειραϊκόν Βήμα» και σε συνέχειες το μυθιστόρημά του «Η Απίστευτη Περιπέτεια του Λοστρόμου Νακαχαναμόκο», το οποίο μένει ημιτελές, γιατί η εφημερίδα σταματάει την έκδοσή της.
Τον Ιούνιο του 1933 εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα εκδίδοντας, με δικά του έξοδα, την πρώτη του ποιητική συλλογή, το «Μαραμπού», ένα πουλί, κακός οιωνός για τους ναυτικούς. «Μαραμπού» είναι και το παρατσούκλι που είχε δώσει ο ίδιος στον εαυτό του. Μια ποιητική συλλογή για τους κολασμένους της θάλασσας και των λιμανιών. Μέσω του στίχου του εκφράζονται οι πρώτες εντυπώσεις και εμπειρίες της ναυτικής ζωής, αλλά και ο φόβος του θανάτου.
Η συλλογή λαμβάνει ευνοϊκές κριτικές με πιο χαρακτηριστική εκείνη του Φώτου Πολίτη στην εφημερίδα «Πρωία».
ΜΑΡΑΜΠΟΥ
[…]
Το χέρι τρέμει… Ο πυρετός… Ξεχάστηκα πολύ,
ασάλευτο ένα Μαραμπού στην όχθη να κοιτάζω.
Κι έτσι καθώς επίμονα κι εκείνο με κοιτά,
νομίζω πως στη μοναξιά και στη βλακεία του μοιάζω…
Στη διάρκεια της κατοχής δημοσιεύεται στο περιοδικό «Λόγχη» το πεζογράφημά του «Στο Άλογό μου» και εντάσσεται στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, αν και είχε τυπώσει μόνο ένα βιβλίο, ενώ το όριο ήταν τρία. Συνεχίζει να γράφει ποιήματα, ορισμένα αντιστασιακά, με πιο χαρακτηριστικά τα ποιήματα «Στο τάφο του ΕΠΟΝίτη» και «Αθήνα 1943», με το ψευδώνυμο Α. Ταπεινός.
Το 1944 μαζί με τον Βασίλη Νικολόπουλο, μεταφράζει το έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Το ταξίδι του γυρισμού» και στις αρχές του 1945 γίνεται επικεφαλής του ΕΑΜ Λογοτεχνών – Ποιητών.
Την ίδια περίοδο από το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» δημοσιεύονται τα ποιήματά του «Αντίσταση» και «Federico Garcia Lorca».
Το ποίημα «Federico Garcia Lorca» του Νίκου Καββαδία, μελοποιημένο από τον Θάνο Μικρούτσικο και ερμηνευμένο από τον Γιάννη Κούτρα
Τον Ιανουάριο του 1947, σε ηλικία τριάντα επτά ετών, ο Νίκος Καββαδίας εκδίδει τη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Πούσι». Ένα έργο εσωστρεφές που φανερώνεται και από τον τίτλο του, η πυκνή και επικίνδυνη ομίχλη. Ο λόγος του είναι λυρικότερος και κυριαρχεί μια αυστηρή μετρική.
ΠΟΥΣΙ
[…]
Φύγε! Εσέ σου πρέπει στέρεα γη.
Ήρθες να με δεις κι όμως δε μ’ είδες
έχω απ’ τα μεσάνυχτα πνιγεί
χίλια μίλια πέρ’ απ’ τις Εβρίδες.
Την ίδια χρονιά επανεκδίδεται, το Μαραμπού με τρία επιπλέον ποιήματα, Καφάρ, Coaliers και Μαύρη λίστα.
Το 1954 εκδίδει τη «Βάρδια», το μοναδικό μυθιστόρημα του ποιητή και ένα από τα ελάχιστα πεζά που έγραψε. Το κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι ασυρματιστής και ονομάζεται Νικόλας. Όλο το έργο διαπνέει η ψυχοσύνθεση των ναυτικών: η αδάμαστη επιθυμία για το ταξίδι σε αντίθεση με τη νοσταλγία για την πατρίδα, η απέχθεια για τη ζωή που βιώνουν, μα και το αίσθημα πως δεν μπορούν να ζήσουν διαφορετικά. Η ανάγκη να φροντίζουν κάτι, ο πόνος για τα αγαπημένα πρόσωπα που είναι μακριά, η μοναξιά αυτής της ζωής διαπερνούν όλο το βιβλίο με εντυπωσιακές εικόνες και αφηγήσεις.
Το 1957, στο Κόμπε της Ιαπωνίας, αυτοκτονεί μέσα στην καμπίνα του ο μικρότερος αδελφός του, Αργύρης, πρώτος πλοίαρχος σε φορτηγά πλοία, γεγονός που συγκλονίζει τον ποιητή, βυθίζοντάς τον στη σιωπή. Θα ξαναγράψει ποίημα μόλις το 1967.
Δεν θα προλάβει να δει τυπωμένη τη συλλογή «Τραβέρσο». Θα κυκλοφορήσει δύο μήνες μετά τον θάνατό του. «Τραβέρσο» σημαίνει, σύμφωνα με ναυτικούς όρους, αναγκαστική πορεία κόντρα στη διεύθυνση του ανέμου, για να αποφύγει το καράβι τα χτυπήματα των κυμάτων στα πλευρά του. Και σε αυτή την περίπτωση ο τίτλος της συλλογής έχει συμβολική λειτουργία. Με διαμορφωμένο, πλέον, ποιητικό χαρακτήρα, ο Νίκος Καββαδίας προσφέρει ένα ώριμο έργο, βαθιά στοχαστικό και εσωτερικό.
ΓΥΝΑΙΚΑ
[…]
Βαμμένη. Να σε φέγγει φῶς ἀρρωστημένο.
Διψᾶς χρυσάφι. Πάρε, ψάξε, μέτρα.
Ἐδῶ κοντά σου, χρόνια ἀσάλευτος να μένω
ὡς να μοῦ γίνεις Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα.
Το 1979 ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος θα κυκλοφορήσει τον δίσκο «Ο Σταυρός του Νότου» με έντεκα ποιήματα του Νίκου Καββαδία: Kuro Siwo, Θεσσαλονίκη, Σταυρός του Νότου, Ένα Μαχαίρι, Γυναίκα, Ένας Νέγρος Θερμαστής από το Τζιμπουτί, Federico Garcia Lorca, Αρμίδα, Cambay’s Water, Εσμεράλδα, Πικρία. Οι ερμηνευτές του δίσκου ήταν οι Γιάννης Κούτρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Αιμιλία Σαρρή.
Η θάλασσα του Νίκου Καββαδία
Ο «Κόλλιας» όπως ήταν γνωστός στους φίλους του, αποτύπωσε στα έργα του τη θαλασσινή φύση του Έλληνα. Με ύφος γλαφυρό ζωντάνευε τους τόπους και τους ανθρώπους που γνώριζε στα ταξίδια του.
Η θεματολογία του πάντα κινείται γύρω από τη θάλασσα, τη μοναδική, ίσως, αγαπημένη του. Σε κάθε του στίχο κρύβεται η μαγεία του ταξιδιού και η σκληρή ζωή που οι ναυτικοί γνωρίζουν καλά. Ωστόσο, για τον ίδιο, που είναι ιδανικός εραστής «των μακρυσμένων θαλασσών και των γαλάζιων πόντων», η θάλασσα είναι ένας μαγικός κόσμος.
Ο Νίκος Καββαδίας έλεγε ότι δεν αγάπησε ποτέ γυναίκα όπως αγάπησε τη θάλασσα. Από τα 19 του δούλευε ως ναύτης. Η θάλασσα, τα τατουάζ, «στίγματα» των ναυτικών, εμφανίζονται συχνά στα ποιήματά του. Του άρεσαν τα μακρινά ταξίδια, γι’ αυτό και δεν μπάρκαρε ποτέ σε πλοία τα γραμμής.
Χρονολόγιο Ναυτικοῦ Φυλλαδίου
1929: Φορτηγό Ἅγιος Νικόλαος
1930: Ἀτμόπλοιο Πολικός
1931: Φορτηγό Νίκη
1934: Φορτηγό Ἰόνιον – Φορτηγό Ἀντζουλέτα
1936: Φορτηγό Χαράλαμπος (5 μήνες)
1945-1949: Ἀτμόπλοιο Κορινθία. Ἀτμόπλοιο Κυρήνεια (Ὀκτώβριος, ναυτολογήθηκε στο Colombo)
1950: Ἀτμόπλοιο Ἰωνία. Ἀτμόπλοιο Κυρήνεια (Δεκέμβριος)
1951: Ἀτμόπλοιο Κυρήνεια. Ἀτμόπλοιο Κορινθία (Ὀκτώβριος)
1952: Ἀτμόπλοιο Κορινθία
1953: Ἀτμόπλοιο Ἰωνία, Κορινθία (Ἀπρίλιος-Αὔγουστος) – Φορτηγό Πρωτεύς (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος), Ἀτμόπλοιο Κορινθία (Δεκέμβριος)
1954: Ἀτμόπλοια Κυρήνεια, Κορινθία, Ἰωνία, Ρωμυλία, Κορινθία
1955: Ἀτμόπλοια Κυρήνεια (08.11), Λυδία (Δεκέμβριος)
1956-1957: Ἀτμόπλοια Λυδία, Φρυγία
1958-1963: Ἀτμόπλοιο Μασσαλία
1964: Ἀτμόπλοιο Ἀπολλωνία (Ἀπρίλιος-Σεπτέμβριος), Ἀτμόπλοιο Μηδία (Ὀκτώβριος)
1965: Ἀτμόπλοιο Μηδία (ἕως το Μάρτιο) – Ἀτμόπλοιο Ἀπολλωνία (Ἀπρίλιος-Νοέμβριος), Φορτηγό Θησεύς
1966-1973: Ἀτμόπλοιο Ἀπολλωνία
1974: Ἀτμόπλοιο Aquarius
Η άτυχη συνάντηση Σεφέρη–Καββαδία
Τον Ιούλιο του 1937 ο Σεφέρης, που ήταν τότε πρόξενος στην Κορυτσά, ταξίδευε στο Λονδίνο. Στο ίδιο πλοίο ταξίδευε και ο Στρατής Τσίρκας με τη γυναίκα του που έκαναν το ταξίδι του μέλιτος. Ο Καββαδίας, θέλοντας να τιμήσει τους δύο ποιητές, τους πήγε σ’ ένα εξοχικό μαγαζί στην περιοχή του Πράντο. Επέστρεψαν στο κέντρο της Μασσαλίας μ’ ένα ταξί και ο Καββαδίας με τον Σεφέρη συνόδευσαν τους νεόνυμφους στον σιδηροδρομικό σταθμό του Saint-Charles, για να πάρουν το τρένο για το Παρίσι.
Ο Σεφέρης, που έπρεπε να επισκεφθεί το ελληνικό προξενείο της πόλης, είχε καθυστερήσει μια μέρα το ταξίδι του για το Λονδίνο κι έτσι ο Καββαδίας σκέφτηκε να τον μυήσει στα μυστικά της Μασσαλίας. Πράγματι, μετά τον σταθμό, είπε στον οδηγό μια διεύθυνση και σε λίγο έφταναν στη rue des Phociens. Ο Σεφέρης, που γνώριζε καλά το κτίριο του ελληνικού προξενείου από τις προηγούμενες φορές που πέρασε από εκεί, ξαφνιάστηκε.
«Είναι η γειτονιά με τα μπουρδέλα», του είπε ο Καββαδίας και τον προσκάλεσε να μπουν σ’ ένα μπαρ για να του γνωρίσει την Εσμεράλδα.
Ο Σεφέρης εξοργίστηκε από την αναπάντεχη πρόταση, αλλά επειδή ήταν άνθρωπος με καλή ανατροφή απλώς σκυθρώπιασε και τους παρακάλεσε να τον αφήσουν μόνο. Ο Καββαδίας κατέβηκε και ο Σεφέρης πήγε στον προορισμό του με το ίδιο ταξί. Χρόνια έκαναν να μιλήσουν οι δύο ποιητές.
Η συμφιλίωσή τους έγινε με πρωτοβουλία του Καββαδία που έγραψε το «Εσμεράλδα» και το αφιέρωσε σε αυτόν. «Στον Γιώργο Σεφέρη», διαβάζουμε κάτω από τον τίτλο του ποιήματος που μπήκε στο Πούσι το 1947. Ασφαλώς, το όνομα Εσμεράλδα παραπέμπει στην τσιγγάνα της Μασσαλίας, την οποία ο Σεφέρης δε θέλησε να γνωρίσει.
Ο Νίκος Καββαδίας διαβάζει το ποίημα του Ιδανικός κι ανάξιος εραστής
Πηγές:
https://el.wikipedia.org
http://www.nostimonimar.gr
http://www.lifo.gr
http://www.e-nautilia.gr
