Το Μέγαρο Σταθάτου, ένα κτίριο καθρέπτης της σπουδαίας νεοκλασικής αρχιτεκτονικής κοσμεί το κέντρο της Αθήνας, συγκεκριμένα την λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και αντανακλά μία από τις ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές που αναπτύχθηκαν στην πόλη. Το ιδιαίτερο αυτό οικοδόμημα συνιστά έργο του Σάξονα αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, ενώ είναι χτισμένο στα τέλη του 19ου αιώνα. Παρατηρώντας το κανείς, αντικρίζει μία μεγαλοαστική οικία που αποτελείται από το υπόγειο, το ισόγειο, τους δύο ορόφους του καθώς και από μία ιδιαίτερα όμορφη κάτοψη. Ιδιοκτήτης του μεγάρου είναι μέχρι και σήμερα ο Όθων Σταθάτος (1844-1924), έμπορος και εφοπλιστής, γεννημένος στην Ιθάκη.
Όθων Σταθάτος
Ο Όθων Σταθάτος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1844 και είχε δύο αδελφούς και τρεις αδελφές. Περί το 1850 και όντας ο ίδιος σε μικρή ηλικία μετανάστευσε στην Ρουμανία όπου έμεναν τα ξαδέρφια του. Ζώντας και ο ίδιος πλέον εκεί ασχολήθηκε με το εμπόριο τόσο του άνθρακα στον Δούναβη όσο και με τα σλέπια και κατάφερε μέσα από την συνεργασία του με τα αδέλφια και ξαδέλφια του να δημιουργήσει την πρώτη ελληνική εφοπλιστική εταιρεία, την “Θεοφιλάτος και Σταθάτος”, η οποία ωστόσο μετονομάστηκε σε “Αδελφοί Σταθάτοι” μετά τον θάνατο του Παναγιώτη Θεοφιλάτου. Στην συνέχεια προχώρησαν στην επέκταση των επιχειρήσεών τους με την δημιουργία στόλου μεγάλων φορτηγών ατμόπλοιων, ρυμουλκών και ποταμόπλοιων στον Δούναβη.
Το 1895, όντας πλέον έμπορος και εφοπλιστής, ήταν η ημερομηνία, που αποφάσισε να επιστρέψει και να ζήσει στην Ελλάδα, καθώς είχε και προβλήματα υγείας. Φτάνοντας στην Αθήνα, προέβη στην αγορά ενός οικοπέδου όπου οικοδομήθηκε το σπίτι και το γραφείο του, γνωστό σε μας ως “Μέγαρο Σταθάτου”. Στην συνέχεια ίδρυσε νέα εταιρεία, την “Όθων Α. Σταθάτος”, ενώ μετακόμισαν και τα αδέλφια του στην Ελλάδα.
Ο Όθων Σταθάτος υπήρξε επίσης μεγάλος ευεργέτης καθώς ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την εκπαίδευση των νέων.Έτσι, το 1906 ίδρυσε την “Εμπορική και Ναυτική Σχολή” αποτελώντας την καλύτερη στα Βαλκάνια και μία από τις καλύτερες στην Ευρώπη. Βέβαια την αρχιτεκτονική της ανέλαβε ο Ερνέστο Τσίλερ το 1905. Η σχολή λειτούργησε από το 1906 μέχρι το 1913 ενώ το 1916 ο Σταθάτος απέσυρε την χρηματοδότησε και αυτήν μετατράπηκε σε Δημοτικό σχολείο μέχρι το 1953 που υπέστη ζημιές λόγω των σεισμών. Ακόμη είχε προέβη στην ίδρυση του ιδρύματος “Άθλον Όθωνος Α. Σταθάτου”, έχοντας ως στόχο την παροχή υποτροφιών σε επιστήμονες, καλλιτέχνες και εκπαιδευτικούς που ήθελαν παρακολουθήσουν και πανεπιστήμια εξωτερικού. Πρόεδρος του ιδρύματος υπήρξε ο αστρονόμος και καθηγητής πανεπιστημίου Δημήτριος Αιγινήτης.
Ο Όθων απεβίωσε στα 80 του χρόνια στην Γενεύη, ενώ σύζυγός του υπήρξε η Αθηνά Σταθάτου.
Ιστορία Μεγάρου
Αρχικά, το Μέγαρο Σταθάτου χτίστηκε το 1895, με την πρόθεση να χρησιμοποιηθεί ως κατοικία ενός ζεύγους και την δυνατότητα φιλοξενίας και ενός επισκέπτη. Για ένα διάστημα, υπήρξε κατοικία του Αθηναϊκού ζεύγους, Όθωνα και Αθηνάς Σταθάτου, που προέρχονταν από την Ιθάκη, ενώ μέχρι τότε ζούσαν στο λιμάνι Σουλινά της Ρουμανίας. Ωστόσο, όταν απεβίωσε η Αθηνά Σταθάτου το 1937, το κτίριο έπαψε να λειτουργεί ως οικία, ενώ νοικιάστηκε στην Βουλγαρική πρεσβεία μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην συνέχεια και μετά την απελευθέρωση μετατράπηκε σε Αγγλική Στρατιωτική Λέσχη και αργότερα σε Λέσχη Αγγλίδων Νοσοκόμων. Έπειτα νοικιάστηκε στην Καναδική Πρεσβεία μέχρι το 1970 ενώ μετά στέγαζε την Πρεσβεία της Λιβύης μέχρι το 1982. Ωστόσο το ίδιο έτος, υπήρξε η απόφαση να μεταβληθεί σε επίσημο ξενώνα βασιλέων και Αρχηγών Χωρών και έτσι αγοράστηκε από την Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου. Στις 20 Ιανουαρίου 1986 η Υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, εγκαινίασε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, που άρχισε να στεγάζεται στο μέγαρο ενώ ακόμη από το 1962 είχε αναγνωριστεί επίσημα.
Αρχιτεκτονική ιδιομορφία του Μεγάρου
Ο Ερνέστο Τσίλερ συνδύασε στην κατασκευή του Μεγάρου τόσο στοιχεία της αρχαίας ελληνικής όσο και της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Οι δύο πτέρυγες, που αποτελούν το κτίριο, αναπτύσσονται παράλληλα προς τους δρόμους, ωστόσο δεν είναι συμμετρικές, εξαιτίας δύο παραγόντων.Ένας από αυτούς ήταν η απόφαση να ακολουθηθεί η οικοδομική γραμμή του αστικού χώρου, που το περιέβαλλε καθώς και η λειτουργικότερη διαμόρφωση του εσωτερικού. Οι δύο πτέρυγες σχηματίζουν μία οξεία γωνία πάνω, στην οποία αναπτύσσεται το πρόπυλο του κτιρίου.
Το Μέγαρο Σταθάτου όπως προανέφερα αποτελείται από ισόγειο, πρώτο και δεύτερο όροφο. Οι θύρες του πρώτου ορόφου απολήγουν σε τόξα, ενώ αυτές του δεύτερου σε τριγωνικά αετώματα. Ακόμη, παρατηρώντας κανείς το μέγαρο του φαίνεται, ότι τα μπαλκόνια του δεύτερου ορόφου συνεχίζουν το μεγάλο μπαλκόνι που διαμορφώνει η οροφή της εισόδου.
Το ιδιαίτερο τετραώροφο οικοδόμημα αποτελείται ακόμη από μαρμάρινες σκάλες, που οδηγούν στην κεντρική είσοδο του κτιρίου, η οποία βρίσκεται στον πρώτο όροφο, ενώ μετά από αυτήν την είσοδο ακολουθεί ένας μεγάλος θάλαμος υποδοχής και στο πίσω μέρος κυριαρχεί ένα θερμοκήπιο από μέταλλο και γυαλί.
Όσον αφορά το εσωτερικό του μεγάρου, ο ιδιοκτήτης του, Όθων Σταθάτος προέβη σε αλλαγή της διακόσμησης, κοσμώντας με γύψινα διακοσμητικά την οροφή και απομιμήσεις ξύλου και μαρμάρου. Αντίθετα, ο εξωτερικός χώρος περιβάλλεται από έναν κήπο.
Αντιλαμβανόμαστε πως το Μέγαρο Σταθάτου συνιστά ένα κτίριο που τείνει προς τον νεοκλασικισμό, ένα κίνημα που κυριαρχούσε στην αθηναϊκή αρχιτεκτονική την εποχή που οικοδομήθηκε το κτίριο. Αυτός ο νεοκλασικισμός φανερώνεται μέσα από στοιχεία όπως είναι η τάση προς την συμμετρία, οι αρμονικές γεωμετρικές χαράξεις, η κυριαρχία χαρακτηριστικών του αρχαιοελληνικού και ρωμαϊκού ρυθμού κ.ά., που τονώνουν το συγκεκριμένο κίνημα. Ωστόσο, η ελεύθερη αντιμετώπιση των ρυθμών, καθώς και η ύπαρξη προπύλου προσδίδουν στο κτίριο μία εκλεκτικιστική άποψη. Ο εκλεκτικισμός, δηλαδή, συνιστά μία τάση προς τις καλές τέχνες, που επικεντρώνεται στην ένωση ετερόκλητων στοιχείων και τεχνοτροπιών.
Αρκετά εντυπωσιακή επίσης είναι η αρχιτεκτονική του προπύλου, αυτού του μικτόγραμμου τετράπλευρου, που ενοποιεί το κτίριο και αξίζει κάποιος να μελετήσει σε βάθος.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AD%CE%B3%CE%B1%CF%81%CE%BF_%CE%A3%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%85
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CE%B8%CF%89%CE%BD_%CE%A3%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82
Σύνταξη κειμένου: Στεφανία Αποστόλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
