Τα Πομακοχώρια, τα ορεινά γραφικά χωριά με πομακικό πληθυσμό, συναντιούνται στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Όντας αρκετά περιθωριοποιημένα και αποξενωμένα διατηρούν τον δικό τους χαρακτήρα, παράδοση και πολιτισμό. Αυτός ο πολιτισμός διεκδικείται τόσο από Βούλγαρους όσο και από Τούρκους, ενώ ένα σημαντικό μέρος του κατοικεί στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Ξάνθη. Οι Βούλγαροι τείνουν να θεωρούν τους κατοίκους Βούλγαρους λόγω του γλωσσικού ιδιώματος, οι Τούρκοι τους θεωρούν Τούρκους εξαιτίας του μουσουλμανισμού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως πρόκειται για έναν πληθυσμό που ιστορικά εκρωμαΐστηκε, εκσλαβίστηκε και εξισλαμίστηκε. Για αυτόν τον λόγο εμφανίζει αξιοσημείωτη γλωσσική, φυλετική και θρησκευτική ανομοιογένεια. Ο συνολικός πληθυσμός των Πομάκων ανέρχεται στις 350.000, ωστόσο με βάση την απογραφή του 1991, μόνο οι 36.000 κατοικούν στην Ελλάδα, από τους οποίους οι 23.000 στο νομό Ξάνθης, οι 11.000 στο νομό Ροδόπης και οι οι 2.000 στο νομό Έβρου. Χαρακτηριστικά χωριά είναι ο Εχίνος, η Σμίνθη, η Πάχνη, ο Κένταυρος, η Γλαύκη, το Ωραίο, η Κοτύλη, οι Σάτρες και οι Θέρμες. Οι περισσότεροι Πομάκοι κατοικούν στην Βουλγαρία.
Αυτός ο ιδιαίτερος πολιτισμός φαίνεται, ότι διατηρεί και την δική του ιδιαίτερη γλώσσα, την Πομακική. Μπορεί πλέον να μιλιέται μόνο από τους παλαιότερους της περιοχής εξαιτίας της κυριαρχίας της τουρκικής, ωστόσο αποτελεί χαρακτηριστικό των Πομάκων. Πρόκειται για μία γλώσσα παλαιοσλαβική, με δάνεια στο λεξιλόγιο από την τουρκική και την ελληνική, ενώ εμφανίζει πολλές ομοιότητες με τις νοτιοσλαβικές γλώσσες και είναι κυρίως προφορική.
Η προέλευση του ονόματος
Η προέλευση του ονόματος εμφανίζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Αρχικά, οι Βούλγαροι αποδίδουν την λέξη “Πομάκοι” στο ρήμα “pomagam” που σημαίνει βοηθώ, με την έννοια ότι ήταν βοηθοί, υποτελείς και δούλοι. Σύμφωνα με την Ελληνική εκδοχή, η λέξη προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ιππομάχος, δηλαδή τα άτομα που απάρτιζαν το ιππικό του Μ. Αλεξάνδρου. Ενώ έχει υποστηριχθεί ότι προέρχεται από το ελληνικό “πόμαξ” (πότης), λόγω του ότι παλαιότερα οι Θράκες έπιναν πολύ. Ωστόσο οι ίδιοι οι Πομάκοι, θέλουν να αποκαλούνται “Αχριάν” ή “Αγριάνες”, όνομα αρχαίας θρακικής φυλής, που συμβολίζει τους επιδέξιους ακοντιστές.
Αντιλαμβανόμαστε έτσι, ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των αρχαίων Θρακών. Την άποψη, ότι προέρχονται από αρχαία ελληνική φυλή, παρουσίασαν το 1946 στον ΟΗΕ οι ίδιοι και εξέφρασαν την επιθυμία τους σαν Έλληνες να ενταχθούν στην Ελλάδα.
Ο εξισλαμισμός των Πομάκων
Ο εξισλαμισμός των Πομάκων αποτέλεσε μία διαδικασία που διήρκεσε πολλούς αιώνες, ενώ κορυφώθηκε τον 17ο αιώνα. Η έφοδος των Τούρκων στην Θράκη, την Μακεδονία, τη Ρούμελη και το Μοριά προκάλεσε τον θάνατο πολλών χριστιανών. Αυτός ο βίαιος εξισλαμισμός άρχιζε από τις νεότερες ηλικίες.
Οι πρόκριτοι των Πομάκων στα μέσα του 17ου αιώνα κατέφυγαν σε ομαδικό εξισλαμισμό καθώς ήταν ο μόνος τρόπος επιβίωσης. Αυτή τους την απόφαση γνωστοποίησαν στο Μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Γραβιήλ, ενώ την εποχή εκείνη στην Ροδόπη κατεδαφίστηκαν 218 εκκλησίες και 336 παρεκκλήσια, τα οποία φανέρωναν την χριστιανική πίστη των Πομάκων. Σύμφωνα με μία Βουλγαρική παράδοση, την περίοδο κυριαρχίας του Μεχμέτ Κιοπουρλού οι Τούρκοι τρομοκρατούσαν και απειλούσαν τους Πομάκους, αναγκάζοντάς τους να δεχθούν το ισλάμ. Ωστόσο, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών φαίνεται ότι παρά τον εξισλαμισμό διατήρησαν ορισμένα χριστιανικά έθιμα, ενώ πολλοί ήταν οι κρυπτοχριστιανοί Πομάκοι. Ακόμη, σύμφωνα με παράδοση, οι νεαρές κοπέλες του χωριού Πάχνη δεν δέχθηκαν το ισλάμ και έπεσαν χορεύοντας σε παρακείμενο βάραθρο, γεγονός που παραπέμπει στο χορό των Σουλιωτισσών.
Επιπρόσθετα, ο μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος, που επισκέφθηκε την Ξάνθη γύρω στο 1550, ανέφερε πως ήδη έξι από τα εννέα χωριά είχαν προσχωρήσει στο ισλάμ. Επισήμανε επίσης, ότι πολλοί χριστιανοί κατέφυγαν στην απόφαση αυτήν για να αποφύγουν την φορολογία που επέβαλαν οι Τούρκοι στο χριστιανικό πληθυσμό.
Το όνειρο της ένωσης με την Ελλάδα
Κατά την διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου στις αρχές του 1878, οι Πομάκοι της περιοχής τη Ροδόπης, προέβησαν στην οργάνωση επαναστατικού κινήματος, όπως και ο υπόλοιπος υπόδουλος ελληνισμός, με σκοπό να βρεθεί υπό ελληνικής κυριαρχίας και όχι ελληνικής. Ωστόσο, όταν ανακάλυψαν ότι η προσάρτηση στην Ελλάδα ήταν αδύνατη και ότι θα ανήκαν στη Μεγάλη Βουλγαρία, έκλεισαν όλες τις διόδους της Ροδόπης και δημιούργησαν την αυτόνομη πομακική δημοκρατία, αποτελούμενη από 21 χωριά. Αρωγός σε αυτή τους την απόφαση ήταν οι Ούγγροι και Άγγλοι αξιωματούχοι, οι οποίοι ήθελαν να αναχώσουν την ρωσική κάθοδο και μόνο με τη συμβολή της πομακικής δημοκρατίας ήταν αυτό δυνατό.
Ακολούθησε η αδελφοποίηση των Πομάκων της Δράμας το Μάρτιο του 1878, καθώς και η θετική τους στάση στα επαναστατικά κινήματα της υπόλοιπης Ελλάδας. Έπειτα, οι Πομάκοι και τουρκογενείς μουσουλμάνοι βουλευτές παραχώρησαν διάβημα στην Βουλγαρική Βουλή εκφράζοντας την επιθυμία απαλλαγής από την βουλγαρική κυριαρχία και ένταξη στην Ελλάδα. Εκτός από αυτήν την προσπάθεια η οποία δεν τελεσφόρησε έγινε ακόμα μία το 1946 με αντιπροσώπους τους στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, που για ακόμη μία φορά δεν απέδωσε καρπούς.
Το 1923, έδειξαν την συμπάθειά τους προς τον ελληνικό χώρο, καθώς αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον τουρκικό στρατό του Φουάτ Βέη και την Βουλγαρική κυβέρνηση ενάντια στην Ελλάδα. Αυτή τους η στάση είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο κάποιων Πομάκων. Την ίδια περίοδο με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, τονιζόταν οι ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ωστόσο, από την συνθήκη εξαιρέθηκαν οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης ενώ τονίστηκε ότι θα εκπαιδεύονταν στην μητρική τους γλώσσα, κάτι που δεν ίσχυσε για τους Πομάκους και τους Ρομά.
Αξιοσημείωτη ήταν στάση του ελληνικού κράτους απέναντι στα Πομακοχώρια. Το 1954, τα μουσουλμανικά σχολεία υποχρεώθηκαν να ονομάζονται τουρκικά για να διακρίνονται από τα αντίστοιχα της Βουλγαρίας. Το 1955 ξεκίνησε η εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου και της τουρκικής γλώσσας στα σχολεία, η οποία ολοκληρώθηκε το 1973. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι μέχρι το 1996 για να πας στα Πομακοχώρια όφειλες να περάσεις κάποιου είδους συνοριακού ελέγχου. Ακόμη φαίνεται, ότι αυτοί οι πληθυσμοί υπόκεινται ένα είδος περιορισμών όσον αφορά την μητρική τους γλώσσα την οποία οι Τούρκοι δεν ήθελαν να μιλιέται στους δημόσιους χώρους με σκοπό να την εξαφανίσουν.
Παρόλα αυτά, τα Πομακοχώρια συνεχίζουν να στολίζουν τους τόπους της Θράκης με την δική τους γλωσσική, φυλετική και θρησκευτική ιδιαιτερότητα.
Πηγές:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%B1
http://www.patridamou.gr/?page_id=248
http://pomakohoria.blogspot.gr/2015/08/blog-post_31.html
Σύνταξη κειμένου: Στεφανία Αποστόλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
