Το Γεφύρι της Άρτας: «Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν»

Παράδοση και μαστοριά αποτελούν το κράμα για το Γεφύρι της Άρτας, που ενώνει τις δύο πλευρές του Άραχθου ποταμού. Από τις λαϊκές ιστορίες του παρελθόντος ακούγοντας αφηγήσεις των παλιότερων κατοίκων και από τους στίχους του ηπειρώτικου τραγουδιού, που αναφέρεται στην κατασκευή του γεφυριού, μεταφέρεται ο νους σε διαφορετική εποχή γεμάτη από θρύλους και ιστορίες άλλης πραγματικότητας. Σήμερα στη επίσκεψη στο Γεφύρι της Άρτας ως επισκέπτης γνωρίζεις δείγμα της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής, λιτής και αυστηρής, χαρακτηριστικό δείγμα κατασκευής χωρίς την χρήση σκυροδέματος.

Το Γεφύρι και η κατασκευή του

Γεφύρι

Τα βάθρα του γεφυριού είναι κτισμένα σε μεγάλους κανονικούς λίθους σχηματισμό βασισμένο σε ισοδομικό σύστημα, με τρόπο παρόμοιο από την τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Οι επιστημονικές απόψεις τεκμηριώνουν, ότι τα βάθρα δημιουργήθηκαν στη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων υπό τον Πύρρο τον 3ο αιώνα π.Χ στην περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Από την μία πλευρά υπάρχουν απόψεις από ορισμένους μελετητές, ότι οι τέσσερις καμάρες και τα οκτώ μικρά τοξωτά ανοίγματα, που διοχετεύονταν τα νερά σε περίπτωση πλημμύρας, κατασκευάστηκαν την πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο. Από την άλλη κατά την διάρκεια του Δεσποτάτου της Ηπείρου η περιοχή άκμασε σημαντικά ειδικά στην πρώτη περίοδο, όπου η Άρτα αποτελούσε σημαντικό πολιτιστικό κέντρο που βρίσκονταν ιδιαίτερης αξίας αρχαιολογικοί χώροι. Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή συναντάνε οι ταξιδιώτες ανεκτίμητης αξίας πολιτιστικούς, αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους απομεινάρι παλιότερων χρόνων.

Η μεγαλύτερη καμάρα ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία που η διαδικασία της ανακατασκευής της δημιούργησε τους θρύλους και τα τραγούδια, εξαιτίας της δυσκολίας κατασκευής. «Ολιμερίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν». Υπάρχουν πολλές πτυχές στο πέρασμα των αιώνων που προκαλέσανε την στιχομυθία του γνωστού ηπειρώτικου τραγουδιού. Κατά την περίοδο κυριαρχίας της οθωμανικής αυτοκρατορίας η ευρύτερη περιοχή ήταν πολιτισμική, λόγω ότι οι κάτοικοι αποτελούνταν από Οθωμανούς, Έλληνες, Λατίνους, Φράγκους, Βενετσιάνους, Εβραίους, Αιθίοπες με αποτέλεσμα ο Αλή Πασάς, εξαιτίας των εμπορικών σχέσεων στη Δύση προσπάθησε την δημιουργία του γεφυριού που ένωνε τις δύο πλευρές του Άραχθου ποταμού για την επικοινωνία κυρίως από την Βενετσιάνικη στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Σύμφωνα με σωσμένες γραπτές μαρτυρίες η κατασκευή αυτή έγινε το 1612, οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια και η νέα καμάρα έγινε ακόμη ψηλότερη, για μεγαλύτερη ευστάθεια. Μάλιστα υπάρχει και σχετική παράδοση σύμφωνα με την οποία, τους άριστους τεχνίτες που έφτιαξαν τη γέφυρα χρηματοδότησε ο Αρτινός παντοπώλης Γιάννης Θειακογιάννης, που έγινε ξαφνικά πλούσιος όταν αγόρασε από πειρατές καπάσες με λάδι, στις οποίες όμως αντί για λάδι βρέθηκε κρυμμένο χρυσάφι.

Διαβάστε επίσης Το νησάκι Ιωαννίνων από τον Αλή Πασά στο Σήμερα

Γεφύρι

Το γεφύρι πήρε την τελική του μορφή το 1612, που έγινε η τελευταία προσθήκη: ανυψώθηκε δηλαδή το οδόστρωμα, κυρίως στις χαμηλές καμπυλώσεις μεταξύ των καμάρων, για να γίνεται πιο εύκολα η διέλευση ιδιαίτερα της ψηλής καμάρας, και το γεφύρι πήρε τη σημερινή του όψη. Αυτή η τελευταία προσθήκη είναι πολύ ευδιάκριτη πάνω στην τοιχοποιία.

Στη σύγχρονη εποχή η φράση «ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν» χρησιμοποιείται για κάθε έργο που συναντά δυσκολίες και αδυνατεί να ολοκληρωθεί. Η μεγάλη δυσκολία κατασκευής του ενέπνευσε την παράδοση, τον μύθο, την ποίηση, τη ζωγραφική και τη μουσική για να εξυμνηθεί ο δύσκολος αγώνας του ανθρώπου να πραγματοποιήσει μεγαλόπνοα σχέδια.

Παράδοση και Τραγούδι

Γεφύρι

Το γνωστό δημοτικό τραγούδι «της Άρτας το γεφύρι», που υπήρξε πρότυπο για παραλλαγές σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο, αναφέρει σχετικά σε στίχο του: «Αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γεφύρι δεν στεριώνει». Έτσι ο πρωτομάστορας αποφάσισε να παραπλανήσει τη γυναίκα του προφασιζόμενος, ότι έχασε την βέρα του στα θεμέλια. Εκείνη προθυμοποιήθηκε να ψάξει και τότε ο πρωτομάστορας προχώρησε στο μακάβριο σχέδιο της ανθρωποθυσίας. Όταν η τραγική γυναίκα κατάλαβε, ότι οι μάστορες και κυρίως ο Πρωτομάστορας άντρας της την ξεγέλασαν, έριξε βαριά κατάρα για όσους διαβούν το γεφύρι: «Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι κι αν πέφτουν τ’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες». «Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες»

Με το χτίσιμο της γυναίκας του Πρωτομάστορα στα θεμέλια πραγματοποιήθηκε η θυσία που απαιτούσαν τα στοιχειά του ποταμού προκειμένου να επιτρέψουν στους ανθρώπους να γεφυρώσουν τις δύο όχθες του ορμητικού Άραχθου. Μέχρι και σήμερα όταν οι Αρτινοί διασχίζουν το γεφύρι της Άρτας λέγεται πως χαμηλώνουν τη φωνή και τα μάτια αποδίδοντας φόρο τιμής στην Πρωτομαστόρισσα, που με τη θυσία της αλλά και την αλλαγή της κατάρας της σε ευχές προσέφερε στους ντόπιους ένα μνημείο -σύμβολο στο πέρασμα του χρόνου. Ο θρύλος του Γεφυριού της Άρτας έκανε το πέτρινο πέρασμα γνωστό με την βοήθεια του δημοτικού τραγουδιού. Η εικόνα του Γεφυριού έχει κοσμήσει πίνακες, κεντήματα, χαλκογραφίες, νομίσματα και ξυλόγλυπτα κάνοντας διαχρονικό και προσφέροντας του μια θέση ανάμεσα στα υπόλοιπα θρυλικά ελληνικά μνημεία.

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
γιοφύρι εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
“Αλοίμονο στούς κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
ολημερίς να χτίζουμε το βράδυ να γκρεμιέται.”

Ο συγκινησιακός φόρτος του ποιήματος με τα ανάμικτα συναισθήματα της υποταγής αλλά και της ελπίδας της ανεξαρτησίας όχι μόνο είχε ξεπεράσει τον ελλαδικό χώρο αλλά ακριβώς μέσα από τα μεγάλα «έργα» της εποχής πέρναγε και ως μήνυμα. Έτσι παραλλαγές του πέρασαν και σε άλλους βαλκανικούς λαούς ακόμη και σε ποντιακή διάλεκτο σε ανάλογες παραδόσεις. Την ελληνικότητα όμως του ποιήματος απέδειξε ο Κάρολος Ντίντεριχ (ή Ντίντρηχ) από τα στοιχεία που παρέχει αυτό το ίδιο το ποίημα.

Διαβάστε επίσης Πάργα: Μονοήμερη με βενετσιάνικο αέρα

Αξιοπρόσεκτα ακόμη λαογραφικά σημεία στο δημοτικό αυτό τραγούδι είναι η αξία του δακτυλιδιού, της βέρας, ως πετυχημένο εύρημα του ποιητή που εκτός από τα στέφανα του γάμου, δίπλα στα εικονίσματα, κανένα άλλο σύμβολο δεν θα μπορούσε να σημειώσει μεγαλύτερη επιρροή στη τότε εποχή. Επίσης το στοιχείο της πιστής συζυγικής αγάπης, αλλά και η σημασία του ξενιτεμένου και μονάκριβου αδελφού που αποτελεί πανηγυρική επανάληψη της βεβαίωσης του Ευριπίδη “Στύλοι δε οίκων παίδες άρσενες” ή όπως η αρχαία Αντιγόνη ομολογεί «Άνδρα μπορεί να πάρω οποιονδήποτε, όμως αδελφό δεν μπορώ να ξανάβρω».