Πώς ξεχωρίζετε τη διαφορά ανάμεσα σε ένα θέλω και ένα πρέπει; Οι άνθρωποι συχνά συμπεριφέρονται σαν να έχουν πολλαπλούς εαυτούς με διαφορετικά, ανταγωνιστικά ενδιαφέροντα. Ονομάζουμε δυο από αυτούς τους μεταφορικούς εαυτούς «τον εαυτό του θέλω» και τον «εαυτό που πρέπει».
Ο επιθυμητός εαυτός είναι μυωπικός και επιθυμεί άμεση ικανοποίηση. Αν αφεθεί στην τύχη του, θα ενεργούσε πάντα με βάση τις άμεσες, σπλαχνικές επιθυμίες. Ο πρέπει-εαυτός, από την άλλη πλευρά, προτιμά να συμπεριφέρεται με τρόπο που θα μεγιστοποιήσει τα μακροπρόθεσμα οφέλη. Αν αφεθεί στην τύχη του, θα ενεργούσε πάντα για λογαριασμό του μακροπρόθεσμου συμφέροντος ενός ατόμου.
Για μένα, πρέπει είναι εκείνες οι σκέψεις που έχουμε και που συχνά αφορούν κάτι που δεν θέλουμε πραγματικά να κάνουμε. Συχνά προέρχονται από πεποιθήσεις που έχουμε για το τι είναι «σωστό» για εμάς, τους άλλους και τον κόσμο. Τα θέλω από την άλλη πλευρά, προέρχονται από βαθύτερες επιθυμίες, από κάτι που μας εμπνέει ή μας τραβάει. Όταν πραγματικά θέλουμε κάτι, συχνά θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια για να το πετύχουμε. Ενώ όταν κάτι είναι απαραίτητο, μπορεί να το κρατήσουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η Ιεράρχηση των Ανθρωπίνων Αναγκών του Maslow
Μερικοί από εσάς μπορεί να είναι εξοικειωμένοι με το Maslow’s Hierarchy of Needs, που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’60 και του ’70 από τον Abraham Maslow, έναν Αμερικανό ψυχολόγο (Bland & DeRobertis, 2020).
Η ιεραρχία απεικονίζεται ως μια πυραμίδα που ξεκινά με βασικές ανάγκες, βιολογικές και φυσιολογικές ανάγκες όπως αέρας, φαγητό, ποτό, στέγη, ζεστασιά, σεξ και ύπνο. Το δεύτερο επίπεδο, η ασφάλεια, περιλαμβάνει προστασία από στοιχεία, ασφάλεια, τάξη, νόμο, όρια και σταθερότητα. Το τρίτο επίπεδο σχετίζεται με τις κοινωνικές ανάγκες που μεταφράζονται σε αγάπη και συμμετοχή. Το τέταρτο επίπεδο είναι οι ανάγκες εκτίμησης που περιλαμβάνουν αυτοεκτίμηση, επιτεύγματα και ανεξαρτησία. Στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκεται η ανάγκη αυτοπραγμάτωσης, η συνειδητοποίηση των προσωπικών δυνατοτήτων, η αυτό-εκπλήρωση και η προσωπική ανάπτυξη.
Επειδή είναι ανάγκες, όποια ανάγκη δεν ικανοποιείται γίνεται προσωπική απώλεια και επηρεάζει την ποιότητα ζωής. Όλα τα επίπεδα στην ιεραρχία του Maslow πρέπει να επιτευχθούν με την αντίστοιχη σειρά τους, ανάλογα με τα χαμηλότερα επίπεδα.
Άλλο θέλω κι άλλο πρέπει!
Ένα καλό λοιπόν με τα θέλω είναι ότι είναι διαπραγματεύσιμα. Με άλλα λόγια, αν δεν πάρω ακριβώς αυτό που θέλω, μπορώ να είμαι εντάξει με κάποια παραλλαγή του λαμβάνοντας υπόψη τα «θέλω» των άλλων εμπλεκόμενων. Το «πρέπει» δεν έχει να κάνει με τον εαυτό, έχει να κάνει με εξωτερικές πιέσεις (Greenberg, Schmader, Arndt & Landau, 2020). Ναι, ασκούμε αυτές τις εξωτερικές πιέσεις στους εαυτούς μας, αλλά προέρχονται επίσης από χρόνια και χρόνια μιας δομημένης κοινωνίας.
Επειδή μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας καθοδηγείται από το «πρέπει», χάνουμε την ικανότητά μας να διακρίνουμε τι πραγματικά «θέλουμε» (Hamlyn, 2017). Μας έχουν μάθει τι «πρέπει» να θέλουμε, αλλά δεν ξέρουμε πλέον τι πραγματικά θέλουμε και συχνά συγχέουμε τα δύο. Χωρίς επαφή με τα δικά μας «θέλω», έχουμε χάσει την αίσθηση της οικειότητας με τον εαυτό μας. Ξέρουμε ποιοι πρέπει να είμαστε, αλλά όχι ποιοι είμαστε.
Μερικές φορές το «θέλω» δεν έρχεται ποτέ. Υπάρχουν πράγματα που κάνουμε στη ζωή αυστηρά επειδή «πρέπει» και μερικά είναι πολύ σημαντικά. Δεν προτείνω να σταματήσουμε να είμαστε υπεύθυνοι ενήλικες. Ωστόσο, όταν κάνουμε κάτι επειδή «πρέπει» και το αναγνωρίζουμε συνειδητά αυτό το «πρέπει», τότε μπορούμε να προσφέρουμε συμπόνια στον εαυτό μας.
Η συνειδητοποίηση της σχέσης με τα «πρέπει» και τα «θέλω»
Ακόμη και οι δύσκολες επιλογές, όταν γίνονται υπό το πρίσμα της επίγνωσης, είναι θρεπτικές και ικανοποιητικές, κάτι που δεν συμβαίνει όταν υπακούμε τυφλά ένα άλλο «πρέπει».
Η συνειδητοποίηση της σχέσης μας με τα «πρέπει» και τα «θέλω» μας επιτρέπει να γνωρίσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε. Ταυτόχρονα, μας δίνει ελευθερία. Όταν έχουμε επίγνωση των δυνάμεων που οδηγούν τις πράξεις μας, μπορούμε να αποφασίσουμε πώς «θέλουμε» να ζήσουμε και να απελευθερωθούμε από την τυραννία του «πρέπει». Έχουμε εκπαιδευτεί να πιστεύουμε στο «πρέπει» και να φοβόμαστε «θέλω» (Wertheimer & Puente, 2020).
Το θέλω, τελικά, είναι μια επιθυμία να κατέχεις. Είναι ενδιαφέρον ότι ως ουσιαστικό μπορεί επίσης να σημαίνει “έλλειψη κάτι ή έλλειψη”. Ολόκληρη η ψυχολογία του γιατί θέλουμε περισσότερα, ειδικά στη σύγχρονη εποχή μας, βρίσκεται στο γεγονός ότι για τους περισσότερους από εμάς έχουμε ήδη πάρα πολλές επιλογές.
«Οι άνθρωποι που πάνε μπροστά σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι αυτοί που σηκώνονται, αναζητούν τις συνθήκες που θέλουν, κι αν δεν τις βρουν, τις διαμορφώνουν μόνοι τους.» ~ George Bernard Shaw
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Bland, A. M., & DeRobertis, E. M. (2020). Maslow’s unacknowledged contributions to developmental psychology. Journal of Humanistic Psychology, 60(6), 934-958. Doi: https://doi.org/10.1177%2F0022167817739732
Greenberg, J., Schmader, T., Arndt, J., & Landau, M. (2020). Social psychology: The science of everyday life. Worth Publishers, Incorporated. E-book, Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2022
Hamlyn, D. W. (2017). The psychology of perception: A philosophical examination of Gestalt theory and derivative theories of perception. Routledge. E-book, Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2022
Wertheimer, M., & Puente, A. E. (2020). A brief history of psychology. Routledge. E-book, Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2022
