Η θεωρία του Abraham Maslow για την προσωπικότητα ξεπερνά την Αυτοπραγμάτωση. Η “ολιστική – δυναμική” θεωρία του υποθέτει πως οι άνθρωποι κινητοποιούνται συνεχώς από κάποια ανάγκη και πως πρέπει να ικανοποιήσουν τις κατώτερου επιπέδου ανάγκες τους, όπως είναι η πείνα και η δίψα, πριν κινητοποιηθούν για να καλύψουν υψηλότερου επιπέδου ανάγκες, όπως είναι η αγάπη και η εκτίμηση. Μονάχα εάν οι άνθρωποι ικανοποιήσουν όλες τις προηγούμενες ανάγκες τους μπορούν να φτάσουν στην Αυτοπραγμάτωση. Επιπροσθέτως, άλλου είδους ανάγκες, όπως είναι οι γνωστικές και οι αισθητικές, βοηθούν στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Μερικές φορές όμως οι ανάγκες μπορούν να αντιστραφούν, όπως, για παράδειγμα, όταν ένας καλλιτέχνης θέτει την ακεραιότητα του σε κίνδυνο προς τιμήν της δημιουργίας του. Ο Maslow έχει ιεραρχίσει τις ανάγκες ως εξής:
-Φυσιολογικές Ανάγκες (τροφή, νερό, στέγη, οξυγόνο, διατήρηση θερμοκρασίας)
-Ανάγκες Ασφάλειας (φυσική ακεραιότητα, σταθερότητα, προστασία, ίαση από αρρώστιες, το φόβο, το άγχος, τον κίνδυνο)
-Ανάγκες Αγάπης και του “Ανήκειν” (επιθυμία για φιλίες, για ζευγάρωμα και παιδιά, η ανάγκη να ανήκει κάποιος σε μια οικογένεια, σε μια γειτονιά, σε μια λέσχη & η επιθυμία για σεξ και σωματική επαφή)
-Ανάγκες Εκτίμησης (αυτο-σεβασμός, αυτοπεποίθηση, ανταγωνισμός, η γνώση πως οι άλλοι μας έχουν σε υψηλή εκτίμηση)
-Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης (αυτο-ολοκλήρωση, η συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων των υπολοίπων, η επιθυμία για δημιουργικότητα)
Παράλληλα με αυτές τις ανάγκες, υπάρχουν και μερικές άλλες, όπως οι αισθητικές, οι οποίες εμπεριέχουν τη σχεδόν παγκόσμια τάση των ανθρώπων να ψάχνουν και να δημιουργούν κάτι “όμορφο” και αισθητικά ευχάριστο, και οι γνωστικές ανάγκες, οι οποίες δηλώνουν την επιθυμία των ανθρώπων να μάθουν, να λύσουν μυστήρια και να καταλάβουν τον κόσμο.
Σύμφωνα με τον Maslow, οι άνθρωποι που έχουν φτάσει στο επίπεδο της αυτοπραγμάτωσης έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Φημίζονται για την ειλικρίνεια και την καλοσύνη τους, την εσωτερική τους ομορφιά και τη ζωντάνια, καθώς και τη μοναδικότητα και την ολοκληρωμένη προσωπικότητα τους. Την ίδια στιγμή διακατέχονται από την επιθυμία επιβολής της δικαιοσύνης και τάξης και επιδιώκουν διαρκώς την απλότητα και την ολότητα δίχως ιδιαίτερη προσπάθεια.
Τα άτομα που έχουν επιτύχει την αυτοπραγμάτωση χαρακτηρίζονται από έντονη διάθεση για χιούμορ και από έναν ευχάριστο αυθορμητισμό. Είναι άνθρωποι απλοί που όμως έχουν καταφέρει να αναπτύξουν τους εαυτούς τους στο μέγιστο και να συνειδητοποιήσουν τις ύψιστες ικανότητες τους. Η σοφία τους είναι τέτοια που έπειτα από πείρα δύνανται να διακρίνουν το πραγματικό και το ψέμα στους ανθρώπους, ενώ, επίσης, έχουν αναπτύξει την ικανότητα της απομόνωσης, έτσι ώστε να αντλούν ευχαρίστηση από τη μοναξιά τους δίχως αυτό να τους απασχολεί αρνητικά. Επιπλέον, χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι το ότι δεν τους προβληματίζουν προσωπικά θέματα, αλλά προβλήματα που αφορούν τον εξωτερικό κόσμο, δηλαδή, την κοινωνία. Παράλληλα, δεν πέφτουν θύματα της μαζοποίησης διατηρώντας την αυτονομία τους. Αυτού του είδους οι άνθρωποι έχουν την εκπληκτική ικανότητα να εκτιμούν ξανά και ξανά με την ίδια αφέλεια τα βασικά καλά της ζωής.
Κατά τον Maslow, η αυτοπραγμάτωση και η δημιουργικότητα είναι έννοιες όμοιες. Υποστηρίζει πως όταν κάποιος επιτύχει την αυτοπραγμάτωση τότε είναι έτοιμος να δημιουργήσει και να συνεισφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, αυτό που υπέθεσε για τους ανθρώπους αυτούς είναι πως έχουν φτάσει στο σημείο που η αγάπη τους είναι μη κερδοσκοπική, κι όμως, πάντοτε ανταποδίδεται. Το σεξ ανάμεσα σε δύο τέτοιους ανθρώπους θεώρησε πως θα` ναι σαν μυστική τελετουργία.
Ο Maslow, παρ` όλα αυτά, θεωρούσε πως τόσο οι υψηλού όσο και οι χαμηλότερου επιπέδου ανάγκες είναι βιολογικές. Αυτό τίθεται ένα θέμα για έντονη κριτική, καθώς θεωρείται αμφίβολο το κατά πόσο οι άνθρωποι σε παλαιότερες κοινωνίες είχαν τις ίδιες ανάγκες με εμάς στη σημερινή κοινωνία, όπου το “φαίνεσθαι” και το κοινωνικό status είναι ύψιστης σημασίας.
Εκτός αυτού, ο άνθρωπος που σύμφωνα με το Maslow έχει φτάσει στην αυτοπραγμάτωση φαντάζει κάπως ουτοπικός και θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον ιδανικό φιλόσοφο-βασιλιά στη θεωρία του Πλάτωνα: ένας άνθρωπος, οποίος έχοντας γίνει πλέον σοφός κι ελεύθερος από κάθε είδους ανάγκες ενασχολείται για χάρη του κοινωνικού συνόλου φιλοσοφώντας και βασιλεύοντας. Παράλληλα, αν κάθε άνθρωπος έφτανε κάποτε στην αυτοπραγμάτωση, τότε δε θα υπήρχε η ανάγκη για κοινωνική επιρροή ούτε για πρωθυπουργία και οποιουδήποτε είδους αρχή, καθώς κάθε άνθρωπος θα ήταν ένα ολοκληρωμένο σκεπτόμενο ον δίχως την ανάγκη για καθοδήγηση, κάτι που πρεσβεύει και η θεωρία της αναρχίας.
Tέλος, στη θεωρία του Maslow, η δημιουργικότητα συνεπάγεται με την αυτοπραγμάτωση. Κι όμως, πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες και φιλόσοφοι, όπως ο V. Van Gogh, η V. Woolf και ο F. Nitsche, αλλά και μουσικοί, όπως ο K. Cobain και ο I. Curtis έπασχαν όλοι από κάποια ψυχολογική διαταραχή κι αυτή ήταν που πολλές φορές τους οδήγησε να αναζητήσουν τη γαλήνη μέσα από την τέχνη.
Πηγή:
Feist, J., & Feist, G. J. (2002). Theories of personality (5th edition). London: McGraw-Hill.
