Πριν καιρό, έπεσα πάνω σε ένα μικρό κειμενάκι του Κορτώ που έλεγε: “Θα ‘πρεπε, για τους ανθρώπους που πεθαίνουν γιατί δεν βρήκαν μια ζεστή καρδιά να φωλιάσουν, για κείνους που σάλεψε ο νους τους από μοναξιά, να υπάρχει μια λέξη, σκληρή, όσο σκληρή είναι η έλλειψη της αγάπης. Να λέμε, έφυγε αναγάπητος”. Όσες φορές κι αν την επαναφέρω στο νου μου, μου φέρνει περισσότερα δάκρυα από την προηγούμενη. Δεν μπορώ να θυμηθώ πότε η αγάπη έγινε προϊόν πολυτελείας ή πότε της φορέσαμε την ταμπέλα της ντροπής. Εξαιτίας της έλλειψής της, αλλοιωνόμαστε, αυτοκτονούμε, εξαγριωνόμαστε και εξαχρειωνόμαστε καθημερινά ολοένα και περισσότερο. Και μέσα σε μια ανάλγητη εποχή που γουστάρει να δινει μίσος, να αφήνει “αναγάπητους” και να αποστρέφεται την αγάπη θεωρώντας ότι είναι στον σωστό δρόμο, επιτρέψτε μου να κάνω αυτό που κάνω καλύτερα. Να διαφωνήσω.
Δεν θέλω να αναλύσω τα είδη της αγάπης, θέλω να καταλάβω γιατί η αγάπη εκκλίπει. Γιατί ξαφνικά όλοι αγαπάνε υπό προυποθέσεις; Είναι η αγάπη τόσο δύσκολο να κατακτηθεί; Αυτό όμως που με εξαγριώνει είναι η προσπάθεια μας να εκλογικεύσουμε το συναίσθημα. Τετραγωνίζεται ο κύκλος; Τότε, γιατί υπεραναλύουμε;
Έκαστος μιλά, τίς πράττει;
Όταν μιλάμε για αγάπη, μπορούμε να μιλήσουμε για διαφορετικά είδη αγάπης. Ερωτική, αδελφική, γονεϊκή, φιλική, ανεκπλήρωτη, μονόπλευρη, αμοιβαία, πλατωνική. Υποκατηγορίες μιας ολόκληρης έννοιας. Προσωπικά, θα πιστεύω για πάντα πως η αγάπη είναι μια. Σίγουρα φέρει επιθετικούς προσδιορισμούς αλλά πάντα προτιμώ τον ορισμό της αγάπης στη ζωή μου όπως τον καφέ μου, σκέτο. Ο καθένας όμως διαφέρει φυσικά και με τα χρόνια, η διαφορά μου σε αυτή την έννοια με το υπόλοιπο σύνολο άλλοτε με συναρπάζει κι άλλοτε με θλίβει. Έχουμε εξαντλήσει εξ ολοκλήρου το θέμα “αγάπη” σε τραγούδια, ταινίες, βιβλία, ανάλογα με την ψυχοσύνθεση του εκάστοτε σκηνοθέτη, τραγουδοποιού, ποιητή ή συγγραφέα. Κι όλοι μιλούν, μιλούν, μιλούν. Ποιός όμως πράττει; Η διαφορά της θεωρίας από την πράξη είναι τεράστια και στη σύγχρονη εποχή, η θεωρία είναι το ασφαλές πλαίσιο που επιλέξαμε. Όμως, στη δική μου θεωρία, η αγάπη χαρίζει θάρρος και μεταμορφώνεται σε πράξη.
Μετά από τόση θεωρία, θα έλεγε κανείς ότι ξέρουμε να αγαπάμε. Ξέρουμε τις οδηγίες χρήσης. Τότε, γιατί το σύστημα δεν δουλεύει; Δεν μελετήσαμε; Η μήπως μελετήσαμε τόσο πολύ και τόσο διαφορετικά πράγματα που εν τέλει, αποτύχαμε παταγωδώς; Αν τα είχαμε καταφέρει, δεν θα έφευγαν από τη ζωή άνθρωποι σαλεμένοι απο την σκληρότητα της μοναξιάς. Θα είχαν μια ζεστή καρδιά και άλλη μια να μοιράζονται όταν η δική τους θα υπολειτουργούσε. Θηρία πλεόν κι όχι άνθρωποι, γελάμε πείθοντας τους γύρω μας ότι η μοναξιά μας είναι το σωστό, το επιθυμητό. Το να μοιραζόμαστε δεν είναι της μόδας. Σαν λιποτάκτες, οπισθοχωρήσαμε μετά από δυο επιθέσεις που μας έπιασαν εξ απήνης. Μέσα μας όμως υποφέρουμε. Γιατί η μοναξιά είναι για λίγο, μέχρι να τα βρούμε με τον εαυτό μας και να βγούμε ξανά για τη ρεβάνς. Όχι για πάντα. Ο δέσμιος του φόβου δεν ξέρει την αγάπη. Η αγάπη νικά το φόβο αρκεί να της ανοίξεις την πόρτα.
Και με ρωτούν: Γιατί τόσοι μόνοι; Γιατί φεύγουν άνθρωποι που όχι απλώς δεν αγαπήθηκαν από έστω έναν άνθρωπο αλλά εισέπραξαν το ακριβώς αντίθετο;
Κι η απάντηση είναι εύκολη. Κάποιοι ξέρουν από αγάπη αλλά δεν αντέχουν την αλήθεια πως τελικά, η αγάπη δεν είναι μόνο όμορφα χρώματα και πάρτυ. Περνάει κι από τα άσχημα αλλά νικά, επιμένει και εν τέλει, ξεπερνά τα εμπόδια. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που δεν έμαθαν ποτέ την αγάπη κι ούτε έχουν κάποιο ψήγμα αγάπης μέσα τους. Πως όμως υποχρεώνεις κάποιον να αγαπήσει; Αν η αγάπη δεν πηγάζει εκ των έσω, δεν διδάσκεται εύκολα. Αν την κουβαλάμε έστω και βαθιά μέσα μας, τότε ναι, μπορούμε να μάθουμε, να βελτιωθούμε, να διορθώσουμε. Γιατί τελικά, όσο κι αν δουλέψουμε, όσα και αν καταφέρουμε, όσα και αν πετύχουμε, όσα κι αν έχουμε σε πορτοφόλι, σπίτι και ντουλάπες, αν δεν έχουμε αγάπη, τότε δεν έχουμε τίποτα. Είμαστε πάμφτωχοι. Και αυτή η ένδεια δεν υποκαθίσταται. Ούτε με ποτό, τσιγάρα και ακόμη περισσότερα υλικά αγαθά. Πάντα θα αδειάζει. Κι ίσως γι’ αυτό γίναμε δυστυχείς. Γιατί μας νοιάζει περισσότερο το τι θα φέρουμε στο τραπέζι κι όχι ποιοι θα μοιραστούν αυτά που έχει πάνω του. Είχαμε πρόβλημα να μείνουμε μόνοι αλλά τώρα πήγαμε στο άλλο ακρό: Φοβόμαστε να μην είμαστε μόνοι. Και δυστυχούμε περισσότερο.
Φταίει όμως κανείς άλλος πέρα από εμάς, τους όντες έρμαια του φόβου; Πόσο θλιβερό. Στην εποχή όπου μηδενίζουμε αποστάσεις και χρόνο σε δευτερόλεπτα, δεν μπορούμε να μηδενίσουμε τον φόβο.
Η τρικυμία και η ουσία
Διαφωνώ πλήρως με κάθε ορισμό που έχω διαβάσει εκτός από έναν.
Αν υπάρχει έστω κι ένα ψήγμα αγάπης μέσα μας, τότε η τρικυμία τελικά θα ηρεμήσει. Η αγάπη φαίνεται στα εύκολα αλλά στα δύσκολα επιβεβαιώνει την ύπαρξη της. Η αγάπη περιμένει, προσπαθεί, ανέχεται, συγχωρεί. Για να γίνει πιο βαθιά, πρέπει να ανοιχτεί και να περάσει από τη μια φάση στην άλλη. Γεννιέται από τα δύσκολα και ευθύνεται για τα εύκολα.
Αγαπάμε παρά τα εμπόδια ή καλύτερα, πέρα από τα εμπόδια. Γιορτάζουμε στα εύκολα και υπομένουμε στα δύσκολα. Θέλει υπομονή, μακροθυμία, ειλικρίνεια, καλοσύνη, μεταμέλεια στα λάθη αλλά και συγχώρεση. Του εαυτού μας και του διπλανού μας. Εύκολα αγαπάμε τα εννιά καλά, το δέκατο κακό όμως το ανεχόμαστε γιατί ακριβώς έχουν προηγηθεί εννιά καλά. Μάθαμε να συγχωρούμε και να ανεχόμαστε εμάς αλλά αν δεν το κάνουμε και για τους άλλους, τότε δεν ξέρουμε ακόμη την έννοια του «αγαπώ». Η αληθινή δοκιμασία είναι όταν μπαίνει κι άλλος στη εξίσωση διότι εκεί κρινόμαστε. Όταν είμαστε μόνοι μας, ποιος θα μας κρίνει;
Η αγάπη ξυπνά όταν νιώσει ότι είναι σπίτι της. Κι ας μην μένει επίσημα εκεί, ξέρει που είναι και θα καταλήξει εκεί. Είναι ένα ιδιαίτερο ένστικτο. Όλοι καταλήγουμε εκεί όπου μας πρέπει. Μοίρα, Θεός, επιλογές… Όλα μας φέρνουν εκεί από όπου «χωριστήκαμε» αλλά είναι γραφτό να καταλήξουμε. Αν εμπιστευτούμε τη ζωή, θα μας πάει εκεί όπου ξέρει ότι βρίσκεται το καλό μας.
Η συντροφική αγάπη κόντρα στην άπιαστη τελειότητα
Υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές που χωνεύεις μεγαλώνοντας. Ο ενθουσιασμός μοιάζει με έρωτα αλλά ο έρωτας δεν μετουσιώνεται πάντα σε αγάπη. Ο έρωτας είναι εγωιστική έννοια, η αγάπη ιδιοτέλεια. Ναι, ο ενθουσιασμός μπορεί να γίνει έρωτας και ο έρωτας μπορεί να γίνει αγάπη. Στεκόμαστε στο αρνητικό “αν”. “Κι αν δεν γίνει”; “Κι αν δεν τα καταφέρουμε”; “Κι αν δεν…”;
Ναι αλλά, αν δεν γίνει τίποτα κακό; Κι αν όλα πάνε καλά; Σταθήκαμε να το σκεφτούμε ποτέ;
Πολλοί θα σε αγγίξουν ή θα σου γεννήσουν το ένστικτο της έλξης όμως πόσοι θα γεννήσουν και παραπάνω εστίες; Δεν δίνεις τη δικαιοδοσία σε ένα πρόσωπο της μιας βραδιάς να σου ξυπνήσει αισθήματα χαράς, λύπης, αγωνίας…Όταν κάποιο από αυτά θα ξετρυπώσει πέρα από το πάθος, τότε συγνώμη που θα σε σοκάρω, μάλλον έχεις να κάνεις με κάτι βαθύτερο. Η σπίθα που γεννήθηκε δεν φεύγει, εξακολουθεί να καίει απλώς πλεόν καίει για να ζεστάνει, όχι για να κάψει. Γι’αυτό δεν κρύφτηκες; Επειδή κάηκες. Αυτή η φωτιά όμως δεν ήρθε για να σε κάψει αλλά επιτέλους, για να σε ζεστάνει. Να προσέχεις τι εύχεσαι μου έλεγαν πάντα, γιατί μπορεί να γίνει.
Πόσοι όμως αντέχουν να αγαπήσουν και την άσχημη πλευρά; Είναι πιο εύκολο να φεύγεις στα δύσκολα και όταν τα πράγματα δεν είναι τέλεια. Η ουτοπία της τελειότητας όμως είναι κάτι που θα έπρεπε να έχουμε αποχωριστεί.
Τελειότητα δεν υπάρχει και ιδίως σε κανέναν άνθρωπο. Κανείς δεν είναι τέλειος και ποτέ δεν θα είναι. Το θέμα δεν είναι το τέλειο αλλά το αληθινό ή έστω αυτό που κοντά του μπορούμε να αισθανθούμε εντάξει με το ποιοι είμαστε. Κι αν δεν είμαστε, να αισθανόμαστε την ανάγκη να γίνουμε. Πιο ειλικρινείς, πιο καλλιεργημένοι, πιο εύσπλαχνοι, πιο ανοιχτόμυαλοι. Δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι, μόνο άνθρωποι που έχουν αποδεχτεί πως δεν θα είναι ποτέ και εμπνέουν τους άλλους να συνειδητοποιήσουν το ίδιο. Διότι μιλάμε για υποκειμενικότητα. Ο χειρότερος άνθρωπος στα μάτια σου ίσως να είναι αυτό που ο διπλανός σου παρακαλούσε πόσα χρόνια να βρει και το αντίστροφο. Για εκείνον ναι, είναι η τελειότητα. Για εσένα, η επιτομή του ελαττωματικού.
Όσο κυνηγούμε το τέλειο, συνειδητοποιούμε πως δεν υφίσταται. Πάντα υπάρχει κάτι παραπάνω, κάτι καλύτερο, κάτι άλλο. Ακυρώνοντας τα πάντα ψάχνοντας μια ουτοπική τελειότητα απλώς γινόμαστε πιο δυστυχισμένοι. Το θέμα είναι να βρούμε όσα και όσους θα μας κάνουν να νιώσουμε πως αγγίζουμε το δικό μας επίπεδο τελειότητας τελεολογικά. Ότι φτάσαμε, δηλαδή, στον σκοπό μας και είμαστε αυτό που «πρέπει» να είμαστε. Πρώτα για εμάς και μετά για τον οποιονδήποτε άλλο. Αυτού του είδους η τελειότητα υπάρχει, ναι. Όχι όμως εκείνη του πολυπόθητου αψεγάδιαστου.
Μέσα στο καλό υπάρχει και λίγο κακό, το ίδιο και ανάμεσα στους ανθρώπους. Μετά από πολλά χρόνια έρευνας επί του θέματος, καταλήγω στο ότι όσοι καταλήγουν μαζί, διαφέρουν ίσως στα ενδιαφέροντα, τις προτιμήσεις στο φαγητό και το πως τρώνε τα αυγά τους το πρωί αλλά αν είναι από την ίδια «πάστα» θα τα καταφέρουν. Βουνό ή θάλασσα, κρέας ή ψάρι, ομελέτα ή μάτια, αν έχουν ίδια πρώτη ύλη, τότε στα εύκολα και στα δύσκολα θα μιλάμε για ένα success story. Προηγουμένως, αγάπησαν τον εαυτό τους και γι’ αυτό τώρα αναπόφευκτα περνάνε στην επόμενη φάση: Να μάθουν να αγαπούν και έναν δεύτερο. Αλλά το καλύτερο είναι ότι θα αγαπηθούν αμοιβαία.
Μικρός επίλογος
Ας αρχίσουμε, κόντρα στο μίσος που έγινε τάση και αυτονόητη αλήθεια, να μιλάμε για αγάπη όσο κι αν εκνευρίζει ή ξεβολεύει.
Ίσως αν αφηνόμασταν, αν πιστεύαμε, αν κρατούσαμε έστω μια σπίθα της παιδικής αθωότητας μας, τότε θα αγαπούσαμε ακόμη. Γιατί βάλαμε στην αγάπη ταμπέλα ντροπής; Να αγαπάμε και τον εχθρό κι αυτόν που μαλώνουμε διαρκώς ή ακόμα κι αυτόν που δεν μιλιόμαστε πέρα από κάτι τυπικό ή εργασιακό. Τον χειρότερο μας εαυτό και του άλλου. Αρκεί να μη φύγει κανείς αναγάπητος, να ξέρουν όλοι πως είναι να αγαπιέσαι, όχι μόνο να αγαπάς. Αδέρφια, φίλοι, παιδιά, ζευγάρια. Κι αν θυμώνεις ή στεναχωριέσαι είναι γιατί νιώθεις. Δεν σας θυμώνει όμως το ότι δεν αγαπιέστε. Σας θυμώνει η ασυνεννοησία, η πίεση, η απόσταση αλλά όχι η έλλειψη αγάπης. Αγάπη υπάρχει, απλώς κάτι μπήκε στη μέση. Αν δεν μιλήσουμε, ας το δείξουμε. Να μη μείνει κανείς αναγάπητος. Ο Μίσιος έλεγε «Χαμογέλα ρε τι σου ζητάνε». Σήμερα ανταπαντάμε με το «Αγαπά ρε, τι σου ζητάνε»;
Η αγάπη είναι ασφάλεια. Όταν αγαπάς τον εαυτό σου, νιώθεις ασφάλεια μαζί του. Όταν υπάρχει αγάπη μεταξύ ανθρώπων, γεννιέται μια άλλου είδους ασφάλεια. Όσο κι αν αντιστέκεσαι, αυτό που είναι καθορισμένο να γίνει θα γίνει. Μπορεί να το καθυστερήσουν οι επιλογές μας αλλά θα γίνει. Ξεχωριστές περιπτώσεις με κοινό αριθμητή (ή παρανομαστή). Η αγάπη δεν είναι προιόν αμφισβήτησης. Είναι δεδομένο και όταν χαρίζεται και όταν αποκτάται. Την ερμηνεύουμε διαφορετικά όμως δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε. Διότι δεν εξηγείται με τη λογική. Με νόμους χημείας ίσως αλλά όχι με ξερή λογική. Δεν θέλει πολλά λόγια, απλά ξέρεις ότι είναι εκεί. Κι αυτό την κάνει μια δεδομένη έννοια. Κι αν είναι να έχουμε κάτι ως δεδομένο, ας είναι αυτό. Η αγάπη.
