Το Βαμμένο Πουλί (The Painted Bird), που πρόσφατα κυκλοφόρησε στις ελληνικές αίθουσες, είναι η τρίτη ταινία του Τσέχου σκηνοθέτη Václav Marhoul. Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Jerzy Kosiński, αφηγείται την ιστορία ενός μικρού παιδιού εβραϊκής καταγωγής, που περιφερόμενο στην Ανατολική Ευρώπη την εποχή του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, προσπαθεί να επιβιώσει.
Η ταινία από νωρίς κάνει εμφανείς τις σκληρές προθέσεις της. Βλέπουμε τον κεντρικό ήρωα να τρέχει κρατώντας ένα κουνάβι στην αγκαλιά του, προσπαθώντας να ξεφύγει από μια κακόβουλη παρέα αγοριών . Τελικά τον πιάνουν, τον δέρνουνε και μπροστά στα μάτια του καίνε το ζωάκι που κουβαλούσε. Εξίσου δυσάρεστες σκηνές, δοσμένες με έναν άμεσο νατουραλισμό, ακολουθούν σε όλη τη διάρκεια της ταινίας: ο πρωταγωνιστής καταδιώκεται, λιντσάρεται, ξυλοκοπείται, ρίχνεται σε λάσπες, βιάζεται και γενικά βιώνει καταστάσεις ταπείνωσης και απαξίωσης. Τα περισσότερα πρόσωπα που συναντάει στον δρόμο του (από μια “μάγισσα” και έναν συλλέκτη πουλιών μέχρι έναν ιερέα και ένα κομμουνιστικό στράτευμα) εκδηλώνουν μια βαθιά δυσπιστία απέναντι στον κόσμο, δυσπιστία που εκδηλώνεται με πράξεις βιαιότητας. Έρμαια των ορμών και των δεισιδαιμονιών τους εκμεταλλεύονται το μικρό αγόρι για ιδίον όφελος· ένας άντρας το βιάζει, το ίδιο αργότερα και μια γυναίκα, ένα ολόκληρο χωριό το τρομοκρατεί, πιστεύοντας ότι πρόκειται για αντίχριστο, ένας μικροπωλητής το μειώνει δημόσια και εν γένει η ύπαρξή του μεταβαίνει από την ασημαντότητα στον εξευτελισμό.
Σε ένα σημείο καμπής στην ταινία ο πρωταγωνιστής μας, από παθητικός δέκτης των κακουχιών, αντιδρά, αντεπιτίθεται, αντιμετωπίζει την σκληρότητα με εξίσου σκληρές πράξεις (τις οποίες δεν τις αναφέρω εδώ για να μην σποιλάρω τον επίδοξο θεατή). Σαν να ήταν προκαθορισμένο η κακία να δημιουργήσει κακία, ένας κύκλος φαυλότητας που στερεί κάθε άνθρωπο εκείνου του τόπου από την όποια καλοσύνη μπορεί να δείξει. Ίσως αυτή η μετεξέλιξη του αγοριού να είναι και το πιο δυσάρεστο μέρος της ταινίας.
Η αποστροφή του θεατή αναμοχλεύεται και από δύο έξυπνα τεχνάσματα του Marhoul. Πρώτον, μέχρι το τέλος της ταινίας δεν μαθαίνουμε το όνομα του πρωταγωνιστή, είναι για εμάς ένα ανώνυμο αγόρι· φαίνεται να υπάρχει σιωπή γύρω από την ύπαρξή του, μια απροσωποποίηση, να μην δέχεται μια αναγνώριση από τον Άλλον, αναγνώριση που όπως είχε πει ο Χέγκελ είναι απαραίτητη για τη δόμηση μιας υγιούς συνείδησης. Το δεύτερο τρικ του σκηνοθέτη είναι το ασπρόμαυρο, που πέρα από αισθητική επιλογή φιλτράρει τις εικόνες με έναν βίαιο νατουραλισμό, που δεν ωραιοποιεί καμία λεπτομέρεια. Στη Κατάσταση των Πραγμάτων του Wim Wenders ένας ήρωας είχε πει: η ζωή είναι έγχρωμη αλλά το ασπρόμαυρο είναι πιο ρεαλιστικό. Αυτή η παρατήρηση φαίνεται να είναι καίριας σημασίας για το Βαμμένο Πουλί.
Η αισθητική και η θεματολογία της ταινίας παραπέμπουν ευθέως σε Bela Tarr καθώς και στα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν του Tarkovsky: μεγαλοπρεπή πλάνα, μοναχικοί ήρωες και περιοχές, αμάλγαμα κινηματογραφικής ποίησης και ανθρώπινου ψυχισμού, όπου το ένα βρίσκει στήριγμα στο άλλο για μια καλλιτεχνική εξύψωση. Έτσι το Βαμμένο Πουλί, τριών περίπου ωρών, αποτελεί μια μοναδική εμπειρία.
Σε μια σκηνή ένας συλλέκτης πουλιών που φιλοξενεί προσωρινά το παιδί βάφει ένα πουλί- ώστε να ξεχωρίζει από το υπόλοιπο σμήνος του – και το αφήνει να πετάξει. Σύντομα το σμήνος επιτίθεται στο βαμμένο πουλί και το σκοτώνει. Ο ήρωάς μας το κοιτάει απορημένος καθώς αυτό πέφτει στο έδαφος ίσως γνωρίζοντας πως και ο ίδιος είναι καταδικασμένος να γίνεται αντικείμενο διακρίσεων και επιθετικότητας, επειδή έχει στιγματιστεί ως διαφορετικός και κατώτερος. Αν το Βαμμένο Πουλί έχει ένα μάθημα να μας δώσει, τότε αυτό δεν έγκειται τόσο στην ίδια την ανθρώπινη σκληρότητα όσο στην άγνοια και την προκατάληψη που την περιβάλλει.
