Αμαλία, η θλιμμένη Βασίλισσα της Ελλάδας

Βασίλισσα Αμαλία, ή αλλιώς, Αμαλία της Ελλάδας. Γεννημένη στο Ολδεμβούργο της Γερμανίας, ήταν κόρη του Δούκα του Ολδεμβούργου. Αργότερα έγινε σύζυγος του πρώτου βασιλιά Όθωνα, του νεοσύστατου βασιλείου της Ελλάδας.

Πρώιμος Βίος

Γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του 1818 στο Μεγάλο Δουκάτο του Ολδεμβούργου. Το όνομα της ήταν Αμαλία Μαρία Φρειδερίκη. Ήταν η κόρη του Δούκα του Ολδεμβούργου Αυγούστου και της πρώτης συζύγου του Αδελαΐδας του Άνχαλντ- Μπέρνμπουρκ- Σάουμμπουρκ- Χόυμ. Έχασε τη μητέρα της σε ηλικία δύο ετών. Εξαιτίας του πατέρα της, απέκτησε δυο μητριές και τέσσερα μικρότερα αδέρφια.

Ανατράφηκε κυρίως από τη βαρόνη Στέλλα. Διδάχθηκε αρκετές ξένες γλώσσες (όπως η γαλλική γλώσσα, η οποία ήταν και υποχρεωτική τότε στις ευρωπαϊκές αυλές), ζωγραφική, μουσική, χορό, ξιφασκία, αλλά η μεγάλη της αγάπη ήταν η ιππασία. Η πρώιμη ζωή της ήταν εμποτισμένη στις παραδόσεις της γερμανικής αριστοκρατίας, αλλά ελάχιστα γνώριζε ότι το πεπρωμένο της βρισκόταν πολύ μακριά ​​από την πατρίδα της. Λίγο μετά τον γάμο της με τον Βασιλιά Όθωνα, και τον ερχομό της στην Ελλάδα, αναδεικνύεται η λατρεία της Αμαλίας για την αρχαιότητα και τα έργα που προέρχονται από αυτή την περίοδο. Μάλιστα, είχε διδαχθεί και αρχαία ελληνικά, και αυτό φανερώνεται στην ευκολία με την οποία έμαθε ελληνικά σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Κατά τα χρόνια της ανάπτυξης της και της εφηβείας, είχε αναπτύξει έντονο αίσθημα φιλελληνισμού, ήταν θερμή υποστηρίκτρια της ελληνικής επανάστασης, πριν ακόμα γνωρίσει τον Όθωνα, και τελικά τον παντρευτεί και γίνει η πρώτη βασίλισσα της Ελλάδας. Μέσα από τις κατακτήσεις της, τόσο σε εκπαιδευτικό επίπεδο αλλά και επίπεδο δεξιοτήτων, πρόκειται για μια φιλομαθή προσωπικότητα, πρόσχαρη και δυναμική, συγκροτημένη για τα δεδομένα της εποχής, και αρκετά προοδευτική ως προς τη γυναικεία της φύση και τη βασιλική της καταγωγή.

Ο Γάμος με τον Βασιλιά Όθωνα

Στην τρυφερή ηλικία των 17 ετών, η Αμαλία παντρεύτηκε τον Όθωνα, τον νεοσύστατο βασιλιά της Ελλάδας, στις 22 Νοεμβρίου 1836 στο Ολδεμβούργο. Ο Όθωνας, ο Βαυαρός πρίγκιπας, είχε επιλεγεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία) για να ηγηθεί του εκκολαπτόμενου ελληνικού κράτους μετά την απελευθέρωσή του από την οθωμανική κυριαρχία. Η επιλογή της συζύγου του βασιλιά έπρεπε, εφόσον δεν ήταν Ελληνίδα, να μην είναι και από κάποια από τις χώρες των Μεγάλων Δυνάμεων. Και η Αμαλία διέθετε αυτό το χαρακτηριστικό της καταγωγής. Παρόλα αυτά, η επιλογή του ενός από τον άλλον ως συζύγου, πέρα από πολιτική σκοπιμότητα των δυο οικογενειών, ήταν και προσωπική επιλογή των δυο άμεσα εμπλεκομένων.

Αν και η επιλογή των δυο νεαρών για τον γάμο είχε αποφασιστεί και από τις δυο οικογένειες, στις Μεγάλες Δυνάμεις, η πληροφορία αυτή παρέμεινε κρυφή, όπως και ο γάμος του νεαρού βασιλικού ζεύγους τελέστηκε κρυφά από τη Βουλή, κάτι που ήταν επιθυμία του ίδιου του Όθωνα. Η Αμαλία έλαβε το τίτλο “Αμαλία, Βασίλισσα της Ελλάδας“, τον οποίο και διατήρησε έως το 1862. Η άφιξη της Αμαλίας στην Ελλάδα σηματοδότησε την αρχή μιας μεταμορφωτικής περιόδου στη ζωή της και στην ιστορία του νεαρού βασιλείου.

Τα πρώτα χρόνια της Αμαλίας στην Ελλάδα

Η άφιξη του νέου βασιλικού ζεύγους έγινε στις 2 Φεβρουαρίου του 1837 στο λιμάνι του Πειραιά. Η αποβίβαση από το καράβι τους μπροστά στον ελληνικό λαό θα γίνει την επόμενη μέρα. Ο λαός ζητωκραύγαζε, όπως γίνεται πάντα με κάθε τι καινούργιο στην Ελλάδα. Η ιδέα της ύπαρξης βασιλιά για τον ελληνικό λαό, μετά τα δύσκολα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας, φάνταζε καθησυχαστική. Η άφιξη της βασίλισσας Αμαλίας, μιας νεαρής γυναίκας, καθόλου Ελληνίδας και διαφορετικής για τα ελληνικά φαινόμενα ήταν αυτό που κέντρισε περισσότερο την περιέργεια του λαού που συγκεντρώθηκε να τους υποδεχθεί.

Η εγκατάσταση του νεόνυμφου βασιλικού ζεύγους έγινε στο ανασκευασμένο πρώτο ανάκτορο (οικία Αφθονίδη) στην πλατεία Κλαυθμώνος. Εκεί στις 10 Φεβρουαρίου η βασίλισσα Αμαλία υποδέχτηκε την αθηναϊκή κοινωνία με διερμηνέα των Αλέξανδρο Ραγκαβή. Από την άλλη η αθηναϊκή κοινωνία και οι Έλληνες γενικότερα, υποδέχτηκαν, επίσημα, την βασίλισσα στις 25 Μαρτίου του 1837, όπου εμφανίστηκε δημόσια στο πλευρό του βασιλιά Όθωνα.

Μέσα από τις επιστολές που στέλνει η ίδια η Αμαλία στον πατέρα της, περιγράφονται οι πρώτες μέρες της στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι της άρεσε πολύ το ήπιο κλίμα της χώρας, οι δρόμοι που της θυμίζουν τους δρόμους του Ολδεμβούργου και οι ηλιόλουστες μέρες που τις δίνουν τη δυνατότητα να περιηγείται στους στενούς  αγροτικούς δρόμους είτε με τα πόδια είτε με το άλογό της. Μέσα από τους περιπάτους της, φαίνεται πως παρατηρεί αρκετά τη νέα της χώρα υπό την οπτική της βασίλισσας, κυρίως για να μπορέσει να ενσωματωθεί και η ίδια στη νέα της κοινωνία.

Παράλληλα με τους περιπάτους της, δέχεται και μαθήματα ελληνικών, από τον πρώην δάσκαλο του Όθωνα, Φίλιππο Οικονόμου. Η ασχολία εκμάθησης της γλώσσας φαίνεται να την γεμίζει και να την ικανοποιεί, καθώς μπορεί και περνάει αρκετές ώρες απασχολημένη, και αναπτύσσει την ικανότητα της στην ομιλία των ελληνικών, με αποτέλεσμα να μπορεί να λαμβάνει θέση σε συνομιλίες επίσημες, στην αθηναϊκή κοινωνία.

Μέσα στα πλαίσια του βασιλικού πρωτοκόλλου η βασίλισσα Αμαλία με τον βασιλιά Όθωνα, παρευρίσκονταν αρκετά συχνά σε θεατρικές παραστάσεις και όπερες, καθώς επίσης και σε δείπνα ή χορούς που γίνονταν είτε στο παλάτι, είτε σε κάποιο άλλο κατώτερο κοινωνικό κύκλο. Σε κάθε περίσταση η παρατηρητικότητα της Αμαλίας ήταν έντονη, κυρίως όσον αφορά τις στιλιστικές επιλογές των γυναικών της αθηναϊκής αριστοκρατίας αλλά και των συμπεριφορών αυτών. Κάποιες ήταν ευγενικές κι ευχάριστες, άλλες πάλι αδιάφορες και χωρίς να μπορεί να αναπτύξει διάλογο μαζί τους. Αποδέχτηκε, όμως, εύκολα την έλλειψη αριστοκρατίας κι ότι αυτή συνεπάγεται με την κοινωνική συγκρότηση του τόπου.

Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε η Βασίλισσα Αμαλία

Παρά την έντονη χαρά και ευχαρίστηση που ένιωθε για τον τόπο στον οποίο έμελλε να κυβερνήσει στο πλευρό του Όθωνα, η απομάκρυνση από τον οικογενειακό της κύκλο ήταν αρκετά δύσκολη. Βρισκόταν σε έναν ξένο τόπο, χωρίς να έχει κάποιον δικό της άνθρωπο μαζί της. Η μοναξιά που βίωνε ήταν έντονη, ειδικά τον πρώτο χρόνο. Αυτό με τα χρόνια φάνηκε να ελαττώνεται και να το διαδέχονται άλλες δυσκολίες.

Μία από τις επόμενες δυσκολίες ήταν το θρησκευτικό δόγμα, το οποίο έπρεπε να αλλάξει. Το θρησκευτικό δόγμα της οικογένειας της ήταν το προτεσταντικό. Σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε μη αποδοχή της θρησκευτικής της πίστης ή κάποια απορριπτική αντιμετώπιση της ίδιας προς αλλόθρησκους. Την δυσκόλευε αρκετά η απουσία χώρου στην Ελλάδα για την τέλεση των μυστηρίων της θρησκείας της και γενικότερα η ανεμπόδιστη τέλεση μυστηρίων οποιασδήποτε θρησκείας που είναι διαφορετικής από το ισχύον θρησκευτικό δόγμα των Ελλήνων, τον χριστιανισμό. Ήταν κάτι όμως που μέσα στα χρόνια άλλαξε αν και η ίδια υπέμενε αρκετά μέχρι να γίνει η αλλαγή.

Τέλος, αυτή τη φορά πρόκειται για πολιτικό ζήτημα/δυσκολία. Αφορά την ανεξαρτησία της χώρας τόσο από τις Μεγάλες Δυνάμεις όσο και από την Βαυαρία. Για την Αμαλία, αυτή η ανεξαρτησία μπορεί να γίνει μέσω της θρησκείας. Ένας χριστιανός ορθόδοξος βασιλιάς “είναι απόλυτα λογική και σωστή πράξη“, θα μπορούσε, δηλαδή, να συσπειρώσει με πίστη και αφοσίωση τον ελληνικό λαό γύρω του και θα είναι ένα και μοναδικός εκπρόσωπος-ηγέτης των Ελλήνων, ο οποίος θα έχει διαμορφώσει μια ταυτότητα όμοια των Ελλήνων. Κάποιοι μάλιστα παρερμηνεύοντας τις απόψεις και τα λόγια της, θεώρησαν πως η στάση και η αντίληψη αυτή αποσκοπεί προς όφελος της βασιλείας και της κυριαρχίας της πάνω στον ελληνικό λαό. Αντίθετα, η Αμαλία με βαθύ σεβασμό και πίστη, κυρίως στον ελληνικό λαό, θεώρησε ότι αυτή η λογική και σκέψη βοηθά την καλύτερη λειτουργία και ανάπτυξη του ελληνικού λαού.

Μέσα στο πέρασμα του χρόνου, η Αμαλία εμφανίζει έντονα την πολιτική της πλευρά στη διάρκεια βασιλείας του Όθωνα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι καταφέρνει να διεκπεραιώσει το ζήτημα της διαδοχής του θρόνου που αφορούσε τις περιπτώσεις ατεκνίας ή απόκτησης θυγατέρων κι όχι υιών.

Το κοινωνικό έργο της Βασίλισσας Αμαλίας

Η βασίλισσα Αμαλία ανέλαβε διάφορες κοινωνικές πρωτοβουλίες κατά τη διάρκεια της θητείας της, επηρεάζοντας σημαντικά την ελληνική κοινωνία. Η προσέγγισή της στην κοινωνική εργασία χαρακτηριζόταν από μια γνήσια δέσμευση για ουσιαστικές συνεισφορές και όχι για επιφανειακές χειρονομίες. Σε μια επιστολή προς τον πατέρα της τον Μάρτιο του 1838, η Αμαλία εξέφρασε την προτίμησή της για τη δημιουργία πολύτιμων θεσμών έναντι απλών συμβολικών δράσεων, υπογραμμίζοντας την αφοσίωσή της στο κοινωνικό έργο που έχει μεγάλη επίδραση​.

Κάποια από τα αποτελέσματα της συνεισφοράς της στην κοινωνία της Ελλάδας είναι τα παρακάτω :

Ίδρυση του Νοσοκομείου Ελπίς (1836):

Η Αμαλία συνέβαλε σημαντικά στην ίδρυση του νοσοκομείου «Ελπίς», διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στην ίδρυσή του. Το νοσοκομείο αυτό ήταν μια από τις πρώτες σημαντικές πρωτοβουλίες δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, παρέχοντας βασικές ιατρικές υπηρεσίες στον πληθυσμό​

Ίδρυση της Οφθαλμολογικής Κλινικής Αθηνών (1854):

Μετά από υπόδειξη του προσωπικού της γιατρού, Bernhard Reiser, η Αμαλία πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Athens Eye Clinic. Συμμετείχε βαθιά στην οργάνωση των κανονισμών λειτουργίας της και στις δραστηριότητες συγκέντρωσης κεφαλαίων για την οικονομική υποστήριξη της κλινικής. Η κλινική ήταν ένα κομβικό ίδρυμα για την οφθαλμολογική φροντίδα στην Ελλάδα​.

Υποστήριξη για γυναίκες:

Η Αμαλία έδειξε ξεκάθαρη στάση στη στήριξη των γυναικών, κάτι που φάνηκε μέσα από τις πράξεις και τις ιδέες της. Η ίδρυση του Συλλόγου Κυριών το 1837  με επίκεντρο τη γυναίκα, εγχείρημα εντελώς καινούργιο για τα δεδομένα της εποχής και της χώρας. Στόχος της ήταν να προστατεύσει και να ανυψώσει τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία, αν και δεν ευθυγραμμίστηκε με συγκεκριμένες ιδεολογίες που υποστήριζαν την ισότητα των φύλων​. Μάλιστα, καθιέρωσε και επίσημη γυναικεία φορεσιά ανακτόρων, φολκλορική φορεσιά της ελληνικής υπαίθρου.

Οι κήποι της Αθήνας

Η Αμαλία ενδιαφερόταν έντονα για τη γεωργία της χώρας. Το 1838, στο Νέο Παλάτι (σημερινό κτίριο της Βουλής των Ελλήνων) που χτίστηκε, καλλιεργήθηκαν και οι Βασιλικοί Κήποι. Για τους κήπους αυτού είχε γίνει παραγγελία για πάνω από 500 είδη φυτών, τα περισσότερα από τα οποία όμως λόγω κλίματος της Αθήνας δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν. Παρόλα αυτά, με την προσπάθεια αυτή, η Αμαλία κέρδισε τις καρδιές των Ελλήνων με την ομορφιά της και την προσπάθειά της για την κοινωνική βελτίωση και δημιουργία των Κήπων.

Το κοινωνικό έργο της βασίλισσας Αμαλίας καθοδηγήθηκε από την ειλικρινή επιθυμία να επιφέρει θετικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία. Η σημαντική συνεισφορά της στην υγειονομική περίθαλψη και η υποστήριξή της σε εκπαιδευτικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες υπογραμμίζουν τον ρόλο της ως βασικό πρόσωπο στην κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της βασιλείας της. Οι προσπάθειές της έθεσαν τις βάσεις για μελλοντικές προόδους στη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόνοια στη χώρα.

Η Δυσκολία Απόκτησης απογόνου

Η Βασίλισσα Αμαλία και ο σύζυγός της, Βασιλιάς Όθωνας, αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες στην απόκτηση απογόνων, γεγονός που επηρέασε την πολιτική και κοινωνική τους θέση στην Ελλάδα. Το θέμα της διαδοχής ήταν ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα της βασιλείας τους, καθώς η έλλειψη παιδιών δημιουργούσε ανασφάλεια για το μέλλον του θρόνου και προκαλούσε έντονη ανησυχία τόσο στο βασιλικό ζεύγος όσο και στους πολιτικούς κύκλους της εποχής.

Φημολογίες και Πιέσεις

Καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα, η αδυναμία του ζεύγους να αποκτήσει απογόνους αποτέλεσε αντικείμενο έντονων φημών και πίεσης. Το 1850, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του Όθωνα στην Ευρώπη, το κυρίαρχο θέμα συζήτησης ήταν η διαδοχή του ελληνικού θρόνου. Η μακρόχρονη απουσία του βασιλιά από την Ελλάδα και η ανάληψη της εξουσίας από την Αμαλία οδήγησαν σε συκοφαντίες και φήμες, οι οποίες στρέφονταν εναντίον της​.

Η Αμαλία βρέθηκε στο επίκεντρο πολιτικών και οικογενειακών αντιπαραθέσεων σχετικά με το ζήτημα της διαδοχής. Οι Βαυαροί αδερφοί του Όθωνα διατηρούσαν μια σταθερή στάση, πιέζοντας για την εξεύρεση λύσης. Η ίδια η Αμαλία είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο τις πολιτικές πιέσεις αλλά και τις οικογενειακές προσδοκίες, ιδιαίτερα από την πλευρά του πατέρα της και των Βαυαρών συγγενών​.

Υγεία και Ψυχολογική Κατάσταση

Η αδυναμία απόκτησης απογόνων επηρέασε και την υγεία και την ψυχολογική κατάσταση του Όθωνα. Η ψυχική του κόπωση και η κατάθλιψη που ακολούθησε, εντάθηκαν λόγω του ζητήματος της διαδοχής, προσθέτοντας ακόμα μία διάσταση στο πρόβλημα που αντιμετώπιζε το βασιλικό ζεύγος.

Η έλλειψη απογόνων για την Βασίλισσα Αμαλία και τον Βασιλιά Όθωνα δεν ήταν μόνο ένα προσωπικό πρόβλημα αλλά και ένα πολιτικό ζήτημα με ευρείες συνέπειες. Η αδυναμία επίλυσης του ζητήματος της διαδοχής προκάλεσε αναταράξεις στο βασιλικό οίκο, δημιούργησε πολιτικές αντιπαραθέσεις και επηρέασε την κοινωνική εικόνα της Αμαλίας και του Όθωνα στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Συμπερασματικά, η Βασίλισσα Αμαλία υπήρξε μια σημαντική μορφή στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, με πολυδιάστατη παρουσία στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Οι προσπάθειές της να βελτιώσει την υγεία, την εκπαίδευση και την κοινωνική δομή της Ελλάδας είναι αξιοσημείωτες. Παρά τις δυσκολίες και τις αντιπαραθέσεις που αντιμετώπισε, η Αμαλία άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ελληνική ιστορία. Η ανάλυση της δράσης και της προσωπικότητάς της μέσα από τα ιστορικά αρχεία και τις επιστολές της αναδεικνύει μια γυναίκα με ισχυρή θέληση και αφοσίωση στη χώρα που υπηρετούσε.

Πηγές :

Μαστοράκη, Σ. (2018). Βασίλισσα Αμαλία: η διερεύνηση της πολιτικής και κοινωνικής της παρουσίας στην Ελλάδα (1837-1862).

Αναγνώστου, Π. (2022). Βασίλισσα Αμαλία: Απόψεις για την εκπαίδευση, την θρησκεία, την γυναίκα, την κοινωνία.