Παρατσούκλια αρχαίων χωρών: ο ποταμός που χάρισε έναν σπουδαίο πολιτισμό
Οι Πυραμίδες είναι ίσως το πιο αναγνωρίσιμο ιστορικό τοπόσημο. Πατρίδα τους η Αίγυπτος, όπου αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος πολιτισμός. Ένας πολιτισμός που καλύπτει μια τεράστια χρονικά περίοδο, από το 3100 π.Χ. με την ένωση της Άνω και Κάτω Αιγύπτου έως το 30 π.Χ., οπότε πεθαίνει η τελευταία Φαραώ της Αιγύπτου, η Κλεοπάτρα των Πτολεμαίων και η Αίγυπτος γίνεται ρωμαϊκή επαρχία. Ωστόσο, δεν ήταν ένα διάστημα ανεμπόδιστης ακμής, ούτε η Αίγυπτος ήταν ένα κράτος ανεξάρτητο όλα αυτά τα χρόνια. Τον 11ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ. η Αίγυπτος παρακμάζει και βρίσκεται υπό ξένη κατοχή. Ανεξαρτοποιείται από τους Ασσύριους τον 7ο αιώνα, ωστόσο το 525 π.Χ. η Αίγυπτος περνά στα χέρια των Περσών. Η νίκη του Αλεξάνδρου επί των Περσών σημάνει μια νέα περίοδο στην Αίγυπτο υπό το σκήπτρο του Μακεδόνα βασιλιά. Οι Αιγύπτιοι υποδέχτηκαν τον Αλέξανδρο ως ελευθερωτή και τον ανακήρυξαν Φαραώ. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, η περιοχή περνά στα χέρια των Πτολεμαίων. Ως Φαραώ οι Πτολεμαίοι κυβέρνησαν μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση.
Η Αίγυπτος έχει ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα παρατσούκλια αρχαίων χωρών. Οι Έλληνες έδωσαν τόσο το όνομα της χώρας, όσο και το παρατσούκλι της. Ονομάζεται «δώρο του Νείλου», ονομασία που αναφέρει πρώτος ο ιστορικός Ηρόδοτος, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ποταμού στην ανάπτυξη του σπουδαίου αιγυπτιακού πολιτισμού. Ως Αίγυπτο, οι Έλληνες ονόμαζαν εκείνο το τμήμα της βορειανατολικής Αφρικής που διαρρέεται από τον ποταμό Νείλο. Ο Νείλος, ξεκινώντας από τις πηγές του στα όρη της Αιθιοπίας και φτάνοντας ως τις εκβολές του στη Μεσόγειο θάλασσα, δημιουργεί μια στενή λωρίδα πράσινου. Πέρα από αυτή την πράσινη λωρίδα εκτείνονται τεράστιες εκτάσεις ερημικής γης.
Η Αίγυπτος δεν θα είχε ακμάσει αν έλειπαν οι πλημμύρες του Νείλου κάθε καλοκαίρι. Όταν τα νερά απομακρύνονταν, άφηναν πίσω τους ένα παχύ στρώμα λάσπης, κάνοντας τη γη ιδιαίτερα εύφορη. Σε όλη τη διάρκεια του έτους η διαφορά των παραποτάμιων περιοχών με την υπόλοιπη χώρα ήταν έκδηλη. Από τη μία πλευρά έρημος ή βραχώδεις εκτάσεις στα νότια και έλλειψη δασών. Από την άλλη, στις όχθες του Νείλου πλούσια βλάστηση με καλάμια, λωτούς και το διάσημο πάπυρο, έδιναν καταφύγιο σε πλήθος πουλιών.
Βάση της οικονομίας της Αιγύπτου ήταν η γεωργία. Ο Νείλος και οι πλημμύρες του ήταν άμεσα συνδεδεμένες με τη ζωή στην Αίγυπτο, επηρεάζοντας κι αυτή ακόμη την κοινωνική οργάνωση. Κι αυτό γιατί η συντήρηση των αρδευτικών καναλιών και η άρδευση των χωραφιών ήταν μια κοπιώδης προσπάθεια που απαιτούσε τη συνεργασία των κατοίκων αλλά και την επίβλεψη του κράτους, υπό το βλέμμα μιας ισχυρής κεντρικής εξουσίας.
Επιπλέον, οι πλημμύρες του Νείλου έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη των επιστημών. Η ανάγκη παρακολούθησης της στάθμης του ποταμού οδήγησε στην ανάπτυξη της αστρονομίας, στην καθιέρωση ενός ετήσιου ημερολογίου 365 ημερών, στον χωρισμό του έτους σε μήνες και εβδομάδες, καθώς και στον προσδιορισμό της ώρας με βάση την ηλιακή σκιά. Οι Αιγύπτιοι ήταν πολύ εξελιγμένοι και στα μαθηματικά, όπως άλλωστε φανερώνουν οι Πυραμίδες. Κάθε χρόνο οι πλημμύρες εξαφάνιζαν τις καλλιεργήσιμες γαίες. Η ανάγκη υπολογισμού των καλλιεργήσιμων εδαφών συνέβαλε στην ανάπτυξη της γεωμετρίας.
Ο Ηρόδοτος είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο και θαύμασε από κοντά τον πολιτισμό της. Αναφέρεται εκτενώς στο φαινόμενο των πλημμυρών, αναφέροντας ότι ο Νείλος πλημμυρίζει κάθε καλοκαίρι, αντίθετα από ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες. Αναφέρει μάλιστα διάφορες αιτίες, μεταξύ των οποίων το λιώσιμο των χιονιών στους ορεινούς όγκους που βρίσκονται στα νότια της χώρας.
Μπορεί το παρατσούκλι «δώρο του Νείλου» να είναι ελληνικής προέλευσης, όμως και οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν τη μεγάλη σημασία του ποταμού για την ζωή τους. Ο Νείλος, λοιπόν , θεοποιήθηκε με το όνομα Χαπί και ύμνοι συντέθηκαν προς τιμή του:
Χαίρε Χαπί, βγες σε τούτη τη γη και φτάσε για να δώσεις τη ζωή στην Αίγυπτο·
Εμείς και οι άλλοι: Greece και Hellas
Οι περισσότερες γλώσσες όταν αναφέρονται στη χώρα μας χρησιμοποιούν μια λέξη συγγενική της λέξης Γραικός: Greece, Grèce, Griechenland. Αντίθετα οι κάτοικοι της νότιας άκρης της βαλκανικής χερσονήσου αυτοπροσδιορίζονται ως Έλληνες και ονομάζουν τη χώρα τους Ελλάδα. Δεν πρόκειται, όμως, για κάποιο από τα παρατσούκλια αρχαίων χωρών, αλλά για δύο λέξεις με πανάρχαια ρίζα.
Η λέξη Greece και όσες ομοιάζουν σε αυτή προέρχoνται από το λατινικό Graecus, λέξη με ρίζες στην αρχαιότητα. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, Γραικός ήταν ο γιος του Δία και της Πανδώρας. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης αναφέρει έναν μικρό λαό που ζούσε γύρω από το μαντείο των Δελφών και ονομάζονται «Γρᾶες». Αυτοί είναι ίσως οι πρώτοι Έλληνες. Επίσης, στη Μαγνησία, κοντά στον Βόλο, ζούσαν οι Ελλάνες, οι οποίοι με μετατροπή του δωρικού «α» σε «η» και ανέβασμα του τόνου έγιναν Έλληνες. Η ελληνική μυθολογία θέλει τον Έλληνα γιο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας (σσ. του ζευγαριού που επιβίωσε από τον κατακλυσμό-τιμωρία του Δία) και γενάρχη των Ελλήνων.
Στον Όμηρο οι Έλληνες ονομάζονται με διάφορα ονόματα: Αχαιοί, Δαναοί, Αργείοι. Ονομάζονται επίσης Πανέλληνες, δείχνοντας ότι παρά τον γεωγραφικό και πολιτικό κατακερματισμό οι Έλληνες είχαν συνείδηση της κοινής εθνικής καταγωγής.
Ιαπωνία: η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου
Οι πρώτες ενδείξεις κατοίκησης στα νησιά της Ιαπωνίας μαρτυρούνται στην Παλαιολιθική περίοδο, 38.000-39.000 χρόνια πριν. Ο ιαπωνικός πολιτισμός κουβαλεί μακραίωνη ιστορία, από την 1η χιλιετία π.Χ. Μπορεί ο δυτικός κόσμος να γνωρίζει το νησιωτικό κράτος με το όνομα «Ιαπωνία», ωστόσο η χώρα αναφέρεται με διάφορα ονόματα, είτε πρόκειται για αυτοπροσδιορισμούς των κατοίκων της, είτε για ονόματα που δόθηκαν από τη κύρια γείτονα χώρα, την Κίνα.
Πολλά από τα ονόματα αυτά περιγράφουν το φυσικό περιβάλλον των νησιών του Ιαπωνικού Αρχιπελάγους. Έτσι, σε κάποια κείμενα η Ιαπωνία ονομάζεται ως «η γόνιμη γη όπου καλάμια φυτρώνουν σε αφθονία πλάι στο νερό και όπου το ρύζι και τα άλλα τέσσερα δημητριακά ωριμάζουν». Άλλη μια περιγραφική ονομασία είναι «η γη με τα πλούσια στάχυα, με τα 1.500 φθινόπωρα και τις πεδιάδες με τα άφθονα καλάμια» ή το πιο σύντομο «η είσοδος στο βουνό». Οι Κινέζοι από τον 7ο αιώνα χρησιμοποιούν τη λέξη «wa» για να αναφερθούν τόσο στους Ιάπωνες όσο και στη χώρα τους. «wa» σημαίνει «νάνος» ή «υποτελής».
Ωστόσο, η πιο γνωστή εναλλακτική ονομασία της Ιαπωνίας κι ένα από τα πιο γνωστά παρατσούκλια αρχαίων χωρών είναι «χώρα του ανατέλλοντος ηλίου». Πρόκειται για κατά λέξη μετάφραση της λέξης Nihon ή Nippon που σημαίνει «καταγωγή του ήλιου» ή «γη του ανατέλλοντος ηλίου». Είναι η λέξη που χρησιμοποιούν οι Ιάπωνες για τη χώρα τους. Η πρώτη αναφορά του όρου Nihon ή Nippon γίνεται 1.400 χρόνια πριν και από τότε αυτήν χρησιμοποιούν οι Ιάπωνες. Πρόκειται για σύνθετη λέξη από τις λέξεις 日 (ήλιος) και 本 (προέλευση).
Αρμενία, η γη του Νώε
Μία από τις πιο γνωστές ιστορίες της Παλαιάς Διαθήκης είναι αυτή του Κατακλυσμού και της Κιβωτού του Νώε. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη ο Θεός αφού δημιούργησε τους ανθρώπους δυσαρεστήθηκε από την εξέλιξη τους. Είχαν ξεχάσει τον Δημιουργό τους και ζούσαν μέσα στην αδικία και την αμαρτία. Έτσι, έστειλε βροχή, τα νερά της οποίας κάλυψαν όλη την ξηρά. Προηγουμένως, όμως, ειδοποίησε τον Νώε, έναν ευσεβή Ιουδαίο να κατασκευάσει μια κιβωτό. Σε αυτήν βρήκε καταφύγιο ο ίδιος και η οικογένειά του, καθώς και ένα ζευγάρι από κάθε πλάσμα του ζωικού βασιλείου. Παρόμοιες ιστορίες βρίσκουμε σε διάφορες μυθολογίες του κόσμου. Για παράδειγμα, στην αρχαιοελληνική αναφέρεται πως ο Δίας αφάνισε το ανθρώπινο γένος. Οι ευσεβείς που επιβίωσαν χάρη στη δική τους κιβωτό ήταν ο Δευκαλίων και η Πύρρα.
Η ιστορία του Νώε περιγράφεται στο βιβλίο της Γένεσις. 40 μέρες και 40 νύχτες έβρεχε, καλύπτοντας κάθε κομμάτι ξηράς. Τα νερά υποχώρησαν μετά από 150 μέρες και η κιβωτός του Νώε προσάραξε στο όρος Ουραρτού, που ταυτίζεται με τα όρη Αραράτ. Αν και η υψηλότερη κορυφή (Μεγάλο Αραράτ) βρίσκεται στην Τουρκία, το όρος Αραράτ είναι σημαντικό για την εθνική ταυτότητα των Αρμενίων και διακρίνεται στο εθνόσημο της χώρας.
Φινλανδία: η γη των χιλίων λιμνών
Ένα από τα παρατσούκλια αρχαίων χωρών αφορά τη Φινλανδία, ως «γη των χιλίων λιμνών». Δεν είναι πολύ ακριβές, ωστόσο. Κι αυτό γιατί οι λίμνες στη Φινλανδία δεν είναι μόνο χίλιες, μα πάνω από 187.000. Για ένα ολιγοπληθές κράτος όπως αυτό της Φινλανδίας αυτό ισοδυναμεί με μια μια λίμνη ανά 26 Φινλανδούς. Οι περισσότερες λίμνες εντοπίζονται στην περιοχή με το εύγλωττο όνομα «Lakeland». Εκεί βρίσκεται και η μεγαλύτερη λίμνη της χώρας, η λίμνη Saimaa.
Η αιτία του πλήθους των λιμνών ανάγεται δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, την εποχή των παγετώνων. 10.000 χρόνια πριν οι παγετώνες άρχισαν να λιώνουν, αφήνοντας πίσω τους υπέροχα φυσικά τοπία.
Οι λίμνες έχουν αφήσει το στίγμα τους σε πολλές εκφάνσεις του φινλανδικού τρόπου ζωής. Η Φινλανδία είναι διάσημη για τις φυσικές ομορφιές της, καθώς εκτός από πολλές λίμνες διαθέτει και πλούσια δάση. Οι λίμνες συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομία της χώρας, καθώς οι Φινλανδοί ασχολούνται με την αλιεία και την υποβρύχια εξόρυξη. Επιπλέον, διευκολύνονται οι εμπορικές οδοί, χάρη στα φορτηγά πλοία που πλέουν στις λίμνες. Τέλος, οι λίμνες και γενικά ο φυσικός πλούτος της χώρας αποτελούν πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες.
Τα παρατσούκλια αρχαίων χωρών συχνά δεν είναι απλά ένας εναλλακτικός τρόπος προσδιορισμού μιας χώρας. Αλλά μια σύντομη περιγραφή των στοιχείων εκείνων που καθιστούν τη συγκεκριμένη χώρα ξεχωριστή.
Πηγές:
Μαστραπάς, Α. (2009). Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου. Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς έως την εποχή του Ιουστινιανού. Α’ Τάξη Ενιαίου Λυκείου. ΟΕΔΒ. Αθήνα.
Mark, J.J. (2013). Ancient Egyptian Culture. World History Encyclopedia. Ανακτήθηκε από: www.worldhistory.org (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
Srivastava, R. (2024). Ancient countries and their nicknames. Times of India. Ανακτήθηκε από: www.timesofindia.com (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
Wright, K.J. (2010). First Christian Country? Ανακτήθηκε από: www.churchexecutive.com (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
Japan, the land of the rising sun: meaning and origin. Ανακτήθηκε από: www.japan-experience.com (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
Why Is Finland Called a Land of A Thousand Lakes? worldatlas. Ανακτήθηκε από: www.worldatlas.com (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
Γιατί λεγόμαστε Greece και όχι Hellas; Συνέντευξη του καθηγητή Γλωσσολογίας Χριστόφορου Χαραλαμπάκη στο newsbeast. Ανακτήθηκε από: www.newsbeast.gr (τελευταία πρόσβαση: 17/07/2024)
