Υπάρχουν στο καθημερινό μας γλωσσικό ρεπερτόριο, λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε όλοι ασυναίσθητα. Αν δώσουμε, όμως, λίγη περισσότερη προσοχή θα διαπιστώσουμε πως και η ίδια μας η γλώσσα ακόμα – όσο και αν το βρίσκουν υπερβολικό κάποιοι- κάνει πολλές φορές διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα και τότε μπαίνει στο παιχνίδι ο λεγόμενος «γλωσσικός σεξισμός».
Σε γραμματικό επίπεδο
Ο γλωσσικός σεξισμός συναντάται σε αρκετά ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα, είναι μόνο αρσενικού γένους και όχι θηλυκού. Έτσι, λέμε ο δικαστής, αλλά σπάνια θα ακούσουμε κάποιον να λέει η δικαστίνα, και μάλιστα, η χρήση αυτού του τύπου έχει ενίοτε μειωτική σημασία. Το ίδιο ισχύει και για επαγγέλματα, όπως ο/η γιατρός, ο/η δικηγόρος, ο/η φιλόλογος κλπ. Στην περίπτωση, όμως, αυτή έχουμε να κάνουμε και με μία δεύτερη φάση διάκρισης, αυτή που έχει να κάνει με το κοινωνικό status.
Ενώ, λοιπόν, σε επαγγέλματα, όπως τα παραπάνω, που θεωρούνται περισσότερο καταξιωμένα και με μεγαλύτερο κοινωνικό κύρος δύσκολα θα υπάρξει το αντίστοιχο θηλυκό ουσιαστικό, σε άλλα με χαμηλότερο κοινωνικό prestige, όπως ο περιπτεράς ή ο καφετζής υπάρχει το αντίστοιχο θηλυκό το οποίο είναι και γλωσσικά αποδεκτό: η περιπτερού, η καφετζού. Με λίγα λόγια είναι σαν να αποτυπώνεται στη γλώσσα η άποψη πως σε «χαμηλά» επαγγέλματα είναι πιο εύκολο να βρεθούν και γυναίκες, ενώ στα «υψηλά», που απαιτείται μια κάποια μόρφωση, συναντούμε πιο συχνά άντρες.
Επίσης, όσον αφορά το κομμάτι των επαγγελμάτων, είναι ενδιαφέρον πως, από την άλλη, για κάποια επαγγέλματα υπάρχει μόνο το θηλυκό γένος και το αρσενικό δεν υφίσταται ούτε καν σαν μια πιθανή εναλλακτική: λέμε δηλαδή μαία, αλλά δύσκολα θα βρούμε κάποιο αντίστοιχο αρσενικό.
Στη σύνταξη
Στο επίπεδο της σύνταξης, η ύπαρξη παγιωμένων εκφράσεων δηλώνει, επίσης, τη διάκριση ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε φράσεις, όπως, «Ο Αδάμ και η Εύα», «Ο κύριος και η κυρία Παπαδοπούλου» ή «Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέττα» βλέπουμε πως στην πρώτη θέση βρίσκεται πάντα το αρσενικό, δηλώνοντας έτσι και στη γλώσσα την κυριαρχία του. Αντίθετα, εκφράσεις, όπως «Κυρίες και κύριοι» ή «Φίλες και φίλοι» είναι πάγιες και προτάσσουν το θηλυκό γένος ως έκφραση αβροφροσύνης.
Επιπλέον, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γλωσσικού σεξισμού είναι και το οικογενειακό όνομα των γυναικών το οποίο τίθεται σε γενική κτητική του επιθέτου του πατέρα ή του συζύγου τους, γεγονός που δεν υφίσταται για τους άνδρες ή όσες φορές τύχει και αποκαλεστούν με το πατρικό όνομα της γυναίκας τους, έχει πάντα μειωτική σημασία.
Κάτι ακόμα που θεωρείται εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι αρκετά συχνά χρησιμοποιείται το αρσενικό γένος, προκειμένου να συμπεριλάβει και το θηλυκό, όπως στις φράσεις: «Ποιος θέλει καφέ;» σε περιπτώσεις που είναι παρόντες και άνδρες και γυναίκες (η αντίθετη περίπτωση με τη χρήση του θηλυκού γένους θα θεωρούνταν μάλλον αστεία), «Είμαστε καλεσμένοι στο γάμο του» ή «Όλοι οι μαθητές να συγκεντρωθούν στο προαύλιο», ενώ μόλις πρόσφατα σε επίσημα έγγραφα προστέθηκε και το αντίστοιχο θηλυκό ουσιαστικό (πχ.: ο δηλών/ η δηλούσα).
Στο Λεξιλόγιο
Τέλος, αν ρίξουμε μια ματιά και στο λεξιλόγιο θα παρατηρήσουμε πως συχνά οι λέξεις που έχουν να κάνουν με τη «γυναίκα» έχουν συχνά υποτιμητική ή απαξιωτική σημασία. Για παράδειγμα χρησιμοποιούμε τη λέξη «γυναικοκουβέντες» για να αναφερθούμε σε ελαφριές, χαμηλού επιπέδου συζητήσεις που κάνουν οι γυναίκες, ενώ λέμε «αντρίκειες κουβέντες» για να δηλώσουμε πως ο λόγος κάποιου είναι σοβαρός και μετράει. Επιπλέον, η λέξη «γυναικάκι» αναφέρεται στη γυναίκα με χαμηλό ήθος, ενώ «το αντράκι» συνοδεύεται ανέκαθεν από θετική σημασία, ή από την άλλη λέμε «γυναικοδουλειές» και όχι «αντροδουλειές».
Τα παραπάνω αποτελούν, μόνο, μερικά από τα παραδείγματα που αποδεικνύουν το σεξισμό που αποτυπώνεται στη γλώσσα μας. Είναι γεγονός, βέβαια, πως αρκετές λέξεις και εκφράσεις «κουβαλάνε» μαζί τους τις αντιλήψεις και την ιδεολογία μιας παλαιότερης εποχής, η οποία ήθελε τη γυναίκα να είναι αρκετά κατώτερη από τον άντρα, και παγιώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Σήμερα, όμως, όπως και να ‘χει, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία έχει βελτιωθεί αρκετά (μορφώνεται, ψηφίζει, καταλαμβάνει θέσεις εξουσίας κλπ), και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει, αντίστοιχα, και η γλώσσα μας να εξελιχθεί και να αναμορφωθεί αντικατοπτρίζοντας, έτσι, τη νέα αυτή πραγματικότητα.
Πηγές:
Τσοκαλίδου, Ρ. (2001). Γλώσσα και φύλο. Ανακτήθηκε από greek-language.gr
Παυλίδου, Θ.-Σ. Φύλο και γλώσσα. Ανακτήθηκε από greek-language.gr
Γλωσσικός Σεξισμός. Ανακτήθηκε από electra-translations.gr
