Στην πολυπολιτισμική γειτονιά των Βαλκανίων, οι διαφορές ανάμεσα στους λαούς είναι συχνά τόσο μεγάλες αλλά και τόσο αμελητέες. Η κάθοδος των Σλάβων στη βαλκανική χερσόνησο, η οποία άλλοτε κατοικούνταν από πληθώρα αρχαίων εθνών – μεταξύ των οποίων οι Έλληνες αλλά και οι Ιλλυριοί, πρόγονοι των σημερινών Αλβανών και οι Δάκες, πρόγονοι των σημερινών Ρουμάνων – σήμανε την αυγή μίας νέας εποχής. Οι Σλάβοι γύρω στον 6ο αιώνα, εγκατέλειψαν την αρχική τους κοιτίδα, η οποία μάλλον εκτεινόταν στη σημερινή Λευκορωσία και Ουκρανία. Ξεχύθηκαν στη δυτική και νότια Ευρώπη, εποικίζοντας περιοχές όπως η Μοραβία, η Σιλεσία, η Πρωσία, η Βοημία κλπ. Τα Βαλκάνια δεν ξέφυγαν από τον γενικό κανόνα, αφού σλαβικοί πληθυσμοί έφτασαν και εκεί. Από αυτούς, ξεπήδησαν οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, οι Βόσνιοι, οι Μαυροβούνιοι, οι Σλαβομακεδόνες και οι Κροάτες.
Στην αρχή, δεν υπήρχε κάτι που να διαχωρίζει ξεκάθαρα τους νοτιοσλαβικούς λαούς. Γρήγορα όμως οι Βούλγαροι ακολούθησαν δική τους πορεία, χαράσσοντας μία σπουδαία μεσαιωνική ιστορία και διαμορφώνοντας τα δικά τους χαρακτηριστικά. Εξέλιξαν μια δική τους μορφή της πρωτοσλαβικής γλώσσας (μορφή που κατέληξε σε ξεχωριστή γλώσσα), η οποία διαφοροποιήθηκε γρήγορα από αυτή των Σέρβων, των Κροατών και των Βόσνιων. Οι Σέρβοι από την άλλη, υπόδουλοι για πολλούς αιώνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ασπάστηκαν πολύ γρήγορα τον χριστιανισμό – όπως και όλα τα σλαβικά φύλα – και δημιούργησαν αρκετά μικρά κράτη στη σημερινή Σερβία, τη Βοσνία και το Μαυροβούνιο, αφότου ξέφυγαν από τη βυζαντινή και βουλγαρική κυριαρχία. Οι Σέρβοι προτίμησαν το ορθόδοξο δόγμα. ‘Εφτασαν στο αποκορύφωμα της δύναμής τους τον 14ο αιώνα, με τη δημιουργία μίας αυτοκρατορίας υπό τον Στέφανο Δουσάν, η οποία όμως κατόπιν κατέρρευσε και τα εδάφη της περιήλθαν στους Οθωμανούς. Κατάφεραν όμως να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους τον 19ο αιώνα.
Το μεσαιωνικό βασίλειο της Σερβίας
Στον αντίποδα, οι Κροάτες άρχιζαν να εμφανίζονται τον 9ο αιώνα περίπου και εποίκισαν περιοχές των Βαλκανίων όπως την Ιστρία, τη Δαλματία, τη Σλαβονία κλπ. Εμφανίζουν πολιτιστική πολυμορφία και έχουν επηρεασθεί από πληθώρα άλλων εθνών και ειδικά από τους Αυστριακούς και τους Ούγγρους (μιας και ήταν μέρος της Αυστροουγγαρίας αλλά και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Οι Κροάτες ακολούθησαν διαφορετική ιστορία από τους Σέρβους, μιας και άργησαν πολύ να σχηματίσουν δικό τους κράτος και η εθνική τους αφύπνιση συντελέστηκε έναν περίπου αιώνα μετά από την αντίστοιχη των Σέρβων. Η βασική διαφορά με τους Σέρβους έγκειται στο ότι οι Κροάτες είναι κυρίως ρωμαιοκαθολικοί και όχι ορθόδοξοι στο δόγμα. Μάλιστα, είναι από τους πιο θρήσκους καθολικούς λαούς στον κόσμο.
Οι Βόσνιοι είναι ακόμα ένα σλαβικό έθνος το οποίο κατοικεί στα Βαλκάνια. Εμφανίζονται και εκείνοι πρώτη φορά ως έθνος, τον Μεσαίωνα, με το λεγόμενο Βασίλειο της Βοσνίας, ένα κράτος που δημιουργήθηκε τον 14ο αιώνα. Η μεγάλη διαφορά με τους Κροάτες και τους Σέρβους είναι και πάλι η θρησκεία. Οι περισσότεροι Βόσνιοι είναι μουσουλμάνοι που ασπάστηκαν μαζικά το Ισλάμ, μετά την κατάκτηση της Βοσνίας από τους Οθωμανούς το 1461. Οι Βόσνιοι, μαζί με τους Αλβανούς, είναι οι μοναδικοί βαλκανικοί λαοί που ασπάζονται το Ισλάμ. Το 1878 η Βοσνία προσαρτήθηκε στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Η Αυστροουγγαρία προσπάθησε να προωθήσει μία κοινή βοσνιακή ταυτότητα για όλους τους πληθυσμούς που κατοικούσαν στη Βοσνία, αγνοώντας το σερβικό και κροατικό στοιχείο της περιοχής. Η ιστορία της Βοσνίας ως κράτος αλλά και των Βόσνιων ως λαός κατά τον 20ο αιώνα, είναι λίγο – πολύ γνωστή και σημαδεμένη από πολέμους, μάχες, σφαγές, φτώχεια ακόμα και γενοκτονία.
Μουσουλμάνοι Βόσνιοι
Οι Μαυροβούνιοι τέλος, (Μαυροβούνιο = μαύρο βουνό) είναι ακόμα ένα νοτιοσλαβικό εθνικό γκρουπ που κατοικούσαν και κατοικούν σε μία περιοχή βόρεια της Αλβανίας, νοτιοδυτικά της Σερβίας και νότια της Βοσνίας. Στην αρχή, αποτελούνταν από αρκετές φυλές που κατοικούσαν κυρίως σε οροσειρές και είχαν τα δικά τους ήθη και έθιμα. Οι Μαυροβούνιοι βρέθηκαν και εκείνοι κάτω από οθωμανικό έλεγχο, αν και ασπάστηκαν ευρέως τον χριστιανισμό και την ορθοδοξία. Σε μεγάλο βαθμό, ακολούθησαν ιστορικά τους Σέρβους, παρόλο που κατάφεραν στις αρχές του 20ου αιώνα να σχηματίσουν μία δική τους εθνική συνείδηση. Για κάτι παραπάνω από μισό αιώνα είχαν δικό τους κράτος (1852 – 1918) με ενεργό συμμετοχή μάλιστα στους Βαλκανικούς Πολέμους, προτού απορροφηθούν από τους Σέρβους σε ένα ενιαίο γιουγοσλαβικό κράτος. Μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, το Μαυροβούνιο ήταν μέρος της Σερβίας σε ένα ιδιότυπο ομοσπονδιακό καθεστώς (Σερβία – Μαυροβούνιο) έως και το 2006. Σήμερα, το Μαυροβούνιο είναι ανεξάρτητο και πολλοί κάτοικοί του θεωρούν τους εαυτούς τους ως ξεχωριστό έθνος από τους Σέρβους – αν και πολλοί άλλοι δεν αρνούνται τη σερβική τους κληρονομιά.
Μεσαιωνική φυλή Μαυροβουνίων
Το πιο περίεργο μέρος της ιστορίας αυτών των τεσσάρων λαών είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν. Τα πράγματα είναι αρκετά περίπλοκα όσον αφορά αυτό το θέμα το οποίο διαχρονικά είναι υπό συζήτηση. Σήμερα, οι Σέρβοι διατείνονται ότι μιλούν “σερβικά”, οι Κροάτες “κροατικά”, οι Βόσνιοι “βοσνιακά” και οι Μαυροβούνιοι “μαυροβουνιακά” (!) Η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας και ειδικά οι πόλεμοι που ακολούθησαν, κλιμάκωσαν τον εθνικισμό και τις εθνικές διαφορές κάτι που φυσικά είχε και γλωσσολογικό αντίκτυπο. Είναι πολύ βολικό για το Βελιγράδι να υποστηρίζει ότι η γλώσσα των Σέρβων είναι διαφορετική και το ίδιο ισχύει και για το Ζάγκρεμπ, το Σαράγεβο και την Ποντγκόριτσα. Οι γλωσσολόγοι βέβαια έχουν άλλη άποψη, μιας και παρά τις τοπικές διαφορές, οι τέσσερις αυτοί λαοί μιλάνε πρακτικά την ίδια γλώσσα.
Όταν η Γιουγκοσλαβία ήταν ενιαία, κανείς δεν αμφισβητούσε την ύπαρξη μίας κοινής γλώσσας μεταξύ αυτών των τεσσάρων εθνών: της σερβοκροατικής. Η σερβοκροατική κατατάσσεται ως μία ινδοευρωπαϊκή, νοτιοσλαβική γλώσσα, η οποία τυποποιήθηκε τον 19ο αιώνα και βασίζεται στη στοκαβική διάλεκτο, αν και υπάρχουν αρκετές παραλλαγές διαλέκτων. Η γλώσσα αυτή σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η γλώσσα “με τα πολλά πρόσωπα”. Στο γραπτό λόγο, χρησιμοποιούνταν εξίσου το λατινικό και το κυριλλικό αλφάβητο. Κανείς δεν έκανε λόγο για ξεχωριστές γλώσσες και η σερβοκροατική μαζί με τη σλοβενική και τη σλαβομακεδονική ήταν οι τρεις πιο διαδεδομένες γλώσσες στην κομμουνιστική χώρα του 20ου αιώνα.
Με τη βίαιη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του ’90, τα πάντα άλλαξαν. Πρώτοι οι Κροάτες, για να ενισχύσουν την εθνική τους αφύπνιση και να καλλιεργήσουν την ιδέα ότι είναι ξεχωριστό έθνος, άρχισαν να υποστηρίζουν ότι μιλούν “κροατικά” χρησιμοποιώντας μόνο το λατινικό αλφάβητο (κάτι που παραδοσιακά δείχνει πως είναι καθολικοί) ενώ ακολούθησαν και οι Βόσνιοι, οι οποίοι επίσης αποκήρυξαν το κυριλλικό αλφάβητο. Οι Σέρβοι και οι Μαυροβούνιοι διατήρησαν το κυριλλικό αλφάβητο ως επίσημο (αν και το λατινικό είναι ευρέως διαδεδομένο) γεγονός που δείχνει και την ορθόδοξη πίστη τους. Οι Κροάτες ανέπτυξαν καθαρολογικές τάσεις και νεολογισμούς, για να αποβάλουν τα “σερβικά” στοιχεία. Οι Σέρβοι ας πούμε για το αεροδρόμιο χρησιμοποιούν τη λέξη aerodrom, ενώ οι Κροάτες το λένε zračna luka. Οι Κροάτες χρησιμοποιούν τη λέξη dom για το σπίτι, ενώ οι Σέρβοι τη λέξη kuća. Οι Κροάτες μάλιστα οργανώνουν ετήσια και διαγωνισμούς για την καλύτερη κροατική λέξη και έχουν την τάση να δίνουν άλλα ονόματα στους μήνες, συνήθως παλαιότερης σλαβικής ρίζας, κάτι που οδηγεί σε πολλά γλωσσικά ευτράπελα.
Πακέτο τσιγάρα γραμμένο στα σερβικά, τα βοσνιακά και τα κροατικά.
Οι Βόσνιοι από την άλλη χρωμάτισαν τη “γλώσσα” τους με πολλά τουρκικά και αραβικά στοιχεία (ελέω Ισλάμ) και καθιέρωσαν μόνο το λατινικό αλφάβητο. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Σέρβοι και οι Κροάτες της Βοσνίας αρνούνται ότι μιλάνε βοσνιακά. Οι Σέρβοι διατήρησαν την αρχική μορφή της γλώσσας και καθιέρωσαν ως επίσημο αλφάβητο το κυριλλικό, αν και το λατινικό χρησιμοποιείται εξίσου. Οι Μαυροβούνιοι έκαναν την ίδια διάκριση, αν και πρόσθεσαν δύο έξτρα σύμφωνα. Οι Σέρβοι εθνικιστές μάλιστα δεν τους θεωρούν καν διαφορετικό έθνος. Πολλοί Μαυροβούνιοι, ιδίως στα βόρεια της χώρας, δεν ξεχωρίζουν τους εαυτούς τους από τους Σέρβους.
Ολοκληρώνοντας, συμπεραίνουμε πως η διάκριση σε τέσσερις γλώσσες, αν μιλήσουμε με γλωσσολογικά κριτήρια, δεν υφίσταται. Τα τέσσερα αυτά έθνη μπορούν κάλλιστα να επικοινωνήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό. Οι λόγοι διάκρισης λοιπόν αυτών των γλωσσών είναι καθόλα πολιτικοί, για να υπενθυμίζει στους ξένους (αλλά και στους ίδιους) ότι είναι διαφορετικοί λαοί, με διακριτές αντιλήψεις, παραδόσεις και ήθη. Συχνά, η γλώσσα αποτελεί ειδοποιός διαφορά μεταξύ των εθνών και αυτό επιχειρούν να καταφέρουν οι λαοί αυτοί, διαχωρίζοντας τις γλώσσες τους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο:
Serbs: αντλήθηκε από el.wikipedia.org
Croat: αντλήθηκε από britannica.com
Μια γλώσσα δίχως όνομα στα Βαλκάνια: αντλήθηκε από www.avgi.gr
Σερβοκροατική γλώσσα: αντλήθηκε από el.wikipedia.org
Is Serbo – Croatian a language?: αντλήθηκε από economist.com
Montenegrins: αντλήθηκε από en.wikipedia.org
About the Bosnian Language: αντλήθηκε από 17-minute-languages.com
Bugarski R. (2011) “Η γλώσσα από την ειρήνη στον πόλεμο” – Εκδ. του Εικοστού Πρώτου
