«Πώς να βρεθώ κοντά στους Βάσκους; / Στους Κούρδους πώς να δείξω την αγάπη μου; / Στη Νότιο Αφρική στη Ροδεσία πώς να τρέξω; /Στους Νέγρους, πώς να πω πως βρίσκομαι κοντά τους; / Στην Ινδοκίνα πώς να φτάσω; / Της Βεγγάλης το Λαό πως ν’ αγκαλιάσω; / Την πολεμίστρα μου ν’ αφήσω δεν μπορώ / Μ’ ας ξέρουνε πως τους εχθρούς τους / κι εμείς εδώ τους πολεμάμε / Κοινοί οι εχθροί μας / Δικοί τους και δικοί μας». Αλέκος Παναγούλης: «Κοινοί οι εχθροί μας»
Εικόνες πόλεων κατεστραμμένων από πολέμους κατακλύζουν την καθημερινότητά μας. Το ζήτημα είναι τις έχουμε συνηθίσει ή αποτελούν ακόμη αποτρόπαιο θέαμα για εμάς; Εάν ισχύει το πρώτο τότε έχει χαθεί η ελπίδα για τον πλανήτη μας εάν ισχύει το δεύτερο τότε ίσως μπορούμε ν’ αλλάξουμε κάτι.
Ευαισθητοποιημένοι καλλιτέχνες προσπαθούν μέσα από τα έργα τους να συμβάλλουν στην αλλαγή, να μην πετρώσει η ανθρώπινη καρδιά, να μείνουν να συναισθήματα ζωντανά και η ζωή γεμάτη χρώματα και φως. Ένα μέλλον φωτεινό όπως αυτό που ονειρεύονται οι άνθρωποι για τις επόμενες γενιές.
«Αυτή η ζωγραφιά», είπε ο δικαστής στη Ντογκάν, «ξεπέρασε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην τέχνη και την κριτική» και την έστειλε στη φυλακή.
H Ζεχρά Ντογάν (Zehra Doğan) είναι καλλιτέχνης, δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Κουρδικής καταγωγής. Γεννημένη (1989) στο Ντιγιαρμπακίρ της Τουρκίας. Υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του γυναικείου πρακτορείου ειδήσεων, Jinha, στο οποίο απασχολούνταν, κατ’ αποκλειστικότητα, γυναίκες . Το περιοδικό αυτό, με περιεχόμενο για τα δικαιώματα των γυναικών, έκλεισε κατόπιν προεδρικού διατάγματος, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα (2016) ανατροπής του Τούρκου προέδρου.
Ποια είναι άραγε τα όρια της τέχνης τα οποία θα πρέπει να έχει συνεχώς κατά νου κάθε καλλιτέχνης; Και η ελευθερία της έκφρασης;
Για το έργο της που αφορούσε τις γυναίκες, γνωστές ως Yasidi, οι οποίες κρατούνταν αιχμάλωτες από τον ISIS και κατάφεραν να δραπετεύσουν, απονεμήθηκε στη Ντογκάν (2015) το βραβείο δημοσιογραφίας Metin Göktepe. Τα έργα της έχουν δημοσιευτεί στην Τουρκία, τη Γαλλία και σε πολλές άλλες χώρες. Τη χρονιά που διανύουμε υπήρξε υποψήφια για το Βραβείο Ελεύθερης Έκφρασης.
Συνεχίζοντας το δημοσιογραφικό της έργο η Ντογκάν, εγκατεστημένη στα τουρκοσυριακά σύνορα, στην πόλη Νουσαϊμπίν συλλαμβάνεται (2016). Κατηγορείται ότι αποτελεί μέλος παράνομης οργάνωσης, του PKK. Αθωώνεται οκτώ μήνες αργότερα (2017) από τη συγκεκριμένη κατηγορία αλλά της επιβάλλεται ποινή φυλάκισης 2 ετών, 9 μηνών και 22 ημερών διότι δημοσίευσε μια ζωγραφιά της. Η ζωγραφιά που την οδήγησε στη φυλακή του Ντιγιαρμπακίρ ήταν η αποτύπωση στον πίνακά της κατεστραμμένης πόλης Νουσαϊμπίν (Nusaybin, 2017). Τιμωρήθηκε, όπως αναφέρει η ίδια, επειδή ζωγράφισε τουρκικές σημαίες τοποθετημένες πάνω σε κατεστραμμένα οικήματα για την καταστροφή των οποίων ήταν υπεύθυνοι άλλοι.
Στη φυλακή
«Βρίσκομαι στη φυλακή, αλλά δεν είμαι φυλακισμένη.» ανέφερε η Ζεχρά Ντογκάν. «Κάθε μέρα δείχνουμε, ότι η τέχνη και η δημοσιογραφία δεν μπορούν να φυλακιστούν. Θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας και θα συνεχίσουμε να λέμε, ότι η δημοσιογραφία δεν είναι έγκλημα, μέχρι όλοι οι δημοσιογράφοι να απελευθερωθούν».
Οι δεσμώτες της απαγορεύουν δηλώσεις και επιστολές που δεν είναι γραμμένες στην τουρκική γλώσσα. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της δεν μένει άπραγη. Αρχίζει να καταγράφει τις προσωπικές ιστορίες των γυναικών που ήταν πολιτικά κρατούμενες, τις συνθήκες κράτησης τους με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Ζωγραφίζει. Καθώς δεν της δίνονται τα απαραίτητα υλικά φροντίζει να τα δημιουργήσει μόνη της. Παράγει χρώματα από το ίδιο της το αίμα, από βότανα, φρούτα, ποτά. Για καμβάδες της έχει φύλλα εφημερίδων ή χαρτόκουτα. Αντί πινέλων αξιοποιεί τα φτερά που πέφτουν από τα πουλιά. Οι δημιουργίες της, που προσπάθησε να τις στείλει στον έξω κόσμο, αφού κατασχέθηκαν, καταστράφηκαν και της απαγορεύτηκε η επικοινωνία εκτός φυλακής.
Όντας φυλακισμένη επιμελείται τη δημιουργία μιας εφημερίδας, με την συμβολή και άλλων γυναικών, που τιτλοφορείται Κελιά Ελεύθερης Ατζέντας (Özgür Gündem Zindan) η οποία απευθύνεται σε Κούρδους. Μέσα από αυτές της τις κινήσεις η Ντογκάν μεταφέρει το μήνυμα πως δημοσιογραφία και τέχνη μπορούν ν’ αναπτυχθούν ακόμη και μέσα απ’ τα κελιά. Κάτι αντίστοιχο έγραψε άλλοτε από τις στρατιωτικές φυλακές και ο δικός μας Αλέκος Παναγούλης:
«Ένα σπιρτόξυλο για πέννα / αίμα στο πάτωμα χυμένο για μελάνι / το ξεχασμένο περιτύλιγμα της γάζας για χαρτί / Μα τι να γράψω; / Τη Διεύθυνσή μου μονάχα ίσως προφτάσω / Παράξενο και πήζει το μελάνι / Μέσ’ από φυλακή σας γράφω / στην Ελλάδα» Αλέκος Παναγούλης: « Η Διεύθυνσή μου»
Διαμαρτυρίες για την αποφυλάκισή της
Ο Ai WeiWei, κινέζος καλλιτέχνης, θέλοντας να δείξει την αλληλεγγύη του απέναντι στην Ζεχρά Ντογκάν αλλά και να τονίσει την κοινή στάση που τηρούν τα κράτη τους απέναντι την ελεύθερη έκφραση των καλλιτεχνών δημοσίευσε μια επιστολή (2017) προς υποστήριξή της.
«Ελευθερώστε τη Ζεχρά Ντογκάν» έγραψαν τον επόμενο χρόνο (2018) ο Banksy με την συμβολή του Borf. Πρόκειται για διάσημους καλλιτέχνες γκράφιτι που φιλοτέχνησαν, σε τοίχο της Νέας Υόρκης, έργο ύψους 20 μέτρων. Με το έργο τους αυτό θέλησαν να διαμαρτηρηθούν για τη σύλληψή της και να συμβάλλουν στο διεθνή αγώνα για την απελευθέρωσή της. Στο έργο τους παρουσιάζεται ο χρόνος φυλάκισης της Ντογκάν από κάθετες μαύρες γραμμές. Οι γραμμές θυμίζουν κάγκελα φυλακής πίσω από τα οποία διακρίνεται η έγκλειστη Ντογκάν. Η κοινοποίηση του γκράφιτι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έτυχε μεγάλης αποδοχής.
Ανοιχτή επιστολή για την απελευθέρωσή της, κατόπιν ελληνικής πρωτοβουλίας, προς την ύπατη εκπρόσωπο της Ένωσης για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας και αντιπρόεδρο της ευρωπαϊκής επιτροπής Φεντερίκα Μογκερίνι είχαν αποστείλει 25 ευρωβουλευτές. Ορμώμενοι από την περίπτωση της Ντογκάν ζήτησαν την απελευθέρωση και όσων άλλων δημοσιογράφων, πολιτικών, καλλιτεχνών αλλά και απλών πολιτών είχαν συλληφθεί και φυλακιστεί.
Η Ζεχρά Ντογκάν κατάφερε να μεταδώσει, με τα πινέλα και την πέννα της, πληροφορίες για τα τεκταινόμενα στα σύνορα της Τουρκίας. ανάμεσα στις δυνάμεις του στρατού και των Κούρδων. Την περίοδο εκείνη σπάνια έφταναν νέα απ’ όσα διαμείβονταν στο Νουσαϊμπίν με αποτέλεσμα την αστραπιαία μετάδοσης του έργου της Ντογκάν.
Η Ζεχρά Ντογκάν αναμετρήθηκε πολλές φορές με το θάνατο. Όπως αναφέρει η ίδια έγινε στόχος ελεύθερων σκοπευτών και πυροβολήθηκε το σπίτι της. Κάποτε υιοθέτησε την ίδια απάντηση όταν της απεύθυναν την ίδια ερώτηση που είχε γίνει από Ναζί στον Πάμπλο Πικάσο. Τον ρώτησε αν είχε κάνει ο ίδιος την Γκερνίκα (Guernica) και ο Πικάσο απάντησε εύστοχα: «Όχι, εσύ την έκανες».
Πηγές
Διεθνής Αμνηστία: Μπουντρούμι η Τουρκία για τους δημοσιογράφους. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: www.news.gr [ανακτήθηκε 18/10/19]
Επιστολή 25 ευρωβουλευτών στη Μογκερίνι για τη δίωξη της Τουρκάλας ζωγράφου και ρεπόρτερ Ζεχρά Ντογκάν. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: tvxs.gr [ανακτήθηκε 18/10/19]
Zehra Doğan: “It is not only art that has had boundaries drawn around it in Turkey”. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: www.indexoncensorship.org [ανακτήθηκε 19/1019]
Zehra Dogan. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: www.iwmf.org [ανακτήθηκε 27/10/19]
