[punica-dropcap]Η[/punica-dropcap] ιταλική τέχνη του α’ τετάρτου του 16ου (1520), έχοντας φτάσει στο απόγειό της με την ύστερη αναγεννησιακή φάση της ιδεαλιστικής τεχνικής και χρωματικής αποτύπωσης των μορφών και με πασίγνωστους εκπροσώπους όπως ο ο Leonardo DaVinci, ο Raffaello Sanzio Da Urbino, ο Michelangelo Buonarroti, ο Tiziano Vecelli, έφερε ένα τέλμα στον καθορισμό του προσανατολισμού της ζωγραφικής. Στον αντίποδα της ισορροπίας και του ύψιστου κάλλους, ήρθε να τα διαδεχθεί μία καλλιτεχνική έκφραση, ένα ρεύμα που δεν έφερε καμία ομοιότητα προς τις τότε σύγχρονες χρωματικές παλέτες και μορφικές αναλογίες των μεγάλων δασκάλων. Πολλοί καλλιτέχνες επιδίωξαν να ξεπεράσουν τους προγενέστερούς τους με αντισυμβατικές απόπειρες, προκειμένου να βρουν νέες πρωτότυπες εκφράσεις και ρηξικέλευθα θέματα που προορίζονταν για μία ελιτίστικη κατανόηση.
Ο Μανιερισμός (manierus) θεωρήθηκε μία ιδιότροπη έκφανση της τέχνης, ενδεικτικής και των ιδιαίτερα παράξενων δημιουργών κατά τον Βαζάρι. Χαρακτηριζόταν από μία επιμήκυνση, μία ραδινότητα, που ερχόταν σε αντίθεση με την βυζαντινή παράδοση των άκαμπτων και σοβαρών παραδεισένιων αγγέλων, προφητών και άγιων (δηλαδή το κατ’ εξοχήν θέμα του Μανιερισμού), λες και η αντανάκλαση έφτανε στα μάτια μας μέσα από το πρίσμα ενός αλλιώτικου καθρέφτη που έκαμπτε τις ανθρώπινες αναλογίες και έπαυε τους αρμονικούς άξονες που είχαν εισηγηθεί από τον Michelangelo, τον Raffaello και τoν Leonardo.
Ο Μανιερισμός, όπως θα ήταν φυσικό, βρήκε την έκφραση του και στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Στην προσπάθεια μετατόπισης των αρχιτεκτονικών ιδεών από μία κλασικιστική και αρχαιοελληνίζουσα ροπή, κατασκευάστηκαν και μερικές διασκεδαστικές δημιουργίες όπως αυτή του Φεντερίκο Τζούκκαρο (1543-1609) με το παράθυρο του Παλάτσο Τζούκκαρι. Μία άλλη προσωπικότητα αποτελεί και ο Andrea Palladio (1508-1580) ο οποίος, μεν ενέμεινε στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, υπερέβαλλε δε στο συνδυασμό των μνημειακών και κατασκευαστικών στοιχείων διαρρηγνύοντας πολλές φορές λειτουργικούς κανόνες.
Πρώτες αποδόσεις των αντιρρεαλιστικών στοιχείων του Μανιερισμού εμφανίζονται σε καλλιτέχνες όπως είναι ο Παρμιτζιανίνο (1503-1540). Ενδεικτικό έργο της επικρατούσας τάσης είναι η <<Παναγία με τον μακρύ λαιμό>> (1535-1540). Η Παναγία του Παρμιτζιανίνο αποτελεί την αφύσικα μακρά, κατακόρυφη μορφή που κρατά όχι ιδιαίτερα στοργικά στην αγκάλη της το άγιο βρέφος, δεν δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην μητρική της υπόσταση αλλά αποκτά μία χάρη ενδεικτική μίας αριστοκρατικής παρουσίας με πλούσια, πτυχωτά ενδύματα. Είναι χαρακτηριστικό του Μανιερισμού, πως πολλά θρησκευτικά θέματα μετουσιώνονται σε κάτι διαφορετικό από τις αλλοτινές, σχεδόν τυποποιημένες θρησκευτικές αναπαραστάσεις της προηγούμενης περιόδου. Παραδείγματος χάριν, ένα σύνηθες θέμα όπως το θέμα της Τελευταίας Κρίσης πριν τον Μανιερισμό αποδιδόταν συχνά με την διχοτόμηση του πίνακα σε δύο επίπεδα, ένα επίγειο και ένα μεταφυσικό. Ο Ελ Γκρέκο, ωστόσο, επρόκειτο να ζωγραφίσει «Το άνοιγμα της πέμπτης Σφραγίδας» μονοδιάστατα, με έμφαση στα περιγράμματα των γυμνών μορφών και τις τελευταίες βυθισμένες σε μία εκστατική μανία σηκώνοντας τα χέρια προς τον σκοτεινιασμένο ουρανό.
Ο Μανιερισμός εξαπλώθηκε και στην υπόλοιπη Ευρώπη παρότι αντιμετώπισε σωρείες δυσκολιών εξαιτίας του σχίσματος της Καθολικής Εκκλησίας και της ανάδειξης του Προτεσταντισμού που ταλάνισε την δυτικο-κεντρική Ευρώπη. Μέσα σε αυτό το κλίμα, έγινε η μετάβαση της καλλιτεχνικής πραγματικότητας από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ. Καλλιτέχνες όπως ο Καραβάτζιο και οι αδελφοί Καράτσι θα εμφυσήσουν πρώτοι μία νέα ζωτικότητα στην καλλιτεχνική έκφραση και θα αποτελέσουν τους ιμάντες κίνησης και εξάπλωσης του νέου κινήματος τόσο στην Ιταλία όσο και την υπόλοιπη Ευρώπη (κυρίως την Γαλλία, τις Κάτω Χώρες και την Γερμανία).
Βιβλιογραφία:
- Άλκης Χαραλαμπίδης, Η ιταλική αναγέννηση: αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική,University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2014, σελ.148-20
- E. H. Gombrich, Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2015 (ανατύπωση), σελ. 361-373
