Το διάστημα που διήρκεσε η Μικρασιατική Εκστρατεία, χάθηκαν πολλές χιλιάδες ζωές, ανάμεσά τους στρατιώτες και άμαχοι και των δύο πλευρών. Αναμενόμενο θα πει κανείς, πόλεμος είναι, που ισχύει. Ίσως, όμως, θα μπορούσαν να σωθούν αρκετές ψυχές, αν δεν υπήρχαν τόσα στρατηγικά και ανούσια λάθη.
Η αρχή του τέλους για τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Δεκάδες χιλιάδες κορμιά ξεψυχούσαν έξω από την Άγκυρα το 1921, σε μια προσπάθεια να καταληφθεί η πόλη. Πιο συγκεκριμένα, στον ποταμό Σαγγάριο λίγα χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα. Το γεγονός, όμως, ότι οι Τούρκοι αντιστεκόταν σθεναρά και πως ο Κεμάλ θα μπορούσε να οργανώσει την αντεπίθεσή του, σε περίπτωση που έπεφτε η Άγκυρα, δεν φάνηκε να ενοχλεί τους αξιωματικούς. Ήταν εμφανές ότι λόγω της αφόρητης ζέστης, των τεράστιων πεζοποριών και των ασταμάτητων πυρών που δέχονταν τα ελληνικά στρατεύματα, δεν μπορούσε να αντέξει. Πόσο μάλλον να επεκτείνει τη δράση του.
Ο αρχιστράτηγος Παπούλας, βλέποντας πως τα στρατεύματα αναχαιτίζονται παρά τις προηγούμενες νικηφόρες πορείες και οι απώλειες πολλαπλασιάζονται, αποφάσισε να τηλεγραφήσει στο Θεοτόκη. Του ανέφερε, πως η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει με τις απώλειες στο μέτωπο και πως πρέπει, να συναφθεί αμέσως ανακωχή.
Ο αρχιστράτηγος αποφάσισε να δημιουργήσει αμυντική γραμμή, αρχικά, για να αναχαιτίσει τις αντεπιθέσεις των Τούρκων. Αργότερα θα πραγματοποιούσε μια ισχυρή επίθεση. Η λάθος επιλογή ήρθε στη συνέχεια, που αποδείχθηκε μοιραία. Ο αρχιστράτηγος έδωσε εντολή στο γιο του βασιλιά, τον Ανδρέα (πατέρας του νυν Φίλιππου της Αγγλίας) ο οποίος ήταν διοικητής του Β’ Σώματος του Στρατού, να μετακινηθεί μεταξύ των δύο σωμάτων για να πραγματοποιήσει την επίθεση. Ο Ανδρέας για 12 μέρες δεν εφάρμοζε ούτε στο ελάχιστο την εντολή, είτε για να προκαλέσει είτε από ασχετοσύνη, δίνοντας πατήματα στον Κεμάλ να αναδιοργανωθεί. Παράλληλα ο ελληνικός στρατός πλήρωνε με αίμα την αδράνεια του Ανδρέα.
Το μοιραίο λάθος που οδήγησε στην καταστροφή
Αρχικά, ο Ελληνικός στρατός είχε βάσιμες πληροφορίες ότι οι Τούρκοι θα προσπαθήσουν να διαλύσουν ολοκληρωτικά το Γ’ Σώμα Στρατού. Δημιουργήθηκε έτσι ένα σχέδιο, όπου όταν οι Τούρκοι ξεκινούσαν την επίθεση τους, το Α’ και Β΄ Σώμα θα πραγματοποιούσε αιφνιδιαστική επίθεση. Την πιο κρίσιμη στιγμή όμως, ο μοιραίος Ανδρέας, είχε διαφορετική άποψη, η οποία άλλαξε για πάντα τη ροή του πολέμου.
Χωρίς να ενημερώσει κανέναν, έδωσε εντολή να μεταφερθεί το Β’ Σώμα πίσω από το Γ’, γεγονός που είχε ολέθρια αποτελέσματα. Πρώτον, η δεξιά πλευρά του Α’ Σώματος έμενε ακάλυπτη και, δεύτερον, δημιούργησε τεράστια κενά στις τάξεις του Ελληνικού στρατού. Δίνοντας την ευκαιρία στο Τούρκικο ιππικό να διεισδύσει και να σφάξει πραγματικά τους Έλληνες στρατιώτες.
Ο Ανδρέας θεωρούσε πως η διαταγή του αρχιστράτηγου Παπούλια είναι ανώφελη και αδύνατη και πως ήδη είχε διατάξει την υποχώρηση και την κάλυψη των νώτων του Γ’ Σώματος. Ο αρχιστράτηγος κόντεψε να πάθει καρδιακό επεισόδιο βλέποντας την, ως έσχατου σημείου, ανυπακοή και ανοησία του Ανδρέα, στέλνοντας του αλλεπάλληλες διαταγές.
Η αντεπίθεση των Τούρκων
Ο Κεμάλ βλέποντας την απραξία του Ελληνικού στρατού και τα κενά που είχαν δημιουργηθεί, διατάζει επίθεση. Έλληνες και Τούρκοι σφάζονται και παρά την ανοργανωσιά των Ελλήνων και την έλλειψη εφοδίων, κρατάν τη γραμμή. Στις 29 Αυγούστου ο Παπούλιας πήρε την απόφαση για υποχώρηση στο Εσκί Σεχίρ.
Το πρωί τηλεγραφεί στους διοικητές :«Ο στρατός απέδωκεν ό,τι ηδύνατο. Υποχωρούμε». Δραματική αντίδραση, καθώς το γεγονός αυτό δεν ίσχυε. Το Γ’ Σώμα είχε αποκρούση τη μεγάλη επίθεση των Τούρκων και τους καταδίωκε, αλλά λόγω ασυνεννοησίας σταμάτησε, δίνοντας τους την ευκαιρία να ανασυνταχθούν.
Από τη Μηχανή του Χρόνου μαθαίνουμε ότι : «Ο Γάλλος Μασέν, βιογράφος του Κεμάλ, περιγράφει: «Ο Κεμάλ περίμενε από στιγμή σε στιγμή ένας από τους δύο αντιπάλους να σπάσει. Και οι δύο ήταν στα όριά τους. Στριφογύριζε στο εκστρατευτικό του γραφείο άγρυπνος, νευρικός, ταραγμένος και αναποφάσιστος. Τελικά πήρε την απόφαση. Θα διέταζε υποχώρηση. Σηκώθηκε και κατευθύνθηκε στο μαγνητικό τηλέφωνο για να δώσει τη δραματική του διαταγή. Δεν είχε διανύσει την απόσταση από το γραφείο του μέχρι το τηλέφωνο, όταν εκείνο χτύπησε. Ήταν ο Φεβζή πασάς:
«Οι Έλληνες δίπλωσαν τις σημαίες τους. Υποχωρούν σε όλο το μέτωπο” του ανήγγειλε. Τότε ο Κεμάλ έβγαλε ένα ουρλιαχτό λύκου, όπως συνήθιζε σε ώρες αβυσσαλέας αποφασιστικότητας, και διέταξε γενική αντεπίθεση.»
Η οπισθοχώρηση ήταν άτακτη. Ο Ελληνικός στρατός υποχωρούσε, δίχως ουσιαστικά να χάσει. Η οργάνωση ήταν τραγική και σε αυτό το σημείο. Άλλοι υποχωρούσαν, άλλοι έμεναν να πολεμήσουν, δημιουργώντας μια κατάσταση πανικού.
Ο Κεμάλ διέταξε μια τακτική παρενόχλησης των μετόπισθεν του Ελληνικού στρατού και όχι ολοκληρωτική επίθεση. Για να την πραγματοποιήσει αργότερα με τον εγκλωβισμό τους, έτσι ώστε να είναι ολοκληρωτική. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την ύστατη στιγμή τις Τούρκικες δυνάμεις προκαλώντας τους βαριές απώλειες. Την πορεία προς τη θάλασσα για την επιστροφή είχαν πάρει πλέον στρατιώτες και πρόσφυγες. Σε λίγες μέρες θα ακολουθούσαν τα γεγονότα στη Σμύρνη και στις άλλες πόλεις, όπως είναι γνωστά.
Το αποτέλεσμα δηλαδή της ανικανότητας των ανωτέρων που είχαν δημιουργήσει ένα όραμα στο λαό. Ο ελληνισμός στη Μικρά Ασία δε θα υπήρχε σε λίγες μέρες. Η ευχή του πρίγκηπα Ανδρέα εισακούστηκε: «Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ διά να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους.»
Πηγές:
- 1919 – 1922 Η Μικρασιατική εκστρατεία και η καταστροφή
- Μηχανή του Χρόνου: Μικρασιατική εκστρατεία. Το ελληνικό σχέδιο για αιφνιδιασμό και η μοιραία απόφαση του πρίγκηπα Ανδρέα για υποχώρηση. Πως αντέδρασε ο Κεμάλ όταν άκουσε «οι Έλληνες δίπλωσαν τις σημαίες τους»
- Ποιος φταίει για το 22; Φάκελλοι
- Επίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919–1922, Athens: Directorate of Army History, 196
