Πως θα σας φαίνονταν εάν σας έλεγαν ότι απαγορεύεται η προβολή της αγαπημένης σας ταινίας για εθνικούς και πατριωτικούς λόγους; Όσο σουρεαλιστικό και αν ακούγεται σήμερα, η αυστηρή λογοκρισία ήταν πραγματικότητα για το ελληνικό σινεμά του 20ου αιώνα. Ταινίες σημαντικών σκηνοθετών και ηθοποιών λογοκρίθηκαν ή απαγορεύτηκαν ως επιζήμιες για την εικόνα της χώρας ή για τα πολιτικά φρονήματα του λαού. Επρόκειτο, όμως, για ταινίες που τόλμησαν να πουν την αλήθεια σε σκοτεινές εποχές.
«Συνοικία το Όνειρο» θα μπορούσε να είναι το όνομα ενός ρετρό καφέ στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν μία ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη που γυρίστηκε το 1961. Σήμερα, η ταινία αποτελεί ένα από τα άγνωστα αριστουργήματα του νεορεαλιστικού σινεμά στην Ελλάδα. «Αυτή η ταινία δεν με αφορά, δεν με αντιπροσωπεύει. Για μένα τέλειωσε στην λογοκρισία της», είχε πει ο Αλεξανδράκης το 1996 σε συνέντευξη του στην ΕΡΤ.
Η ταινία λογοκρίθηκε αρκετά κυρίως λόγω των σκηνών φτώχειας και ανέχειας που έδειχνε. Οι εικόνες αυτές έρχονταν σε αντίθεση με την προσπάθεια της κυβέρνησης Καραμανλή να αναδείξει την Ελλάδα σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Η ταινία καυτηριάζει την κοινωνική ανισότητα στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 και επικρίνει τον ελιτισμό της τότε κυβέρνησης Καραμανλή. Γυρισμένη σε μία φτωχογειτονιά της Αθήνας – απομεινάρι της Μικρασιατικής Καταστροφής, η ταινία δείχνει τις προσπάθειες απελπισμένων ανθρώπων να γλυτώσουν από την κατάρα της φτώχειας.
Η Στεφανία (Αλίκη Γεωργούλη) φλερτάρει με πλουσιόπαιδα, για να εξασφαλίσει ένα πολυπόθητο τσεκ, ενώ ο Ρίκος (Αλέκος Αλεξανδράκης) έχει κάνει επάγγελμα την κοροϊδία και την απάτη. Το εφιαλτικό σκηνικό της ταινίας με τα ξύλινα παραπήγματα και τις γυναίκες να τσιρίζουν σίγουρα δεν ταίριαζε με την αστική εικόνα των γνωστών κωμικών ταινιών.
Η Χούντα λογοκρίνει οσκαρικές ταινίες
Από την λογοκρισία δεν γλύτωσαν ακόμα και οσκαρικές ταινίες, όπως το «Ζ» του Κώστα Γαβρά. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τίτλος της ταινίας προφέρεται ως «Ζει» και όχι ως «Ζήτα». Οι δημιουργοί της ταινίας υιοθέτησαν το σύνθημα «Ζει, Ζει, Ζει» που ακούστηκε για πρώτη φορά στις διαδηλώσεις για την δολοφονία Λαμπράκη. Η ταινία γυρίστηκε το 1969 και εξιστορούσε τα γεγονότα της δολοφονίας Λαμπράκη στην Θεσσαλονίκη το 1963 από παρακρατικούς.
Σκοπός των δημιουργών ήταν να καταγγείλουν διεθνώς την Χούντα και τα αντιδημοκρατικά μέσα καταστολής που χρησιμοποιούσε. Οι αρχικοί τίτλοι της ταινίας τόνιζαν με το παραπάνω την προσπάθεια των δημιουργών να καταγγείλουν την δικτατορία. Η ταινία ξεκινούσε με την φράση «Οποιαδήποτε ομοιότητα με την πραγματικότητα ΔΕΝ είναι συμπτωματική και η ταινία αυτή γυρίστηκε για να προκαλέσει.»
Η ταινία μάλιστα τελειώνει με μία λίστα όλων των πραγμάτων που απαγόρευε η χούντα: από τους Beattles μέχρι τα μακριά μαλλιά στους άνδρες!
Η χούντα αρνήθηκε να δώσει άδεια στους παραγωγούς να γυρίσουν την ταινία στην Ελλάδα και έτσι η ταινία γυρίστηκε στην Αλγερία. Οι παραγωγοί αναζητούσαν μία μεσογειακή τοποθεσία που να προσιδιάζει στην Θεσσαλονίκη κι έτσι, αποφασίστηκε η ταινία να γυριστεί σε μία παράκτια πόλη της Αλγερίας. Η ταινία απαγορεύτηκε στην Ελλάδα και προβλήθηκε επίσημα λίγο μετά την πτώση της Χούντας.
Η Αλίκη στο… σφαγείο και άλλες ταινίες
Το «Ζ» δεν ήταν η μόνη ταινία που απαγόρευσε η χούντα των συνταγματαρχών. Η νομοθεσία για την λογοκρισία εφαρμόζονταν και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις, αλλά η χούντα ήταν αυτή που εφάρμοσε την πιο σκληρή λογοκρισία. Η νομοθεσία για την λογοκρισία ίσχυε από το 1942 μέχρι το 1971. Σύμφωνα με την νομοθεσία, οι παραγωγοί έπρεπε να υποβάλλουν το σενάριο της ταινίας για έλεγχο σε αρμόδιο γραφείο της κυβέρνησης. Αν η κυβέρνηση δεν έδινε άδεια, η παραγωγή ακυρώνονταν.
Από τον «μπαλτά» της λογοκρισίας των συνταγματαρχών» δεν ξέφυγε ούτε και η Αλίκη Βουγιουκλάκη. Η πασίγνωστη ταινία «Η κόρη μου η σοσιαλίστρια» αρχικά, απαγορεύτηκε, αλλά κατόπιν αντίδρασης αποφασίστηκε η αφαίρεση σκηνών από την ταινία. Οι σκηνές που αφαιρέθηκαν απεικόνιζαν διαμαρτυρόμενους να κρατούν πλακάτ με το σύνθημα «Ειρήνη και Αγάπη» ή αστυνομικούς να φτιάχνουν τα μουστάκια τους! Παρόμοια μοίρα είχε και «Ο Ηλίας του 16ου». Η χούντα αφαίρεσε σκηνές που έδειχναν κόσμο να διαφεύγει από τον κλοιό των αστυνομικών.
Κάτι ανάλογο συνέβη και σε μία ακόμη ταινία της Βουγιουκλάκη, την «Κόρη του Ήλιου» μίας δραματικής παραγωγής του 1971. Στην ταινία, η Βουγιουκλάκη γύρισε τολμηρές σκηνές για τα δεδομένα της εποχής επιδεικνύοντας το στήθος της ή εμφανιζόμενη ακόμη και τελείως γυμνόστηθη. Οι σκηνές θεωρήθηκαν πορνογραφικές (!) και ως εκ τούτου, λογοκρίθηκαν. Σήμερα, όμως, διασώζονται φωτογραφίες από τις κομμένες σκηνές, οι οποίες ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές.
Λογοκρισία και την δεκαετία του ’80
Η λογοκρισία στο σινεμά δεν σταμάτησε, όμως στα χρόνια της χούντας. Ακόμα, και στην δεκαετία του 1980, σημειώθηκαν περιστατικά λογοκρισίας που σόκαραν την κοινή γνώμη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν οι ταινίες «Άγιος Πρεβέζης» και ο «Ο Άγιος Πρεβέζης και η Παπαδιά». Οι ταινίες στηρίχτηκαν σε αποκαλύψεις για τα ερωτικά σκάνδαλα του τότε μητροπολίτη Πρεβέζης και Νικοπόλεως, Στυλιανού Κορνάρου, γνωστού ως Αγίου Πρεβέζης. Πίσω από την απόπειρα λογοκρισίας κρύβονταν παραεκκλησιαστικές οργανώσεις που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Μέχρι σήμερα, η Ιερά Σύνοδος δεν έχει τοποθετηθεί για το ζήτημα.
Ανάλογη τύχη είχε και η ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε «Ο τελευταίος πειρασμός» που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη. Παραεκκλησιαστικοί κατέστρεψαν αφίσες και βανδάλισαν κινηματογράφους με το επιχείρημα ότι η ταινία ήταν βλάσφημη και πορνογραφική. Παρόλο αυτά, η ταινία κατάφερε να γίνει εισπρακτική επιτυχία και οι δημιουργοί δεν έδωσαν περαιτέρω έκταση στο ζήτημα.
Αν και ο 20ος αιώνας τελείωσε, η λογοκρισία εξακολουθεί να υφίσταται στην Ελλάδα. Ακόμη και σήμερα, περιστατικά μισαλλοδοξίας και θρησκευτικού φανατισμού σοκάρουν την κοινή γνώμη. Πολλοί καλλιτέχνες και συγγραφείς έχουν αναγκαστεί να αποσύρουν οι ίδιοι τις δουλειές τους.
Πηγές:
Ζουμπουλάκης Γ. (2011), Μια θρυλική συνοικία, μια καταραμένη ταινία. Ανακτήθηκε από https://www.tovima.gr/2011/06/05/culture/mia-thryliki-synoikia-mia-katarameni-tainia/
Ανδρίτσος Γ. Η λογοκρισία στον ελληνικό κινηματογράφο από το 1945 μέχρι το 1974. Ανακτήθηκε από https://www.huffingtonpost.gr/yiorgos-andritsos/-1945-1974_b_8809970.html
Κρανάκης Μ. (2014). 16o ΦΝΘ: Οταν η Χούντα λογόκρινε το «Η Κόρη μου η Σοσιαλίστρια». Ανακτήθηκε από http://flix.gr/news/tdf16-affectiontothepeople.html
Μαρίνος Δ. (2016). Της λογοκρισίας το ανάγνωσμα…Ανακτήθηκε από https://www.protagon.gr/epikairotita/tis-logokrisias-to-anagnwsma-44341039740
«Η κόρη του ήλιου»: Οι αισθησιακές σκηνές της Αλίκης Βουγιουκλάκη που απαγορεύτηκαν από την λογοκρισία της εποχής. Ανακτήθηκε από https://thecaller.gr/marias-diary/oi-asithisiakes-skines-tis-vougiouklaki-pou-kopikan-apo-tin-logokrisia/
