Κόμμοδος: ο πρώτος πορφυρογέννητος αυτοκράτορας της Ρώμης

Ο Κόμμοδος (180 – 192 μ.Χ.) υπήρξε ο πρώτος πορφυρογέννητος αυτοκράτορας της Ρώμης. Ήταν γιος του σπουδαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου, ο οποίος έμεινε στην ιστορία για το βάθος των φιλοσοφικών στοχασμών του. Όταν ο Κόμμοδος ήταν 15 ετών, ο Μάρκος Αυρήλιος τον αναγόρευσε σε συναυτοκράτορα, ώστε να διδαχθεί τα μελλοντικά καθήκοντά του. Ήδη έδειχνε δείγματα ότι ως χαρακτήρας δεν έμοιαζε στον πατέρα του. Απαξίωνε τη μελέτη της φιλοσοφίας, μιλούσε με ασεβή τρόπο και τον ενδιέφερε περισσότερο ο έκλυτος βίος. Το ότι ένας τόσο σοφός αυτοκράτορας, όσο ο πατέρας του, δε διέκρινε αυτά τα χαρακτηριστικά στο γιο του γεννάει υποθέσεις, μία από τις οποίες είναι ότι βρισκόταν σε άρνηση να αποδεχτεί την αληθινή φύση του παιδιού του. Ο Κόμμοδος είχε επιλεχθεί ως διάδοχος, δεν υπήρχε κανείς να απειλήσει αυτή τη διαδοχή και ο στρατός είχε δηλώσει την υποστήριξή του στον Μάρκο Αυρήλιο για τον διάδοχό του.

Οι συνθήκες ειρήνης

Όταν έγινε μονοκράτορας, ο Κόμμοδος έκλεισε τα μέτωπα που ήταν ανοιχτά με άλλους λαούς συνάπτοντας βιαστικά συνθήκες ειρήνης. Τερμάτισε την εκστρατεία του πατέρα του εναντίον της Γερμανίας. Η επιδίωξή του για ειρήνη δεν αποτελούσε όμως απόρροια ενός ευγενούς σκοπού. Ο χρόνος που θα απελευθερωνόταν από το στρατηγικό σχεδιασμό των μαχών, θα διοχετευόταν από τον Κόμμοδο στη διεξαγωγή αγώνων στη Ρώμη, που θα εξυπηρετούσαν στην προσωπική προβολή του. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι νίκες του στη Βρετανία, για τις οποίες του αποδόθηκε ο τίτλος «Britannicus» το 184 μ.Χ.

Η αποφυγή της γραφειοκρατικής εργασίας

Προκειμένου να αποφεύγει τη γραφειοκρατική εργασία που ανήκε στα αυτοκρατορικά καθήκοντα, ο Κόμμοδος εξουσιοδοτούσε έμπιστα σε αυτόν πρόσωπα, ώστε να τη διεκπεραιώνουν. Η επιθυμία του να αφοσιωθεί σε βάρβαρα αθλήματα και να κτίσει την εικόνα του ως ημίθεος ήταν τόσο σφοδρή, που δεν ήθελε να αναλωθεί σε ασχολίες που θεωρούσε ήσσονος σημασίας. Όταν έπαυε ωστόσο να τα εμπιστεύεται, τα αντικαθιστούσε με άλλα. Διέταζε τη δολοφονία όσων θεωρούσε επικίνδυνους, χωρίς να διακρίνει αν είναι εχθροί, φίλοι, σύμμαχοι ή ακόμη και μέλη της οικογένειάς του.

Επίγνωση της διαφοράς με τον προκάτοχό του

Ο Κόμμοδος γνώριζε ότι ο πατέρας του υπερείχε στη γνώση και τη σοφία. Προσπαθούσε να εξισορροπήσει το έλλειμμά του προβάλλοντας την εξωτερική του εμφάνιση, επιχειρώντας να πείσει για τη θεϊκή καταγωγή του. Πασπάλιζε σκόνη αληθινού χρυσού στα μαλλιά του, ώστε όσοι τον έβλεπαν να εντυπωσιάζονται με το παρουσιαστικό του. Είχε άριστη φυσική κατάσταση και ομορφιά και θεωρούσε τον εαυτό του μετενσάρκωση του Ηρακλή.

Σχέσεις με τη Σύγκλητο

Οι Αντωνίνοι αυτοκράτορες, δηλαδή ο Τραϊανός (98 – 117 μ.Χ.), ο Αδριανός (117 – 138 μ.Χ.), ο Αντωνίνος Ευσεβής (138 – 161 μ.Χ.) και ο Μάρκος Αυρήλιος (161 – 180 μ.Χ.) με εξαίρεση τον Κόμμοδο, διατηρούσαν άψογες σχέσεις με τη Σύγκλητο. Ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας έμελλε να τερματίσει αυτήν την καλή σχέση. Έπειτα από την πρώτη απόπειρα δολοφονίας του, όπου ενοχοποιήθηκε η Σύγκλητος, από τον άνθρωπο που εστάλη να διεκπεραιώσει την αποστολή, όπως θα δούμε στη συνέχεια του άρθρου, ο Κόμμοδος δεν εμπιστευόταν καθόλου τη Σύγκλητο και παρέμεινε καχύποπτος με τους συγκλητικούς ως το τέλος της σύντομης ζωής του. Είχε τοποθετήσει ένα τεράστιο άγαλμά του απέναντι από το κτίριο της Συγκλήτου, το οποίο τον απεικόνιζε να τη σημαδεύει με το τόξο του, κίνηση με την οποία ενστάλαξε το φόβο στους συγκλητικούς. Οι συγκλητικοί υποχρεούνταν να καταβάλλουν εισφορά γενεθλίων στον αυτοκράτορα και να παρευρίσκονται στους αγώνες επευφημώντας τον, προσπαθώντας να αποφύγουν να τον θυμώσουν και να βρεθούν στην αρένα μαζί του.

Κόμμοδος και αρένα

Πολλοί βετεράνοι πολέμων με τραύματα και απλοί άνθρωποι με αναπηρίες  χρησιμοποιήθηκαν στην αρένα για τις επιδείξεις του Κόμμοδου. Το πλήθος ζητωκραύγαζε στη θέαση της σφαγής τους από τον αυτοκράτορα. Όλες οι νίκες ήταν δικές του και δεν έχανε ποτέ. Όταν, δε, πολεμούσε μονομάχους, δεν τους σκότωνε αλλά δεχόταν την παράδοσή τους. Οι μονομάχοι δέχονταν με χαρά τις νίκες του Κόμμοδου θεωρώντας μεγάλη τύχη να φέρουν πάνω τους σημάδια από τον αυτοκράτορα. Οι Ρωμαίοι, ωστόσο, δυσαρεστούνταν γιατί θεωρούσαν ότι ο αυτοκράτορας έπρεπε να μάχεται τους εχθρούς της και όχι να αναλώνεται σε επιδείξεις δύναμης στην αρένα. Για μία εμφάνισή του στην αρένα, χρέωνε τη Ρώμη ένα εκατομμύριο σηστέρτιους, φέρνοντας την οικονομία σε απελπιστικά επίπεδα.

Αμέτρητες σφαγές άγριων ζώων

Στο πλαίσιο των αθλητικών του δραστηριοτήτων, ο Κόμμοδος συνήθιζε να σκοτώνει άγρια ζώα στην αρένα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Κάσσιο Δίωνα, σε μία επίδειξη σκότωσε πέντε ιπποπόταμους, ενώ σε μία άλλη, δύο ελέφαντες, πολλούς ρινόκερους, και μία καμηλοπάρδαλη με ιδιαίτερα μεγάλη ευκολία. Η παροχή ενός τέτοιου θεάματος από τον αυτοκράτορα, αποσκοπούσε στον εντυπωσιασμό του κοινού και την ενίσχυση της ομοιότητάς του με τον Ηρακλή, ως προς τη γενναιότητα και τη σωματική ευρωστία.

Η συνωμοσία της Λουκίλλας

Αρχική του πρόθεση ως προς τη διαχείριση των διοικητικών ζητημάτων ήταν η διατήρηση των υπουργών του πατέρα του. Η συνωμοσία του 182 ωστόσο, τον κατέστησε περισσότερο καχύποπτο προς τα κοντινά του πρόσωπα. Η αδερφή του, Λουκίλλα, μαζί με τον δεύτερο σύζυγό της Τιβέριο Κλαούντιο Πομπιάνο, οργάνωσε πλεκτάνη ώστε να δολοφονήσει τον αδερφό της, διότι η διολίσθησή του στην παραφροσύνη, άρχισε να την τρομάζει.

Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε εξαιτίας της ανοησίας του ανθρώπου που θα έφερνε εις πέρας την αποστολή, του Πομπιάνου Κουιντιάνου, συγγενή του συζύγου της Λουκίλλας. Είχε επιλεχθεί από τους συνωμότες για το θάρρος του, ωστόσο δε διέθετε την απαιτούμενη ευφυΐα για να υλοποιήσει τη διαταγή που του δόθηκε. Στάθηκε στην είσοδο του αμφιθεάτρου αναμένοντας τον Κόμμοδο, κρατώντας ένα εγχειρίδιο. Αντί όμως να αιφνιδιάσει τον αυτοκράτορα, άρχισε να κραδαίνει το εγχειρίδιο φωνάζοντας ότι στάλθηκε από ολόκληρη τη σύγκλητο για να δολοφονήσει τον Κόμμοδο. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη και την εκτέλεσή του.

Η ανακάλυψη του σχεδίου των συνωμοτών από τον Κόμμοδο, οδήγησε στην εξορία της Λουκίλλας στο νησί Κάπρι και την εκτέλεση των εμπλεκόμενων προσώπων. Λίγους μήνες αργότερα, ο Κόμμοδος, αδυνατώντας να αισθανθεί ασφάλεια, έστειλε απεσταλμένους στο νησί ώστε να την εκτελέσουν.

Η πυρκαγιά στη Ρώμη το 191 μ.Χ.

Όταν μία τεράστια πυρκαγιά εξαπλώθηκε στη Ρώμη καταστρέφοντας μεγάλο τμήμα της, ο Κόμμοδος αρχικά προσπάθησε να την αντιμετωπίσει. Γρήγορα ωστόσο αυτός ο ζήλος έδωσε τη θέση του στην ιδέα να ξαναχτιστεί η Ρώμη και να λάβει το όνομά του. Το ματαιόδοξο σχέδιό του περιλάμβανε τη μετονομασία της Ρώμης σε «Κολόνια Λούκια Άνια Κομμοντιάνα». Η αλλαγή ονομάτων δεν περιοριζόταν μόνο στην πόλη αλλά προεκτεινόταν και στους μήνες. Οι μήνες θα λάμβαναν ένα από τα δώδεκα ονόματά του, ώστε να τιμηθεί ο ίδιος, ενώ έστησε άγαλμα στο Κολοσσαίο που αναπαριστούσε τον ίδιο να κρατάει ένα λιοντάρι, ως άλλος Ηρακλής.

Η δολοφονία του Κόμμοδου το 192 μ.Χ.

Ο επίλογος του Κόμμοδου γράφτηκε από τους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Όταν η ερωμένη του αυτοκράτορα, Μάρσια, ανακάλυψε τη λίστα με τα ονόματα των ανθρώπων που σκόπευε να εκτελέσει, βρέθηκε αντιμέτωπη με μία δυσάρεστη έκπληξη. Ανάμεσα στα ονόματα βρισκόταν το δικό της και άλλα ονόματα σημαινόντων προσώπων. Η πρώτη απόπειρα δολοφονίας μετά την ανακάλυψη της λίστας, ήταν όταν του σέρβιραν το γεύμα του, που περιείχε δηλητηριασμένο βοδινό κρέας. Ο Κόμμοδος έσωσε τη ζωή του, λόγω του εμετού που έκανε αμέσως μετά την κατανάλωση του κρέατος. Βλέποντας την πρώτη τους προσπάθεια να στέφεται από αποτυχία, οι συνωμότες έστειλαν τον αθλητή Νάρκισσο να ολοκληρώσει το εγχείρημα. Όταν ο Κόμμοδος βρισκόταν στο λουτρό του, ο Νάρκισσος έκοψε το νήμα της ζωής του, στραγγαλίζοντάς τον. Αμέσως κηρύχθηκε από τη Σύγκλητο εχθρός της Ρώμης και δόθηκε διαταγή να καταστραφούν τα αγάλματα με τη μορφή του. Ψηφίστηκε από τη Σύγκλητο η καταδίκη της μνήμης του, damnatio Memoriae, επίσημη απόφαση της πολιτείας που ακυρώνει τη ζωή ενός προσώπου, σα να μην υπήρξε ποτέ, προκειμένου να μη τιμηθεί η μνήμη του.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Britannica, Commodus Roman Emperor. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από Commodus | Biography, Facts, Sister, & Death | Britannica.

Fagan, G. (2017). Intrigue, Insanity, and the Reign of Commodus. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από Intrigue, Insanity, and the Reign of Commodus (wondriumdaily.com)

Johns, K. (2020). Emperor Commodus: 7 Facts on the Roman Emperor. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από Emperor Commodus: 7 Facts on the Roman Emperor (thecollector.com)

Κόμμοδος -Damnatio memoriae. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από Κόμμοδος -Damnatio memoriae (olympia.gr)

Μηχανή του Χρόνου. O Ρωμαίος αυτοκράτορας που έσφαζε ανθρώπους και λιοντάρια στην αρένα. Άλλαξε το όνομα της Ρώμης με το δικό του και έδωσε σε κάθε μήνα ένα από τα 12 ονόματά του. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από: http://www.mixanitouxronou.gr/o-romeos-aftokratoras-pou-esfaze-anthropous-ke-liontaria-stin-arena/

Μπολουδάκης, Μ. Π. (2017). Ο αυτοκράτορας Κόμμοδος και η ρωμαϊκή Σύγκλητος. [Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης]. Ανακτήθηκε στις 26-11-2022 από (PDF) Ο αυτοκράτορας Κόμμοδος και η ρωμαϊκή Σύγκλητος.pdf | panos boloudakis – Academia.edu.