Μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη του 1922: μια επετειακή έκθεση

Μια έκθεση στη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης έρχεται να γνωρίσει στο κοινό τα μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες
Πρόσφυγες στη Ροτόντα Θεσσαλονίκης πηγή: lifo.gr

Το μαύρο 1922

100 χρόνια πριν, στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 (18 Αυγούστου με το Ιουλιανό ημερολόγιο), γράφεται μια από τις μελανότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Οι Τούρκοι μπαίνουν στη Σμύρνη. Ακολουθούν σφαγές και η πόλη παραδίδεται στις φλόγες. Είναι οι τελευταίες ώρες του ελληνικού στοιχείου στα μικρασιατικά παράλια.

Η ανταλλαγή πληθυσμών

Advertising

Advertisements
Ad 14

Η συνθήκη της Λωζάνης υπογράφεται ένα χρόνο μετά την καταστροφή της Σμύρνης, στις 23 Αυγούστου 1923. 6 μήνες πριν, στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφτηκε η ελληνοτουρκική σύμβαση, που όριζε την ανταλλαγή πληθυσμών. Προέβλεπε την υποχρεωτική ανταλλαγή των Ελληνορθόδοξων κατοίκων της Τουρκίας και των Μουσουλμάνων της Ελλάδας.

Η Ελλάδα, καταπονημένη μετά από 10 χρόνια πολέμου, κλήθηκε να αναλάβει το τιτάνιο έργο της στέγασης και περίθαλψης περισσότερων από 1.000.000 προσφύγων.

Μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες

Το πρώτο πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι ελληνικές αρχές ήταν αυτό της στέγασης, έστω και προσωρινής, των προσφύγων. Ξύλινα παραπήγματα, καλύβες και σκηνές γέμισαν τους ανοιχτούς χώρους και τα ελεύθερα οικόπεδα των πόλεων.

Advertising

Επιστρατεύτηκαν, όμως, και στεγασμένοι χώροι, όπως σχολεία, στρατώνες, θέατρα. Θρησκευτικοί χώροι, όπως εκκλησίες και τζαμιά άνοιξαν τις πόρτες τους για να προσφέρουν ένα μέρος να ξεκουράσουν τα ταλαιπωρημένα τους κορμιά και τις φοβισμένες τους ψυχές οι πρόσφυγες. Άνθρωποι που άφησαν πίσω τους χωράφια και σπίτια, βρέθηκαν για μήνες να κοιμούνται κατάχαμα σε αυτοσχέδια δωμάτια.

Διαβάστε επίσης  Μουσείο αιδοίου: καταρρίπτοντας ταμπού και μύθους

Παναγία Αχειροποίητος

Ανάμεσα στα μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες ξεχωρίζει η Παναγία Αχειροποίητος. Η παλαιοχριστιανική βασιλική είναι η πρώτη εκκλησία της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί. Παρέμεινε τζαμί ως την απελευθέρωση της πόλης το 1912.

Ο ναός ήταν ο μοναδικός βυζαντινός ναός που δεν είχε καθαγιαστεί, ώστε να χρησιμοποιηθεί ξανά ως εκκλησία. Χρησιμοποιήθηκε ως προσωρινή στέγη των πυρόπληκτων μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917. Το 1922-23 στέγασε Μικρασιάτες πρόσφυγες, αλλά και πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη. Οι τελευταίοι, μάλιστα, έφεραν από την πατρίδα τους την εικόνα της Παναγίας της Ρευματοκρατόρισσας, εικόνα που μέχρι σήμερα φιλοξενείται στο ναό.

Advertising

Τέσσερα χρόνια έμειναν οι πρόσφυγες στο ναό, μέχρι δηλαδή το 1926, οπότε και έγινε ο καθαγιασμός. Μετά την απομάκρυνση των προσφύγων ο ναός άρχισε και πάλι να λειτουργεί ως εκκλησία. Ο Γ. Ιωάννου γράφει

Στή Σαλονίκη τούς πιό πολλούς τούς στρίμωξαν στήν Ἀχειροποίητο ἤ ἐκεῖ γύρω. Οἱ τοῦρκοι εἶχαν μετατρέψει γιά αἰῶνες τήν τεράστια ἐκκλησιά σέ τζαμί κι ἔτσι τήν εἶχαν μαγαρίσει. Μποροῦσαν λοιπόν νά τή μαγαρίσουν λιγάκι κι οἱ ἀνοικονόμητοι πρόσφυγες. Αὐτοί, ἀφοῦ ἔστησαν τήν εἰκόνα τους στή θέση τοῦ ἱεροῦ, χώρισαν μέ κουβέρτες καί σεντόνια χώρους σά δωμάτια κι ἄρχισαν νά ζοῦν. Ἔρωτες, καβγάδες, ξυλοδαρμοί, γλέντια, χαρές καί γεννητούρια, γίνονταν πίσω ἀπ’ τά κρεμασμένα σεντόνια, πού τότε μόνο σηκώνονταν ὅλα, ὅταν ἦταν ἰδιαίτερα μεγάλης σημασίας τό γεγονός.

Γ. Ιωάννου, “Παναγία η Ρευματοκρατόρισσα¨, στη συλλογή ¨Η σαρκοφάγος”, 1971

πηγή: wikipedia

Ροτόντα, Ισλαχανέ: τα κτίρια της πόλης φιλοξενούν τους πρόσφυγες

Advertising

Χτισμένη από το Γαλέριο, η Ροτόντα μετατράπηκε σε εκκλησία, σε τζαμί, έγινε πάλι εκκλησία, ενώ σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος.

Διαβάστε επίσης  Μάικλ Τζάκσον: το άλυτο μυστήριο πίσω από τις εμφανίσεις του

Ο ευρύχωρος κυκλικός χώρος του μνημείου στέγασε προσωρινά πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Εικόνες της εγκατάστασής τους έχουν αποτυπωθεί στο φωτογραφικό φακό.

Το Ισλαχανέ υπήρξε το πρώτο ορφανοτροφείο για μουσουλμανοπαίδες στη Θεσσαλονίκη. Ιδρύθηκε το 1875 από τον Μιδάτ Πασά. Εκτός από στέγη πρόσφερε στους οικότροφους και τεχνική εκπαίδευση, καθιστώντας το ίδρυμα την πρώτη επαγγελματική σχολή της Θεσσαλονίκης. Μετά την απελευθέρωση της πόλης πέρασε στα χέρια του ελληνικού κράτους. Το 1922 έγιναν παρεμβάσεις στα κτίρια του συγκροτήματος για τη στέγαση των προσφύγων. Επίσης, διαμορφώθηκε ο εξωτερικός χώρος του ιδρύματος για τις ανάγκες των προσφύγων.

Μια επετειακή έκθεση: μνημεία που στέγασαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη του 1922

Advertising

Στα πλαίσια των εκδηλώσεων μνήμης για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, η Ροτόντα θα φιλοξενήσει μια έκθεση. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 9 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει ως το τέλος του έτους. Η έκθεση εστιάζει στα θρησκευτικά μνημεία που χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι προσωρινής στέγασης των προσφύγων. Επίσης, γίνεται αναφορά στη μεταφορά και διάσωση πολλών κειμηλίων, ιδιαίτερα φορητών εικόνων, από τις ιδιαίτερες πατρίδες των προσφύγων.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε δυο μέρη. Το πρώτο μέρος ,με τίτλο “Οι πρόσφυγες στα μνημεία της Θεσσαλονίκης”, αποτυπώνει την εικόνα της πόλης κατά τη δεκαετία μετά την απελευθέρωσή της, δηλαδή την περίοδο 1912-1922. Πλούσιο εικονογραφικό υλικό, ταχυδρομικά δελτάρια, αποκόμματα εφημερίδων μαρτυρούν πως τα μνημεία της πόλης στέγασαν πρόσφυγες από τις βαλκανικές χώρες, πυρόπληκτους αλλά και τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Το δεύτερο μέρος της έκθεσης παρουσιάζει τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την απομάκρυνση των προσφύγων από τις πατρογονικές τους εστίες. Ειδικότερα παρουσιάζεται η απομάκρυνση των Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη και η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη. Η ενότητα ολοκληρώνεται με την εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη.

Διαβάστε επίσης  Χριστουγεννιάτικη λογοτεχνία: διδάγματα για μικρούς και μεγάλους

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Advertising

Αχειροποίητος, η Παναγιά που στέγασε τους πρόσφυγες της Θεσσαλονίκης, ανακτήθηκε από: https://thesekdromi.gr/thessaloniki/aheiropoihtos/

Όταν οι μικρασιάτες πρόσφυγες ζούσαν μέσα στη Ροτόντα, ανακτήθηκε από: https://www.lifo.gr/now/entertainment/epeteiaki-ekthesi-thessaloniki-1922-mnimeia-kai-prosfygessti-rotonta

Ιστορίες της παλιάς Θεσσαλονίκης: Ισλαχανέ, το πρώτο Πολυτεχνείο της πόλης, ανακτήθηκε από: https://www.voria.gr/article/istories-tis-palias-thessalonikis-islachane-to-proto-politechnio-tis-polis

Γέννημα θρέμμα –μα όχι πάππου προς πάππου- Σαλονικιά συνεχίζω να περπατώ στους δρόμους της. Πτυχιούχος Ιστορικού-Αρχαιολογικού, πήρα μια στροφή που με έφερε στη νοσηλευτική, για να βγω και πάλι στον αγαπημένο δρόμο της εκπαίδευσης, αυτή τη φορά από την προσχολική αγωγή. Όψιμη αγάπη η συγγραφή, νηπιακά βήματα στην αρθρογραφία για θέματα που κεντρίζουν την περιέργειά μου.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Κολλημένοι στη ζάλη, χαμένοι...

Κολλημένοι στη ζάλη, χαμένοι…

Κολλημένοι στη ζάλη. Σε μια φούσκα με εμάς να κοιτάμε
Ροδώπις: Η πρώτη εκδοχή της Σταχτοπούτας

Ροδώπις: Η πρώτη εκδοχή της Σταχτοπούτας

Η ιστορία μιας φημισμένης γυναίκας που οι αρχαίοι συγγραφείς προδίδουν