
Το κίνημα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού
Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός πρωτοαναδύεται στη Νέα Υόρκη και εξελίσσεται ως το σημαντικότερο μεταπολεμικό κίνημα στην Αμερική. Ο όρος Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός αφορά στη σύνθεση της αφαίρεσης και της έκφρασης. Είναι μια συνέχεια στις αναζητήσεις του Εξπρεσιονισμού με αφετηρία το έργο του Vasili Kandinsky. Στόχος για τους καλλιτέχνες του ρεύματος αυτού είναι η απομάκρυνση από την αναπαράσταση του φυσικού κόσμου και η έκφραση του υποκειμενικού συναισθήματος και βιώματος.
Με μια δεύτερη ματιά οι εικαστικοί του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού συνδυάζουν τον Σουρεαλισμό με την Αφαίρεση και εισάγουν στην τέχνη ένα νέο αφήγημα. Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός έχει επιρροές από τις πρακτικές του Σουρεαλισμού, όπως ο καθαρός «ψυχικός αυτοματισμός» του Αντρέ Μπρετόν (André Breton). Πρόκειται για μια βαθιά, ουσιαστική ενεργοποίηση της σκέψης χωρίς την παρεμβολή κάποιας ορθολογικής διαδικασίας. Μακριά από κάθε αισθητική προκατάληψη ή κάποιο ηθικό πρόσταγμα. Μια έκφραση που έχει ως στόχο να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα, μια υπερ-πραγματικότητα που το όνειρο και πραγματικότητα είναι ένα. Παράλληλα, ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός έχει επιρροές και από την Αφαίρεση, εφόσον απομακρύνεται από την ανάγκη απεικόνισης του αισθητού κόσμου. Ωστόσο, οι καλλιτέχνες του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού απορρίπτουν την παραστατικότητα του Σουρεαλισμού και τον φορμαλισμό της Αφαίρεσης.
Το 1942 ιδρύεται η Σχολή της Νέας Υόρκης όπου πλαισιώνει μια ομάδα εικαστικών χωρίς κοινό ύφος, τεχνοτροπία ή κατεύθυνση. Τα στοιχεία ωστόσο που συνδέουν τους δημιουργούς της Σχολής είναι η μεγάλη κλίμακα των έργων και η αφηρημένη έκφραση. Την ίδια χρονιά η Peggy Guggenheim, ανιψιά του συλλέκτη Solomon Guggenheim διοργανώνει την πιο σημαντική έκθεση στο Αμερικανικό έδαφος. Στην αίθουσα αυτή εκθέτονται και όλα τα έργα αυτά που στη συνέχεια χαρακτηρίζονται ως έργα του κινήματος του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.
Οι δύο ανεξάρτητες τάσεις του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού
Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός περί τα 1950 εμφανίζει δύο αυτόνομες τάσεις. Τη Χρωματική Αφαίρεση και τη Δυναμική Ζωγραφική (Action Painting). Η Χρωματική Αφαίρεση εκπροσωπείται κυρίως από το έργο του Mark Rothko. Ενώ, η Δυναμική Ζωγραφική αφορά στους καλλιτέχνες που τους χαρακτηρίζει, μεταξύ άλλων η ταχύτητα στην καλλιτεχνική πράξη και η ηρωοποίηση του ίδιου του καλλιτέχνη, εφόσον συμμετέχει ψυχή τε και σώματι την ώρα της δημιουργίας. Η Δυναμική Ζωγραφική εκπροσωπείται βασικά από τον Jackson Pollock, τον Franz Kline και τον Willem de Kooning.

Ο εικαστικός που ταυτίζεται με τη Δυναμική Ζωγραφική και κατ’ επέκταση με τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό είναι ο Αμερικανός Jackson Pollock (1912-1956). Ο Πόλοκ υιοθετεί έναν νέο, εκρηκτικό τρόπο δημιουργίας. Τα έργα του γίνονται σύντομα δημοφιλή και χαρακτηρίζονται για την ελευθερία έκφρασης και την απουσία μορφής ή φόρμας. Στη συνέχεια η τεχνική του εξελίσσεται και ο δημιουργός «γράφει» πάνω στον καμβά μετακινώντας ακανόνιστα είτε ένα πινέλο που στάζει, είτε ένα διάτρητο δοχείο με χρώμα. Η τεχνική του σταξίματος αυτή ονομάζεται «dripping». Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Στο πάτωμα αισθάνομαι πιο άνετα. Αισθάνομαι ότι βρίσκομαι πιο κοντά στην εικόνα, […] και στην ουσία να είμαι μέσα σε αυτήν». Ο μουσαμάς του Pollok είναι τεραστίων διαστάσεων και ο θεατής μοιάζει να βυθίζεται στον οργανικό αυτό χώρο, σε μια δίνη με διαρκή κινητικότητα. Το άμετρο και το ασαφές στα έργα του Αμερικανού ζωγράφου ανυψώνουν την εμπειρία στην αισθητική κατηγορία του Υψηλού (Sublime).

Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Χρωματικής Αφαίρεσης του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού είναι ο Ρωσικής καταγωγής Mark Rothko (1903-1970). Τα γιγάντια έργα του Ρόθκο με την ιδιαίτερη μονοχρωμία, την καθολική απουσία παραστατικών στοιχείων και την αίσθηση του βάθους λαμβάνουν μνημειώδη χαρακτήρα. Ο πίνακας «κόκκινο πράσινο και μπλε» του 1955, για παράδειγμα αποτελείται από οριζόντια πεδία χρώματος που μοιάζουν να αιωρούνται προς τον θεατή ή να απομακρύνονται. Με αυτό το στυλ ζωγραφικής μια νέα χωρική εμπειρία δημιουργείται και ο νους βυθίζεται στο άπειρο ήρεμα και γαλήνια σαν να βιώνει μια πνευματική εμπειρία. Το κόκκινο χρώμα έντονο και δραματικό συμπλέει με την ηρεμία του πράσινου και του μπλε και σε συνδυασμό έλκουν τον θεατή στον δικό τους αυθύπαρκτο κόσμο.
Αναφορές
Εμμανουήλ, Μ., Πετρίδου, Β., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος Β’, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ο αιώνα, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008.
Χαραλαμπίδης, Α., Η τέχνη του 20ού αιώνα, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2018