«Ο Χορός των νεκρών» αποτελεί μια ιδέα στις τέχνες αρκετά διαδεδομένη και πολλοί είναι οι δημιουργοί που έχουν εμπνευστεί από παραδόσεις και έθιμα λαών για να μπουν στη διαδικασία για ανάλογες αναπαραστάσεις. Ωστόσο αυτό που δεν ξέρει ο πολύς κόσμος είναι πως «Ο Χορός των ψυχών» αποτελεί μια πραγματική τελετουργία που όντως, αν και μακάβρια, συμβαίνει στον κόσμο μας.
“Famadihana”, το έθιμο της Ανατολικής Αφρικής
«Ο Χορός των νεκρών» είναι ένα μακάβριο έθιμο στη Μαδαγασκάρη και ονομάζεται “Famadihana”. Σύμφωνα με το οποίο μία οικογένεια ξεθάβει τον νεκρό της και όλοι μαζί μεταφέρουν αγκαλιά τα οστά. Χορεύουν και τραγουδούν τα μέλη της οικογένειας με τον νεκρό της στην πλάτη. Ύστερα έρχονται και άλλοι και φωτογραφίζονται μαζί του. Η ιεροτελεστία αυτή γίνεται με σεβασμό και προσοχή από τους ζωντανούς και δίνουν μεγάλη σημασία σε αυτό το έθιμο, σε τέτοιον βαθμό που πολλές φορές προτιμούν οι ζωντανοί να ζήσουν με λιγότερα χρήματα οι ίδιοι αρκεί τα υφάσματα και τα αρώματα που χρησιμοποιούν για τους νεκρούς τους να είναι ιδιαίτερα. Μάλιστα σε αυτό το έθιμο ταξιδεύουν μέλη της οικογένειας που ξεθάβει τον νεκρό της για να παρευρεθούν δίπλα τους.
Ο συμβολισμός πίσω από το έθιμο αυτό
«Ο Χορός των νεκρών» συμβαίνει μετά από εφτά χρόνια και όταν ο συγκεκριμένος νεκρός εμφανιστεί στον ύπνο του ανώτερου μέλους της οικογένειας και ζητήσει να τον ξεθάψουν. Είναι ένας τρόπος να συνδεθούν οι ζωντανοί με τον Θεό τους και συνολικά θα πρέπει οι ζωντανές νεότερες γενιές να πραγματοποιήσουν τον «Χορό των νεκρών» τέσσερις με πέντε φορές για την προηγούμενη γενιά σε όλη τους τη ζωή. Είναι ιδιαίτερα πολύ σημαντικό για τις γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν. Το ύφασμα με το οποίο τυλίγουν τον νεκρό το παίρνουν οι ίδιες και το βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να ευλογηθούν να τεκνοποιήσουν.
«Ο Χορός των νεκρών στην Ευρώπη
«Ο Χορός των νεκρών» ή «Ο Χορός του θανάτου» έχει τις ρίζες του στην Ευρώπη, συγκεκριμένα στην εποχή του Μεσαίωνα, και αναφερόνταν σε χορούς που επιδίδονταν άνθρωποι άρρωστοι, παραδείγματος χάριν στην εποχή της πανούκλας. Πολλοί θάνατοι υπήρχαν εκείνα τα χρόνια λόγω επιδημιών που σχετίζονταν με τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων και λόγω της κακής τους διατροφής. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν πολλά θέματα να διαχειριστούν όπως η στέρηση της ατομικής ελευθερίας, διάφορες δεισιδαιμονίες πέρα από το ψυχολογικό φορτίο που είχαν όσοι έπασχαν από κάποια θανατηφόρο ασθένεια. Παράλληλα εκείνη την εποχή η πίεση της κοινωνίας με τα στερεότυπα και τις δεισιδαιμονίες που έφερνε μαζί της, το κράτος με τους αυστηρούς νόμους του αλλά και η ίδια η εκκλησία με την όλη της στάση οδηγούσε τους ανθρώπους, όσοι είχαν και δεν είχαν την υγεία τους, να δεινοπαθούν και να κακοπερνούν. Έτσι μπορούμε να πούμε πως σε μια έκφραση ελευθερίας ίσως και απόγνωσης άρχιζαν και χόρευαν ξέφρενα.
«Ο Χορός των νεκρών» στις τέχνες
Όλες αυτές οι συνθήκες της ζωής, και ιδιαίτερα ο θάνατος, σημάδευσαν, όπως είναι φυσικό, και τις τέχνες στις οποίες πολλές φορές ο θάνατος υπήρξε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Ειδικά στην εποχή της πανούκλας «Ο Χορός του θανάτου» ή αλλιώς «Ο Μακάβριος χορός» υπήρξε ένα μοτίβο επαναλαμβανόμενο. Συμβόλιζε την ιδέα ότι απέναντι στον θάνατο δεν υπάρχουν διακρίσεις ούτε ταξικές αλλά ούτε και φυλετικές και ότι στην αναμέτρηση με αυτόν είμαστε όλοι το ίδιο. Για αυτό και σε αρκετές αναπαραστάσεις εμπλέκονται τα φύλα αλλά και οι κοινωνικές τάξεις μεταξύ τους. Τον «Χορό των νεκρών» τον συναντάμε πολύ επίσης στη λογοτεχνία και περισσότερο στη ποίηση και στη ζωγραφική, κυρίως μέχρι τον 15ο αι. Επίσης έχουμε μια απήχηση του θνήσκοντος σώματος σε αναπαράσταση και από άλλες μορφές της τέχνης όπως είναι η λιθογραφία, η ξυλογραφία, ο κινηματογράφος κ.α . μορφές τέχνης. Ωστόσο σταδιακά το σώμα χάνει την πρωτεύουσα σημασία του και την προσοχή τραβάνε τα μηνύματα που περνά η τέχνη καθώς είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας και εν τέλει της ζωής.
Πηγές:
1.“Ο χορός των νεκρών”. Το μακάβριο έθιμο της Μαδαγασκάρης όπου ξεθάβουν τα πτώματα, τα κουβαλούν και …, https://www.mixanitouxronou.gr/quot-o-choros-ton-nekron-quot-to-makavrio-ethimo-tis-madagaskaris-opoy-xethavoyn-ta-ptomata-ta-koyvaloyn-kai-choreyoyn-mazi-toys-stin-poli-ti-kanoyn-oi-gynaikes-gia-na-teknopoiisoyn/
2. Rodiaki NewsRoom, «Μεσαιωνολόγιο: Ο χορός του θανάτου», 18 Σεπτεμβρίου 2018, https://www.rodiaki.gr/article/398868/mesaiwnologio-o-xoros-toy-thanatoy
3. Joshua J. Mark μετάφραση Athanasios Kioufentzoglou, «Οι συνέπειες της Μαύρης Πανώλης στην Ευρώπη», 16 Απριλίου 2020, https://www.worldhistory.org/trans/el/2-1543/
4. LIFOTEAM, «Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης», 3 Νοεμβρίου 2017, https://www.lifo.gr/culture/eikastika/o-horos-toy-thanatoy-se-exi-aiones-tehnis
