Γεννημένος στις 15 Οκτωβρίου 1926 σε ένα καθολικό αστικό περιβάλλον, στο Πουατιέ, ο Μισέλ Φουκώ γιος χειρουργού, έμελλε να αποτελέσει τη σημαντικότερη μεταπολεμική προσωπικότητα. Τάραξε τις αστικές κοινωνίες που ζούσαν υπό τη σκιά του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Ήταν Γάλλος δομιστής και μεταμοντερνιστής φιλόσοφος, συγγραφέας, ψυχολόγος και ψυχοπαθολόγος. Ασκήθηκε στα πλαίσια του παράδοξου για την εποχή του έρωτα, ενώ την εποχή της μαθητείας του στο Ecole Normale Superieure συνδέθηκε με τον κομμουνισμό. Μεγάλος στοχαστής του Μάη του ’68, χωρίς να συνδεθεί με τα γεγονότα. Είναι από τους πιο σημαντικούς δομιστές φιλοσόφους του 20ου αιώνα.
Έντονη επίδραση άσκησαν πάνω του τα γραπτά του Νίτσε, καθώς ταυτίστηκε με τις απόψεις περί τέλους της δυτικής κοινωνίας και της βάσης της, του ορθολογισμού. Το 1952, έλαβε δίπλωμα ψυχοπαθολογίας από το Ινστιτούτο Ψυχολογίας του Παρισιού και μέχρι το 1955, δίδασκε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Λιλ. Στη συνέχεια, δίδαξε Ψυχολογία και στην ENS, μετά από πρόσκληση του Αλτουσέρ και αποχώρησε από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50, εργάστηκε σε ψυχιατρικές κλινικές και στα πανεπιστήμια της Ουψάλα (καθηγητής γαλλικής γλώσσας και κουλτούρας), της Βαρσοβίας (διευθυντής του γαλλικού τμήματος) και του Αμβούργου (επικεφαλής του Γαλλικού Ινστιτούτου).
Από το 1960 μέχρι και το 1966, δίδασκε Φιλοσοφία και Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Κλερμόν-Φεράν και στο Πανεπιστήμιο Παρισιού-Βενσέν,στο οποίο παρέμεινε για συνολικό χρονικό διάστημα δύο ετών. Μεταξύ αυτού του χρονικού διαστήματος, μετέβη για λίγο καιρό στη Βραζιλία, για να δώσει διαλέξεις. Το 1961, εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο «Τρέλα και παραλογισμός: Η ιστορία της τρέλας στην Κλασσική Εποχή», το οποίο αποτελεί ανάλυση της έννοιας της τρέλας, όπως αυτή χρησιμοποιείτο από την κοινωνία του 17ου αιώνα και τον βοήθησε στο να πάρει το διδακτορικό του. Το 1966, μετέβη στην Τυνησία, για να διδάξει φιλοσοφία στο τοπικό πανεπιστήμιο. Εκείνη την εποχή κυκλοφόρησε το βιβλίο του, «Η τάξη των πραγμάτων», το οποίο έγινε μπεστ-σέλερ. Επέστρεψε στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1968. Την επόμενη χρονιά, διεξήγαγε μια έρευνα για τη φύση της “ιδιότητας του συγγραφέα” και της κοινωνικής λειτουργίας του. Το 1970, εκλέχθηκε ισόβιος καθηγητής της Ιστορίας των Συστημάτων της Σκέψης, στο Κολέγιο της Γαλλίας. Από τη δεκαετία του ’70, ξεκίνησε να συνεργάζεται με την Ομάδα Πληροφόρησης για τις Φυλακές. Οι αγώνες του μέσα από αυτήν, οδήγησαν στην κοινή αποδοχή του ως επαναστάτη διανοούμενου, κάτι που ο ίδιος ουδέποτε αποδέχθηκε. Το 1971, εμφανίσθηκε σε εκπομπή της ολλανδικής τηλεόρασης που μεταδιδόταν ζωντανά και στην οποία είχε μια μακρά συζήτηση με τον Νόαμ Τσόμσκι, με θέμα: «Ανθρώπινη φύση: δικαιοσύνη εναντίον δύναμης».
Η συζήτηση μεταξύ των δυο φιλοσόφων συμπεριλήφθηκε στον τόμο «The Basic Concern of Mankind». Το 1975, εκδόθηκε το βιβλίο του «Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής», το οποίο αποτελεί μελέτη του νεότερου ποινικού συστήματος. Το 1976 κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος της τριλογίας «Η ιστορία της σεξουαλικότητας». Και οι τρεις τόμοι αναφέρονταν στην ιστορία των αντιλήψεων για τη σεξουαλικότητα, με αφετηρία την εποχή της αρχαίας Ελλάδας και ανέδειξαν το Γάλλο φιλόσοφο σε έναν από τους σημαντικότερους διανοούμενος της εποχής του. Τα επόμενα χρόνια ταξίδεψε σε Αμερική, Ιαπωνία και Βραζιλία, ενώ επισκέφθηκε τις φυλακές Attica της Νέας Υόρκης. Το 1978, στάλθηκε στο Ιράν, από την ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, για να καλύψει την Ιρανική Επανάσταση.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του συνέγραψε αρκετά βιβλία, ενώ ασχολήθηκε με τη διερεύνηση της σεξουαλικότητας του ατόμου. Πέθανε στις 25 Ιουνίου του 1984, στο νοσοκομείο De la Salpetriere του Παρισιού, από νευρολογικές επιπλοκές που του προκάλεσαν οξεία σηψαιμία, ενώ ήταν οροθετικός. Μετά τον θάνατό του, εκδόθηκαν τρεις βιογραφίες του.
Βασικά σημεία της θεωρίας του Μισέλ Φουκώ
1.Εξουσία
Απαιτείται ένας διαφορετικός τρόπος θέασης της εξουσίας. Όλες οι κοινωνικές περιστάσεις επιβάλλουν σχέσεις εξουσίας επιβάλλοντας ανισότητες, παράγοντας πραγματικότητα και δίνοντας θετικές διαστάσεις στην γνώση, για αυτό και η εξουσία είναι ανθεκτική. Ξεπερνά τη νομιμότητα, ασκείται και δεν επιβάλλεται. Στη τελική, η κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς σχέσεις εξουσίας.
«Με τον όρο εξουσία, νομίζω πως πρέπει καταρχήν να εννοούμε το πλήθος των σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στον χώρο όπου ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους. Το παιχνίδι που μέσα από αδιάκοπους αγώνες και συγκρούσεις τις μεταμορφώνει, τις ενδυναμώνει, τις αντιστρέφει. Τα στηρίγματα που αυτές οι σχέσεις δύναμης βρίσκουν αναμεταξύ τους έτσι που σχηματίζουν αλυσίδα ή σύστημα, ή, αντίθετα, τις αναντιστοιχίες, τις αντιφάσεις που απομονώνουν τη μια από την άλλη. Τις στρατηγικές τέλος, μέσα στις οποίες ενεργοποιούνται και που το γενικό τους σχέδιο ή η θεσμική τους αποκρυστάλλωση υλοποιούνται στους κρατικούς μηχανισμούς, στη διατύπωση του νόμου, στις κοινωνικές ηγεμονίες».
Στα βιβλία του με τίτλο Ιστορία της Σεξουαλικότητας, υποστηρίζει, με σκοπό να αλλάξει την εικόνα του παρελθόντος, πως η ταυτότητα μας, η κοινωνική κυρίως, ορίζεται με τη σεξουαλικότητα. Η ύπαρξή μας στη κοινωνία μετά τον 18ο αιώνα είναι μια μυστικότητα, μια προσπάθεια περιθωριοποίησής της, καθώς υιοθετεί αρνητική στάση απέναντί της. Διαμορφώνει τα άτομα ψυχολογικά και ηθικά.
«Πάνω στο σεξ, η εξουσία εφαρμόζει μόνο ένα νόμο απαγορευτικό. Σκοπός της: ν’ απαρνηθεί το σεξ τον εαυτό του. Μέσα της: η απειλή της τιμωρίας που δεν είναι άλλη από την εξάλειψή του. Απαρνήσου τον εαυτό σου, αλλιώς βγαίνεις από τη μέση. Μην εμφανίζεσαι, αν δεν θες να εξαφανιστείς. Η ύπαρξη σου δεν θα διατηρηθεί παρά μόνο με το τίμημα της εκμηδένισης της. Η εξουσία δεν περιορίζει το σεξ, παρά με μια απαγόρευση που παίζει με την εναλλαγή ανάμεσα σε δυο ανυπαρξίες. Αυτή η απαγόρευση υποτίθεται ότι παίρνει τρεις μορφές: να βεβαιώνει πως αυτό δεν επιτρέπεται, να εμποδίζει αυτό να ειπωθεί, να αρνιέται ότι αυτό υπάρχει».
Advertising
Από το βιβλίο «Δίψα της γνώσης».
Πηγή εικόνας: ektosgrammis.gr
3. Η τρέλα
Μια έννοια που κρύβεται αρκετά καλά για τον Φουκώ με τη βοήθεια του οποίου ανατέλλει μια νέα εποχή σχέσης λογικής και παραλογισμού. Στο βιβλίο του «Η ιστορία της τρέλας» γραμμένο το 1961 πραγματοποιεί μια περιδιάβαση στην ιστορία της τρέλας ανά τους αιώνες και στον τρόπο αντιμετώπισης της. Καταλήγει στο συμπέρασμα πως αντιμετωπίσθηκε όπως η λέπρα με τον εγκλεισμό ατόμων σε ιδρύματα. Αποτελεί προϊόν του συστήματος και του ορθού λόγου, με σκοπό τη προστασία των υγιών ατόμων της κοινωνίας. Η νίκη της λογικής απέναντι στον παραλογισμό είναι πλασματική και δημιούργημα των κοινωνικών συμβάσεων προερχόμενες από τις κυβερνήσεις, στοιχείο που αποδεικνύει πως είναι δύσκολο να αλλάξει μια δομή.
Η κοινωνία στην οποία ζούμε είναι έντονα πειθαρχημένη, όπως υποστηρίζει στο δοκίμιό του Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής. Σε αυτό συνέβαλαν τα στρατόπεδα, τα σχολεία κλπ με σκοπό να επιβάλλουν ένα κανονιστικό πλαίσιο ζωής και να απομακρύνουν ότι δε θεωρούνταν φυσιολογικό. Ο σύγχρονος καπιταλισμός αντικατέστησε τη μεσαιωνική μοναρχία μέσω της παραπάνω «πολιτικής τεχνολογίας», όπως την ονομάζει ο ίδιος. Χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τον πανοπτισμό του Jeremy Bentham, ένα αρχιτεκτονικό μοντέλο με το οποίο ο κρατούμενος ελέγχεται στα πάντα, όπως κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα και η αστυνομία. Το δοκίμιο του ανήκει στην εποχή κατά την οποία καθιερώθηκε ως «επαναστάτης διανοούμενος», ανιχνεύει τα συστήματα των ποινών και υποστηρίζει πως η γνώση ελέγχεται. Στη τελική, ο άνθρωπος είναι το μέσο που χρησιμοποιεί η εξουσία για να ασκηθεί.
5. Συγγραφέας Στο σημείο αυτό θα αφήσουμε τον ίδιο τον Φουκώ να μας μιλήσει.
«Μολονότι, από τον δέκατο όγδοο αιώνα, ο συγγραφέας παίζει το ρόλο του ρυθμιστή του φανταστικού, έναν ρόλο πολύ χαρακτηριστικό της βιομηχανικής και αστικής κοινωνίας της εποχής μας, του ατομικισμού και της ατομικής ιδιοκτησίας, παρ’όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές μετατροπές που συντελούνται, δεν μοιάζει απαραίτητο να παραμείνει η λειτουργία του συγγραφέα ως έχει, σε ό,τι αφορά τη μορφή, την περιπλοκότητα, ακόμη και την ύπαρξή της. Πιστεύω ότι όσο η κοινωνία μας αλλάζει, τη στιγμή ακριβώς που βρίσκεται σε διαδικασία αλλαγής, η λειτουργία του συγγραφέα θα εξαφανιστεί, με τέτοιον τρόπο, ώστε η φαντασία και τα πολύσημα κείμενά της θα λειτουργήσουν ξανά σύμφωνα με έναν άλλο τρόπο, αλλά πάντα με ένα σύστημα περιορισμού, που δεν θα είναι πλέον ο συγγραφέας αλλά που θα πρέπει να καθοριστεί ή ίσως να δοκιμαστεί.»
Advertising
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Στις 15 Οκτωβρίου του 1926 γεννιέται ο Μισέλ Φουκώ, ανάκτηση από:popaganda.gr
Μισέλ Φουκώ: 5 βασικά σημεία για να καταλάβεις τη θεωρία του, ανάκτηση από:frapress.gr
Φοιτήτρια Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Λατρεύει τα ταξίδια, τη μουσική και τη φωτογραφία. Διαβάζει πεζά και ποιητικά κείμενα, καθώς και της αρέσει να εκφράζεται με τον γραπτό λόγο.
