Ντανταϊσμός: Το κίνημα της αντίδρασης.
Η αμφισβήτηση της τέχνης
Μετά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1916 ξεπηδάει μάσα από το ευρύτερο περιβάλλον του εξπρεσιονισμού ο Ντανταϊσμός ή αλλιώς το κίνημα του Νταντά (Dada). Ένα, μάλλον, επιθετικό καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο εμπνέεται από την πρωτόγονη τέχνη. Πρόκειται για ένα κίνημα, ανάμεσα σε πολλά άλλα που διαμορφώνουν καθοριστικά τον Μοντερνισμό. Ο Ντανταϊσμός, θα έλεγε κανείς πως είναι ένα κίνημα αντι-τέχνης, με δημιουργίες που εστιάζουν αισθητικά στη δυσμορφία και αδιαφορούν για την εξιδανικευμένη ομορφιά.
Το κίνημα του Νταντά δεν χαρακτηρίζεται από κοινά αισθητικά μοτίβα ή συναφείς αισθητικές αντιλήψεις. Εντοπίζεται σε διάφορες καλλιτεχνικές εστίες τόσο στον Ευρωπαϊκό χώρο, όσο και στην Αμερική και εκπροσωπείται από δημιουργούς με ετερογενές έργο. Ωστόσο, κοινό ζητούμενο για τους Ντανταϊστές είναι η αντίδραση στις αξίες του Δυτικού Πολιτισμού. Ενός Πολιτισμού που οι «αξίες» του οδήγησαν τις κοινωνίες στον όλεθρο του Πολέμου.
Το Νταντά πρωτοεμφανίζεται στην Ελβετία
Η αφηρημένη ποίηση του Hugo Ball
Μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Ντανταϊσμού και ένας από τους ιδρυτές του κινήματος είναι ο Hugo Ball. Ο Γερμανός καλλιτέχνης και συγγραφέας ιδρύει το 1916 το περιβόητο Καμπαρέ Βολτέρ (Cabaret Voltaire) στη Ζυρίχη. Έναν χώρο ελεύθερης έκφρασης και σημείο συνάντησης για τους Ντανταϊστές καλλιτέχνες.
Την ίδια χρονιά, ο Hugo Ball σπάει τις παραδόσεις και εισάγει την αφηρημένη ποίηση. Το ποίημά του «Gadji Beri Bimba» είναι μια σειρά αφηρημένων στίχων, χωρίς σχηματισμένες λέξεις που ανατρέπει τις συμβάσεις και περιπαίζει, θα έλεγε κανείς, την κατεστημένη Λογοτεχνία. Ο Hugo Ball μιλάει για αναλαμπές λέξεων και λέξεις απόηχους, κόντρα στις συνειδητές επιθυμίες του συγγραφέα. Το ζητούμενο για τον δημιουργό, πλέον δεν είναι ο ακροατής-δέκτης να καταλάβει τους στίχους του. Οι στίχοι, ούτως ή άλλως είναι χωρίς κανένα νόημα. Στόχος του είναι το κοινό να αφυπνιστεί και να αφουγκραστεί καθαρούς ήχους. Να αντιληφθεί ο κάθε ένας από αυτό το κοινό, ότι είναι μια ανεξάρτητη, αυθύπαρκτη προσωπικότητα με ιδανικά και αξίες που απέχουν από τον εθνικισμό και τον πόλεμο.
Το τυχαίο στα έργα του Hans Arp
Ένας σημαντικός καλλιτέχνης-εικαστικός που ξεχωρίζει, ανάμεσα στους Ντανταϊστές της Ζυρίχης είναι ο Hans Arp (1887- 1966), ο οποίος μαζί με τη σύντροφό του Sophie Taeuber, πειραματίζονται με τις φόρμες στο πλαίσιο της γεωμετρικής αφαίρεσης. Οι εικαστικοί περιγράφουν το έργο τους ως απόλυτα ελεύθερο, πηγαίο και με ανεξάρτητη ύπαρξη.
Στη συνέχεια ο Arp δημιουργεί κολάζ. Πειραματίζεται, επί της ουσίας συνθέτοντας στοιχεία και φόρμες τυχαία, συμπτωματικά. Σαν τους πειραματισμούς του Tzara, ο οποίος σχηματίζει ποιήματα από λέξεις κομμένες από εφημερίδα που σκορπίζει τυχαία πάνω σε ένα γραφείο.
Ο Ντανταϊσμός στην Αμερική
Τα «ready mades» του Duchamp
Την περίοδο 1915-1920 ο ντανταϊσμός εμφανίζεται στη Νέα Υόρκη ως απόρροια της καλλιτεχνικής συνεύρεσης των εικαστικών Marcel Duchamp, Francis Picabia και του φωτογράφου Alfred Stieglitz. Ο καλλιτέχνης που στιγμάτισε, ωστόσο την ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης είναι ο Marcel Duchamp.
Η επιστροφή του δημιουργού στη Γαλλία συνδυάστηκε με τον ερχομό των Ντανταϊστικών δρώμενων στο Παρίσι. Οι πρώτες εκδηλώσεις αντι-τέχνης είναι πια γεγονός. Στο πλαίσιο αυτό ο Duchamp απορρίπτει την ζωγραφική που μέχρι πρότινος υπηρετούσε. Επιλέγει μια νέα καλλιτεχνική έκφραση και εισάγει στον κόσμο της τέχνης τα γνωστά «ready mades». Πρόκειται για καθημερινά αντικείμενα που μετουσιώνονται σε έργα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, μόνο και μόνο επειδή αποτελούν επιλογή του καλλιτέχνη.
To Νταντά διαχέεται και στη Γερμανία
Το 1917-1918 ο Huelsenbeck ενεργοποιεί την πρώτη ντανταϊστική δράση στο γερμανικό έδαφος και ιδρύει τη Λέσχη “Νταντά”. Πρόκειται για ένα βερολινέζικο κίνημα αντίδρασης με έντονη πολιτική χροιά. Το γερμανικό νταντά καινοτομεί και εισάγει για πρώτη φορά στον καλλιτεχνικό χώρο το φωτο-μοντάζ. Μια σύνθεση-κατασκευή κομματιών από φωτογραφίες διαφορετικές και ασύνδετες που δημιουργούν ένα νέο υλικό.
Ο Γερμανός Max Ernst, συνεργάτης του Arp δίνει νέο προσανατολισμό στο κίνημα του Νταντά. Ο εικαστικός έχει επιρροές τόσο από σημαντικούς ζωγράφους του παρελθόντος, όσο και σύγχρονούς του. Ιδιαίτερη, ωστόσο επίδραση στο έργο του έχει η ζωγραφική του De Chirico. Ο ελέφας της Κελέβης, για παράδειγμα, είναι ένα έργο από αυτά που συνθέτουν ετερόκλητα στοιχεία, στο πνεύμα του De Chirico. Στη συνέχεια, ο καλλιτέχνης πειραματίζεται με την τεχνική του κολάζ. Συνενώνει με μοντάζ ετερόκλητα στοιχεία που συνθέτουν ένα νέο περιεχόμενο που μοιάζει να ξεφεύγει από τον έλεγχο της λογικής.
O Ernst, εν τέλει, γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στον Ντανταϊσμό και τον Σουρεαλισμό. Τα ώριμα έργα του, πλέον, επιδιώκουν να ενεργοποιήσουν μια διαφορετική ανθρώπινη πρόσληψη της πραγματικότητας πέρα από τα όρια του συνειδητού.
ΠΗΓΕΣ
Εμμανουήλ, Μ., Πετρίδου, Β., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος Β’, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ο αιώνα, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008
Rumens Carol, “Poem of the week: Gadji beri bimba by Hugo Ball” the Guardian, δημοσιευμένο 31/08/2009 ανακτήθηκε από https://www.theguardian.com/books/booksblog/2009/aug/31/hugo-ball-gadji-beri-bimba
https://www.moma.org/collection/works/37013
Frieze, Dada Africa, [Online] Ιούλιος 2016, Διαθέσιμο από: https://frieze.com/article/dada-africa.
Lagana, L. (2013), DADAISM, SURREALISM AND THE UNCONSCIOUS, [Online] Διαθέσιμο από: https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/8640
Γκέιλ, Μ., (1999), Νταντά & Υπερρεαλισμός, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη
