Η τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται να έχει αποκτήσει τη δική της θέση στον κόσμο της τέχνης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και την αποδοχή των δημιουργημάτων της από τους καλλιτέχνες, τους ιστορικούς και τους θεωρητικούς τέχνης. Πλατφόρμες παραγωγής εικόνων τεχνητής νοημοσύνης προσιτές στο ευρύ κοινό, όπως τα DALL-E, Midjourney, Stable Diffusion, Starryai, NightCafe και Craiyon, επιτρέπουν στο χρήστη να πειραματιστεί δωρεάν (για ένα χρονικό διάστημα) και να παράγει έργα τεχνητής νοημοσύνης.
Σε τι είδους έργα αναφερόμαστε ακριβώς και ποια είναι η διαδικασία παραγωγής τους;
Για να δημιουργηθεί τέχνη, η τεχνητή νοημοσύνη θα λειτουργήσει ως εργαλείο, το οποίο έχει εκπαιδευτεί με τέτοιο τρόπο που να αναλύει χιλιάδες ή και εκατομμύρια εικόνες που προ-υπάρχουν στο διαδίκτυο. Αυτό συμβαίνει ώστε να κατανοήσει η τεχνητή νοημοσύνη μια συγκεκριμένη διαδικασία δημιουργίας, όπως ένα συγκεκριμένο στυλ ή αισθητική. Ο χρήστης μπορεί απλά να δώσει μια περιγραφή του αποτελέσματος που θέλει να δει, η οποία μεταφράζεται σε αλγόριθμο στον οποίο θα βασιστεί η τεχνητή νοημοσύνη για φέρει το τελικό αποτέλεσμα. Η τεχνητή νοημοσύνη δηλαδή στην τέχνη είναι στην ουσία το μέσο που μετατρέπει μία πρόταση σε εικόνα, αναλύοντας την εικονική πληροφορία που είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο.
Τα αποτελέσματα από τη χρήση εικονικών εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης κάποιοι τα κρίνουν ως αναμείξεις εικονικής υπερπληροφόρησης και άλλοι ως έργα τέχνης με την ελάχιστη δυνατή καταβολή καλλιτεχνικής, σωματικής και ψυχικής ενέργειας. Είναι κατανοητό πως η χρήση των πλατφόρμων παραγωγής εικόνων τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να προκαλέσει την ψυχαγωγία των χρηστών. Ωστόσο, είναι αμφισβητήσιμο το αν η πληκτρολόγηση μερικών λέξεων και η εμφάνιση της μετατροπής τους σε εικόνα λίγα λεπτά μετά, μπορεί να επιφέρει τη δημιουργική ικανοποίηση στο άτομο.
Το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων
Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι αν αυτό το αποτέλεσμα ανήκει τελικά στο χρήστη του προγράμματος ή στο ίδιο το πρόγραμμα. Ένα παράδειγμα του χάσματος που κυριαρχεί ανάμεσα στο αποτέλεσμα και τον καλλιτέχνη αποτελεί η συγγραφέας Kristina Kashtanova και το εικονογραφημένο της μυθιστορήμα “Zarya of the Dawn”. Το συγκεκριμένο έργο δημιουργήθηκε μέσω του Midjourney, ενώ οι εικόνες του κρίθηκαν ως «προϊόν μη ανθρώπινης δημιουργίας» και έτσι αφαίρεσαν τα δικαιώματα των εικονογράφησης από την Kashtanova.
Παρόλα αυτά, το Σεπτέμβριο του 2022 πολλοί καλλιτέχνες διαμαρτυρήθηκαν για την κατάκτηση του πρώτου βραβείου στην ψηφιακή κατηγορία στο State Fair του Κολοράντο που κέρδισε το “Théâtre D’opéra Spatial” του Jason Allen, ένα δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτή η νίκη δηλώνει την καθιέρωση της τεχνητής νοημοσύνης στην τέχνη. Ο Jason Allen, όπως αναφέρεται στη New York Times, υποστηρίζει πως το ζήτημα ηθικής και άρα των καλλιτεχνικών δικαιωμάτων, δεν αφορά την τεχνολογία και την εξέλιξη της αλλά τους ανθρώπους.
Τα παράγωγα εικονικής τέχνης της τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται να μην ανήκουν στο άτομο που τη χρησιμοποιεί ως «καλλιτεχνικό μέσο», όμως παρόλα αυτά το ίδιο το αποτέλεσμα, ως παράγωγο τέχνης, μπορεί ακόμα να βραβευτεί. Ωστόσο, το πρόβλημα που προκύπτει από τη χαοτική διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων στην τέχνη AI δε σταματάει εκεί. Το ζήτημα που προβληματίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον καλλιτεχνικό κόσμο είναι πως οι εικόνες που χρησιμοποιήθηκαν από την ίδια την τεχνητή νοημοσύνη για να φέρουν το αποτέλεσμα στον εκάστοτε χρήστη της, κατά πάσα πιθανότητα ανήκουν σε έργο κάποιου καλλιτέχνη, του 18ου αιώνα ή και του 21ου, ο οποίος ζει και εργάζεται σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι οι καλλιτέχνες που ανεβάζουν τα έργα τους στο διαδίκτυο μπορεί άθελά τους να βοηθούν στην εκπαίδευση των αλγοριθμικών ανταγωνιστών τους.
Τελικά μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη τεχνητής νοημοσύνης ως ένα ακόμα εργαλείο τέχνης, όπως η φωτογραφία και άλλα προγράμματα επεξεργασίας εικόνων (photoshop, lightroom κλπ.), ή είναι απλά μια αναπαραγωγή όλων των υπαρχόντων έργων ανθρώπινης έμπνευσης; Η εικαστικός τέχνης Κυριακή Γονή αναφέρει στην εφημερίδα της Καθημερινής πως πιστεύει στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης ως ένα ακόμα καλλιτεχνικό εργαλείο, ενώ επισημαίνει πως ο φόβος της δεν έγκειται στην «αντικατάσταση του καλλιτέχνη από τη μηχανή», αλλά στις κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει η χρήση τους.
Υπάρχει κάποιο κοινωνικό τίμημα σε αυτή τη σχέση αλληλο-εκμετάλλευσης μεταξύ τεχνολογίας και τέχνης;
Το γεγονός πως η τεχνητή νοημοσύνη επεξεργάζεται εκατομμύρια δεδομένα εικόνων που υπάρχουν στο διαδίκτυο ώστε να παράγει τέχνη, αποτελεί αρκετά προβληματικό αν σκεφτεί κανείς πως μαζί με την αναπαραγωγή καλλιτεχνικών τάσεων, αναπαράγονται και στερεοτυπικές προσεγγίσεις της εικόνας και γενικότερα του κόσμου και του ατόμου. Τα στερεοτυπικά πρότυπα που αναπαράγωνται αποκτούν έτσι μια νέα μορφή, πολύ πιο ελκυστική για τον καταναλωτικό κόσμο.
Όπως κρίνει και ο θεωρητικός Michael Betancourt, ο οποίος εξετάζει στο έργο του τις κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης, η θέση της τεχνητής νοημοσύνης στην τέχνη και η επακόλουθη αυτοματοποίηση της καλλιτεχνικής παραγωγής έχουν ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση της κοινωνικής ταυτότητας. Τι σημαίνει αυτό; Η κοινωνική ταυτότητα μετατρέπεται σε ένα προϊόν καθιερωμένων κανόνων και συμβάσεων, το οποίο είναι έτοιμο να αξιοποιηθεί και όχι να επεξεργαστεί ή να αμφισβητηθεί. Μέσα από αυτή την εδραίωση των καθιερωμένων επιταγών κοινωνικής θέσης, φύλου, φυλής και ταυτότητας, έρχονται στο προσκήνιο κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά ζητήματα, τα οποία δε μπορεί να φιλτράρει μία μηχανή στην προσπάθεια της να ανα-παράγει τέχνη. Έτσι το άτομο στον κόσμο της αυτοματοποίησης, γίνεται ταυτόσημο με τα δεδομένα που συλλέγονται γι’ αυτό.
Από την άλλη πλευρά, η ανθρώπινη κρίση μπορεί πάντα να επεξεργαστεί το πλαίσιο και τις ευρύτερες επιπτώσεις που μπορεί να έχει η χρήση συγκεκριμένων πληροφοριών ή και τάσεων στην παραγωγή τέχνης. Επιπλέον, τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργούνται από τα αυτόνομα συστήματα μπορούν να επιλυθούν μόνο μέσω της ανθρώπινης επέμβασης. Με αυτό τον τρόπο, η καλλιτέχνης Meredith Tromble μας ζητά να αναρωτηθούμε «τι μπορεί να κάνει η τέχνη για την τεχνητή νοημοσύνη». Η Tromble μέσα από το έργο της ερευνά τον τρόπο με τον οποίο η συμβολή της τέχνης μπορεί να προτρέψει την εξέλιξη των οντοτήτων τεχνητής νοημοσύνης, προσαρμόζοντας εμπειρικές γνώσεις και «συναισθήματα-σκέψεις» ως νέες λειτουργίες στη τεχνητή νοημοσύνη και μας καλεί να επεξεργαστούμε το ζήτημα από μία άλλη σκοπιά.
Πηγές:
Betancourt, M. (2022, July 1). Art, AI and Culture (1η έκδοση εκδ.). I’m Press’d.
Tromble, M. (2020). « Ask not what AI can do for art… but what art can do for AI. In: Andrés Burbano; Ruth West (coord.) «AI, Arts & Design: Questioning Learning Machines». Artnodes, Nº.26: 1-9. UOC. [Accessed: 22/03/2023]. http://doi.org/10.7238/a.v0i26.3368
Richards L. (2023). AI vs. Artists: Who Can Claim Creativity?. Imprakter. [Accessed: 22/03/2023] Ανακτήθηκε από: https://impakter.com/ai-vs-artists-who-can-claim-creativity/
Roose, K. (2022, September). An A.I.-Generated Picture Won an Art Prize. Artists Aren’t Happy. The New York Times. [Accessed: 22/03/2023] Ανακτήθηκε από: https://www.nytimes.com/2022/09/02/technology/ai-artificial-intelligence-artists.html?smid=url-share
Shaffi S. (2023, January), “It’s the opposite of art”: why illustrators are furious about AI. The Guardian. [Accessed: 22/03/2023] Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/artanddesign/2023/jan/23/its-the-opposite-of-art-why-illustrators-are-furious-about-ai?fbclid=IwAR1VeX5vURjFlQ1orHXv1PnQGmLWCk6ZvGrnrn2ye9aQtSlk1d-Nal_ZQoo
Ανδριωτάκης, Μ. (2022, Σεπτέμβριος). Πόσο αλλάζουν την τέχνη τα «πινέλα» της τεχνητής νοημοσύνης;. Η Καθημερινή. [Accessed: 22/03/2023] Ανακτήθηκε από: https://www.kathimerini.gr/culture/562053889/poso-allazoyn-tin-techni-ta-pinela-tis-technitis-noimosynis/
