Πηγή εικόνας: culturenow.gr
«Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι» ( The Cabinet of Dr. Caligari) αποτελεί ένα καλλιτεχνικό ορόσημο για την ιστορία της μεγάλης οθόνης. Είναι μια βωβή, ασπρόμαυρη ταινία τρόμου, η οποία θεωρείται ότι εγκαινιάζει το κίνημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Η ταινία κυκλοφόρησε το 1920 σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Βίνε και σενάριο των Χανς Γιάνοβιτς και Καρλ Μάγιερ.
Συνοπτικά, η υπόθεση αφορά μια μικρή πόλη, της οποίας η ησυχία διαταράσσεται όταν καταφθάνουν σε αυτή ο πλανόδιος μάγος Δρ. Καλιγκάρι, με τον υπνοβάτη- βοηθό του, Τσέζαρε (Cesare, Καίσαρας). Σύντομα, γίνονται διάσημοι στο κοινό, λόγω των μαντικών ικανοτήτων, που φαίνεται να διαθέτει ο Τσέζαρε. Παράλληλα, μια σκοτεινή σύμπτωση συνδέει την άφιξή τους με μια σειρά από μυστηριώδεις φόνους, που αρχίζουν συμβαίνουν στην πόλη. Εκτός από την αγωνιώδη πλοκή του έργου, το τέλος επιφυλάσσει στους θεατές ένα απρόβλεπτο plot twist.
Πηγή εικόνας: flix.gr
«Το Εργαστήριο του Δρα Καλιγκάρι» θεωρείται από τα πρώτα κινηματογραφικά έργα, που εντάσσονται στο κίνημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Το καλλιτεχνικό αυτό κίνημα, εμφανίστηκε μετά την ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Πρόκειται για ένα πρωτοπόρο κίνημα που δεν ενδιαφέρεται, όπως ο ιμπρεσιονισμός, να απεικονίσει την πραγματικότητα, αλλά μια διαστρεβλωμένη εκδοχή της. Ο εξπρεσιονισμός απομακρύνεται από την ιδέα ότι η τέχνη είναι η αποτύπωση της αρμονίας και εισάγει στα έργα του μια αντι-ρεαλιστική αποτύπωση των πραγμάτων. Επικεντρώνεται στο ατομικό ανθρώπινο στοιχείο και τα πάθη του, ενώ οι σχέσεις των ηρώων κινούνται γύρω από πρωταρχικά ένστικτα και ανάγκες, που παρουσιάζονται βίαια και ωμά.
Παράλληλα, η δράση παρουσιάζεται μέσα από ένα φόντο αντι- ρεαλιστικό, γεμάτο σκιές, έντονες γωνίες και σκοτεινή φωτογραφία. Η εξωπραγματική, αυτή, απεικόνιση της πραγματικότητας, προσδίδει στον θεατή ένα αίσθημα ανησυχίας, ενδεχόμενης απειλής και αγωνίας. Συγκεκριμένα, στo «Εργαστήριο του Δρα Καλιγκάρι», αυτό το αίσθημα άγχους και ανησυχίας, μετουσιώνεται στο πρόσωπο του υπνοβάτη Τσέζαρε. Πρόκειται για μια σκοτεινή μορφή, γεμάτη γωνίες, σχεδόν τριγωνική, που ταιριάζει τέλεια με το παράδοξο σκηνικό του έργου και το αίσθημα που επιχειρεί να μεταδώσει.
Πηγή εικόνας: athina984.gr
Το ιστορικό υπόβαθρο του κινηματογραφικού εξπρεσιονισμού
Ο εξπρεσιονισμός είναι ένα ρεύμα που δημιουργήθηκε μέσα σε αντίξοες και ασταθείς συνθήκες. Αποτελεί απόρροια της ψυχοσύνθεσης του γερμανικού λαού, μετά την ήττα στον Α’ Παγκόσμιο και τις κυρώσεις που ακολούθησαν από την υπόλοιπη Ευρώπη. Την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης κρίσης, ο εξπρεσιονισμός αποτέλεσε το κίνημα που έδωσε φωνή στον γερμανικό λαό. Η εν λόγω περίοδος χαρακτηρίζεται από οικονομική εξαθλίωση, εμφύλια βία και κατά συνέπεια μεγάλη υποχώρηση των δημοκρατικών θεσμών. Ιστορικά, οι εκπρόσωποι της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης κατέληξαν να ταυτίζονται με την ηττοπάθεια και τη διαφθορά. Αυτό οδήγησε τον λαό να στραφεί, τελικά, στο Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ, ως μια απέλπιδα κίνηση σωτηρίας.
Το κλίμα της χρεοκοπίας, του υποβιβασμού και ξεριζωμού του γερμανικού λαού, δημιουργεί ένα γενικότερο αίσθημα αδικίας, μνησικακίας και πιθανά μια ανάγκη εξιλέωσης μετά την ήττα. Ο εξπρεσιονισμός είναι η έκφραση μιας νοσηρής, σκοτεινής, μακάβριας πραγματικότητας, ενός παραμορφωμένου σκηνικού, που εφάπτεται τέλεια στην πραγματικότητα των Γερμανών εκείνη την περίοδο.
«Ο άνθρωπος κραυγάζει από τα βάθη της ψυχής του. Η εποχή μας είναι μια απελπισμένη, διαπεραστική κραυγή. Η τέχνη ζητά βοήθεια, ζητά ζωντάνια, ζητά πνευματικότητα. Φωνάζει με όλη της την ένταση μέσα από τα σκοτάδια. Θέλει να εκφραστεί. Αυτό είναι Εξπρεσιονισμός.
-Χέρμαν Μπαρ, Αυστριακός συγγραφέας, σκηνοθέτης και κριτικός, 1863-1934
Σκηνή από το Nosferatu (1922) του F. W. Murnau, κλασσικό έργο του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Πηγή εικόνας: avant-garde.com
Από τον Καλιγκάρι στον Χίτλερ
Ο θεωρητικός του κινηματογράφου, Ζίγκφριντ Κρακάουερ, στο βιβλίο του Από τον Καλιγκάρι στον Χίτλερ (1947), διατυπώνει μια προφητική σύνδεση, μεταξύ της ταινίας του Ρόμπερτ Βίνε, «Το εργαστήριο του Δρα Καλιγκάρι» και της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Ο Κρακάουερ θεωρεί ότι το έργο του Βίνε αποτελεί σύμπτωμα μιας κοινωνικής εξέλιξης, η οποία οδήγησε στην άνοδο του ναζισμού. Η ευφυής προσέγγιση του θεωρητικού είναι πρωτοποριακή και μάλιστα, συνδέει δύο ανόμοια μεταξύ τους αντικείμενα: την τέχνη με την ιστορία. Θα ήταν συνηθισμένο να συνδέουμε την ιστορία με κοινωνικά ή οικονομικά γεγονότα. Εδώ, όμως, έχουμε τη σύνδεση μιας αισθητικής κατεύθυνσης (αυτής του εξπρεσιονισμού), με την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν σε ένα τραγικό ιστορικό γεγονός. Με απλά λόγια, η τέχνη φαίνεται να προέβλεψε το μέλλον.
Πηγή εικόνας: wikipedia.org
Ο Κρακάουερ περιγράφει πως, πίσω από τα ιστορικά γεγονότα, βρίσκεται μια απόκρυφη πλευρά και αυτή είναι ο ανθρώπινος λαός που ζει τα γεγονότα, υποφέρει τις συνέπειες τους και παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκβασή τους. Ο εξπρεσιονισμός εκφράζει όλη την εσωτερική πάλη των Γερμανών και την συγκατάβαση τους, τελικά, προς τον Χίτλερ, με την ελπίδα μιας αναγέννησης του έθνους.
Ως προς τον κινηματογράφο, ο Κρακάουερ τονίζει στην εισαγωγή του βιβλίου ότι οι ταινίες αντανακλούν τη νοοτροπία ενός έθνους καλύτερα από κάθε άλλο καλλιτεχνικό μέσο. Η δύναμη που έχει ο κινηματογράφος αφορά στην λεπτομερή αναπαράσταση του περιβάλλοντος κόσμου. Η κάμερα, οι κινήσεις της, το μοντάζ, μας δείχνουν τις πολλαπλές όψεις του κόσμου, αλλά και όσα παραβλέπουμε ή λησμονούμε να παρατηρήσουμε στην καθημερινότητά μας. Επιπλέον, ο κινηματογράφος αποτελεί, εκτός από τέχνη και μέρος της βιομηχανίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι καλλιτέχνες δημιουργούν με γνώμονα τα ερεθίσματα της εποχής τους και συχνά η καλλιτεχνική φωνή τους εκφράζει ή συμβαδίζει με αυτή του κοινού.
Η φιλοσοφική ανάλυση του Κρακάουερ αποτελεί μια πρωτοποριακή και πλήρως τεκμηριωμένη σύνδεση τέχνης και ιστορίας και εξηγεί πώς ο καλλιτεχνικός κόσμος μπορεί να λειτουργήσει προφητικά για τον πραγματικό κόσμο. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα κρύβουν, πάντα, μέσα τους την ευφυία των δημιουργών τους, που δρουν σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή και επηρεάζονται από αυτήν. Ο εξπρεσιονισμός, τελικά, αποτελεί ”παιδί” του πολέμου και προβλέπει έναν επόμενο πόλεμο.
Πηγή εικόνας: culturenow.gr
Πηγές:
Άννινος Α., Ο Γερμανικός Εξπρεσιονισμός. Ανακτήθηκε από:https://cinepatra.gr/o-germanikos-expresionismos/
Ο γερμανικός εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο και η κληρονομιά του. Ανακτήθηκε από:https://avant-garde.com.cy/stiles/cinema/o-germanikos-expressionismos-ston-kinimatografo-kai-i-klironomia-tou
Γερμανικός εξπρεσιονισμός. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%B5%CE%BE%CF%80%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
