Θύμα και θύτης, όροι που αφορούν ποινικά κολάσιμες πράξεις. Στην καθημερινότητα, όμως, πρόκειται για ρόλους που αναλαμβάνουμε στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Άλλες φορές οι ρόλοι εναλλάσσονται. Άλλες φορές πάλι επιλέγουμε έναν –αυτό του θύματος- ως στάση ζωής και οδηγούμαστε στην “αυτο-θυματοποίηση”.
Victim mentality : η ψυχοσύνθεση του «θύματος»
Στην ψυχολογία της προσωπικότητας, ως αυτο-θυματοποίηση ορίζεται η άποψη που υιοθετεί το άτομο ότι δεν έχει τον έλεγχο, επομένως ούτε και την ευθύνη, για ό,τι του συμβαίνει, με αποτέλεσμα να κατηγορεί εξωτερικούς παράγοντες για τα δεινά του (Weber, 2013)
Οι σχέσεις με τους άλλους
Το άτομο που έχει παγιδευτεί στην εικόνα ενός θυματοποιημένου εαυτού χαρακτηρίζεται κυρίως από τον φόβο της μοναξιάς. Έτσι, αναπτύσσει διάφορες στρατηγικές, για να διατηρήσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Αρχικά, τείνει να καταπίνει τον θυμό του, να μην εκφράζει τα συναισθήματά του, να παρακάμπτει τα θέλω του και να λειτουργεί παθητικά στις σχέσεις του, προκειμένου να μην τις διαταράξει. Με άλλα λόγια, αποστρέφεται την όποια αντιπαράθεση και υποχωρεί συνεχώς καταλήγοντας να προδίδει τον ίδιο του τον εαυτό. Ακόμα, αποζητά τον οίκτο, τη συμπόνια και τη συμπάθεια, στην προσπάθειά του να χειριστεί ανθρώπους και καταστάσεις.
Το αυτο-θυματοποιημένο άτομο μπορεί να νιώθει θυμό και παράπονο για το ότι η ζωή του είναι γεμάτο αντιξοότητες. Συχνά κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις. Αισθάνεται αδικημένο, με αποτέλεσμα να κατηγορεί τους άλλους για την ατυχία του. Ουσιαστικά, όμως, αποποιείται τις ευθύνες του, τις μεταθέτει στους άλλους ή ακόμα και στη μοίρα του. Έτσι, αποφεύγει τις συνέπειες των πράξεών του. Καθώς θεωρεί τον εαυτό του έρμαιο των άλλων ή των συνθηκών, νιώθει ανίκανος να δημιουργήσει και να εξελιχθεί. Είναι δύσκολο για ένα τέτοιο άτομο να αναλάβει την ευθύνη του, επειδή αυτό μπορεί να τον φέρει αντιμέτωπο με τα οδυνηρά συναισθήματα της ντροπής, της ενοχής ή του φόβου απόρριψης σε περίπτωση λάθους του.
Η αυτο-θυματοποίηση κάνει τον άνθρωπο να απαιτεί συνεχή κατανόηση από τους άλλους, σε αντίθεση με εκείνον που δε νιώθει την ανάγκη να δώσει εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του. Είναι απόλυτος απέναντι στη συμπεριφορά των άλλων, τους ασκεί αυστηρή κριτική και δεν τους αφήνει περιθώρια λάθους. Ο ίδιος, όμως, είναι εύθικτος και σε θέση άμυνας απέναντι σε κάθε κριτική προς το πρόσωπό του.
Η σχέση με τον εαυτό του
Το άτομο–θύμα έχει διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό του. Διακρίνεται για τη χαμηλή του αυτοεκτίμηση και την έλλειψη θάρρους. Έχει την τάση να υποτιμά τις ικανότητές του, τα ταλέντα του, να υποβιβάζει τον εαυτό του και να παρουσιάζει έντονη αναβλητικότητα, καθώς δεν έχει πίστη στις δυνατότητές του. Βρίσκεται σε μια διαρκή σύγκριση με τους άλλους και έχει συνεχώς την ανάγκη της επιβεβαίωσης. Δηλώνει ανίσχυρο να επιλύσει οποιαδήποτε κατάσταση ή να διεκδικήσει τις επιθυμίες του. Έτσι, διάγει μια ζωή ατολμίας και παθητικότητας.
Τα αίτια της αυτο-θυματοποίησης
Σύμφωνα με τους ειδικούς η θυματοποιημένη σκέψη είναι μια μαθημένη συμπεριφορά του ατόμου που ξεκινά ήδη από την παιδική του ηλικία με σημαντικό ρόλο να διαδραματίζουν οι γονεϊκές φιγούρες. Η οικογένεια ως πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης του παιδιού επιδρά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και της ταυτότητάς του. Έτσι, γονείς επικριτικοί ή κακοποιητικοί ανατρέφουν συχνά παιδιά που διακατέχονται από ισχυρά συναισθήματα ντροπής και ενοχής στη ζωή τους. Από την άλλη, ούτε ένα υπερπροστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη συναισθηματική ωρίμανση ενός ατόμου και την καλλιέργεια εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Ως αποτέλεσμα, στη μετέπειτα ζωή του καθίσταται αδύναμο να χειριστεί τόσο τις καθημερινές καταστάσεις όσο και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Συχνά, ο συναισθηματικός εκβιασμός που υφίσταται ο άνθρωπος στις σχέσεις του και ο φόβος της απώλειας των αγαπημένων του προσώπων τον οδηγούν στην εκούσια ή ακούσια αυτο-θυματοποίηση.
Αίτιο της θυματοποιημένης σκέψης μπορεί να αποτελούν ακόμα τα θρησκευτικά πιστεύω που θέλουν τον πόνο που βιώνει το άτομο να είναι η τιμωρία του Θεού για το αδίκημα που διέπραξε.
Τα αποτελέσματα του φαινομένου
- Η αυτο-θυματοποίηση επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στο συναισθηματικό δέσιμο του ατόμου με τους άλλους. Δεν μπορεί να δημιουργήσει ή να διατηρήσει υγιείς σχέσεις, δεν έχει σταθερούς φίλους και γρήγορα απομονώνεται. Σε αυτό συμβάλλει και το ότι αναπτύσσει μια εγωιστική συμπεριφορά ως άμοιρος ευθυνών και έρμαιο καταστάσεων, ενώ γίνεται επικριτικός με τη συμπεριφορά των άλλων.
- Ο άνθρωπος με θυματοποιημένη εικόνα δεν μπορεί να διεκδικήσει, να εξελιχθεί και να λάβει αποφάσεις.
- Τέλος, είναι επιρρεπής στις καταχρήσεις, τις αγχώδεις διαταραχές και τις διαταραχές της διάθεσης.
Πηγές:
- Μαρία Μπάδα ,Ψυχολόγος, Επικοινωνιολόγος. Η ψυχοσύνθεση του θύματος. Ανακτήθηκε από www.psychografimata.com (Τελευταία πρόσβαση:12/10/2020)
- Λούγκλου Φανή. Εγώ ο καημένος…Τα χαρακτηριστικά της αυτο-θυματοποίησης. Ανακτήθηκε από www.limnos-psychology.gr (Τελευταία πρόσβαση :12/10/2020)
- Βιβέττα Λαϊνιώτη. Σταμάτα να είσαι…θύμα. Ανακτήθηκε από www.bestcoaching.gr (Τελευταία πρόσβαση: 12/10/2020)
- Κασσιανή Τρικαλιώτη. Η δυναμική θύμα -θύτης. Ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr ((Τελευταία πρόσβαση: 12/10/2020)
