
Τι είναι το όνειρο; Πώς αποσυντίθεται το όνειρο στην επιστήμη της ψυχολογίας;
Το όνειρο ως πάλαι ποτέ τέκνο της ερεβώδους νύκτας, αδερφός του Ύπνου και του Θανάτου, βοηθός του Δία, «εργαλείο» του Απόλλωνα αναδύεται από τα σπλάχνα της Γης. Συγγενεύει «με την εμπειρία του θανάτου και κατατάσσεται σε ένα στάδιο μεταβατικό μεταξύ καθημερινής πραγματικότητας και επικοινωνίας με το υπερπέραν».
Προφητέματα από τον κάτω κόσμο, μυστικοί αγγελιοφόροι των Θεών για τους Σουμέριους και τους Βαβυλώνιους, τους Έλληνες και τους Αιγύπτιους ή αλλιώς «μια βασιλική οδός προς το ασυνείδητο» κατά τον Φρόυντ. Ένα αρχέγονο καταφύγιο για τις ανείπωτες επιθυμίες μας ή μία αποκρυπτογραφημένη διάλεκτος των βαθύτερων αισθημάτων μας. Το αρχαίο δίπολο ύπαρ-όναρ μεταμορφώνεται σε εγρήγορση-ύπνος στην φροϋδική σκέψη. Μία φροϋδική σκέψη που επιχειρεί να ιχνηλατήσει επάνω στα βήματα των αρχαίων πολιτισμών με πυξίδα ρηξικέλευθα επιστημονικά ευρήματα.
Το όνειρο – το βίωμα μίας χορογραφίας εικόνων, ήχων, αισθημάτων, ιδεών άναρχα δομημένων, ποτισμένων από τις έξεις του ψυχισμού μας, μπολιασμένων με τους όρους της εγκυκλοπαίδειας των κρυμμένων επιθυμιών μας εμφανίζεται κατά τη φάση REM του ύπνου μας. Ξετυλίγει το νήμα μίας αλλόκοτης συνήθως ιστορίας, απαλλαγμένης από χρονικά και τοπικά δεσμά. Σύμφωνα με μία έρευνα, ο χρόνος που ξοδεύει ο άνθρωπος στην παρακολούθηση ονείρων υπολογίζεται κατά μέσο όρο στις 2 ώρες κάθε βράδυ ή σε 6 χρόνια σε ολόκληρη τη ζωή του. Ο Λακάν με πλοηγό την επιστημονική θεωρία της αφασίας του γλωσσολόγου Jakobson, καταφεύγει στον ορισμό των ονείρων ως μίας διαφορετικής γλώσσας. Ή ενός «άλυτου» γρίφου-ενός γόρδιου δεσμού που επιζητεί μανιωδώς τη μοναδική λύση-ερμηνεία του.
Ο Ούγγρος ψυχαναλυτής, Φερέντζι εμμένει στην ανικανότητα πλήρους ερμηνείας των ονείρων, ενώ η θεωρία της συναισθηματικής επιλογής του Richard Coutts, αναγνωρίζει τη λειτουργία των ονείρων ως τροποποιητικού παράγοντα του διανοητικού μοτίβου. Η ψυχολογία των ονείρων άλλωστε τείνει στην ενίσχυση των διανοητικών μοτίβων αλλά και μία παράλληλη βελτιστοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων του ανθρώπου.
Όμως ποιο είναι το πραγματικό νόημα των ονείρων; Πώς σκηνοθετούνται άραγε οι απόκρυφες επιθυμίες μας καθώς παίρνουν σάρκα και οστά μέσα σε παραμυθικά, υπερλογικά σχεδόν περιβάλλοντα; Μήπως τελικά τα όνειρα ως άγγελοι μελλόντων αμφιδρομούν μεταξύ ασυνείδητου και πραγματικότητας;
Η «ουσία» των ονείρων ενδύεται στοιχεία και εμπειρίες του περιβάλλοντος στις οποίες εκτιθέμεθα περισσότερο. Ως εκ τούτου, τα όνειρα «βάφονται» συναρτήσει με τα εξωγενή ερεθίσματά μας καθώς ορειβατούν στις πλέον δυσπρόσιτες περιοχές του ασυνείδητου. Το 1943 ο Midletton προχώρησε στην αποκρυπτογράφηση της χρωματικής παλέτας των ονείρων με επιστημονικά «πινέλα» ένα δείγμα 277 φοιτητών. Το 70,7% εξ αυτών ανέφερε ότι «σπάνια» ή «ποτέ» τα όνειρα τους «ντύνονται» με χρώματα. Μόνο το 10% δήλωσε «συχνή» ή «πολύ συχνή» παρακολούθηση χρωματιστών ονείρων. Συναφείς επιστημονικές μελέτες «εγείρουν» μία σωρεία ερωτημάτων σχετικά με το χρωματολόγιο των ονείρων. Συντείνουν ωστόσο σε μια εκ φύσεως περιδιάβασή τους στην κλίμακα του γκρι.
Ποια όμως είναι τα βασικά «υλικά» ενός ονείρου; Ποια είναι η θεμελιώδης «βάση δεδομένων»;
Υποκειμενικές εμπειρίες, οργανικά ερεθίσματα μέσα στο σώμα, ψυχικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του ύπνου τα πρωτογενή υλικά του ψυχολογικού ζυμώματος. Υλικά τα οποία ενθαρρύνονται και από εμπειρικά στοιχεία. Η θεωρία αυτοοργάνωσης των ονείρων άλλωστε οικοδομείται στο μοντέλο ενοποίησης της μνήμης, τους ρυθμιστές των συναισθημάτων μας αλλά και τη σταδιακή λήψη των εξωτερικών ερεθισμάτων. Παράγοντες που οριοθετούν το περιεχόμενό τους.
Στο πέρας της τελευταίας δεκαετίας, μία πληθώρα πειραματικών προσπαθειών τείνουν να επιβεβαιώσουν ένα τουλάχιστον μέρος της φροϋδικής θεώρησης επί των ονείρων: ονειρευόμαστε πράγματα που προσπαθούμε, όσο γίνεται περισσότερο, να αγνοήσουμε. Ο Daniel Wegner, χρησιμοποιώντας ως οδοδείκτες των μελετών του την ύπαρξη δύο ψυχολογικών διεργασιών κατά την ενεργοποίηση της διαδικασίας καταστολής μίας σκέψης, πρόκρινε την αποτυχία των μηχανισμών αυτών κατά τον ύπνο REM. Τότε, τμήματα του εγκεφάλου εμπλεκόμενα στον έλεγχο, την προσοχή και τη μνήμη εργασίας απενεργοποιούνται βραχυκυκλώνοντας το «κύκλωμα καταστολής» της σκέψης. Δεδομένου άλλωστε ότι ένας υπερμεγέθης αριθμός ονείρων «γεννώνται» κατά τον ύπνο REM, ο Wegner προμήνυσε τη συνεχή παρέλαση μίας στρατιάς «απαγορευμένων σκέψεων» μεταμφιεσμένων με περιβολή ονείρων κατά τη διάρκεια του ύπνου μας.
Πείραμα
Στο περιθώριο του πειράματός του ζητήθηκε από ένα σώμα συμμετεχόντων να σκεφτεί ένα γνώριμο άτομο και κατόπιν να καταγράψουν σ’ ένα χαρτί τις πρώτες σκέψεις πριν τον ύπνο. Η πρώτη ομάδα επωμίστηκε την υποχρέωση να μην σκέπτεται το πρόσωπο αυτό κατά το 5λεπτο διάστημα της καταγραφής. Στη δεύτερη προτάθηκε να σκεφτούν μόνο αυτό το πρόσωπο. Σε μία τρίτη ομάδα δόθηκε η δυνατότητα ελεύθερης σκέψης.
Στη συνέχεια κλήθηκαν μόλις ξυπνήσουν να επαναφέρουν στη μνήμη τους στοιχεία από τους «ονειρικούς τους περιπάτους». Η πρώτη ομάδα με την εντολή καταστολής της σκέψης του προσώπου ονειρεύτηκε με μεγαλύτερη συχνότητα το «απαγορευμένο πρόσωπο» εν συγκρίσει με τις άλλες δύο ομάδες. Το «φαινόμενο της επαναφοράς του ονείρου» κατά τον Wegner αποτελούσε πλέον μία απτή επιστημονική πραγματικότητα. Σε πρόσφατες έρευνες διαπιστώθηκε μία αυξημένη συσχέτιση μεταξύ των ατόμων που επιχειρούν να «καταπνίξουν» τις «καταζητούμενες» σκέψεις τους με χειρότερη ποιότητα ύπνου και επαυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης στην καθημερινή τους νόρμα.
Ονειροκρίτες, επίδοξοι ερμηνευτές ονείρων επιχείρησαν ανά τους αιώνες ως άλλοι γητευτές να δαμάσουν το βαθύτερο νόημα που κρύβεται πίσω από εικόνες άναρθρες. Πρόσωπα μισοειδωμένα, ιδέες ατάκτως κοιμωμένες, σκέψεις επίμονα καταδιωγμένες. Και χρώματα, χρώματα-μήτρες των βαθύτερων ψυχολογικών διακυμάνσεων. Όμως μάταια. Το όνειρο μάς αποκοιμίζει σε λήθαργο βαρύ λίγο πριν το ασυνείδητο ξυπνήσει για να αναμείξει αλήθεια και ψέμα μαζί. Όμως λίγο πριν την τελική αναμέτρηση με το θεριό της αλήθειας το σώμα ξυπνά από το άγχος της αναμενόμενης σύγκρουσης. Τελικά ίσως ονειρευόμαστε λογικά για να ζήσουμε παράλογα.
«Σκιάς όναρ άνθρωπος»- Ο άνθρωπος είναι τ’ όνειρο μιας σκιάς
Πίνδαρος
Πηγές:
- Η ψυχολογία των ονείρων, ανακτήθηκε από www.psychografimata.com (τελευταία πρόσβαση στις 08/08/2020)
- Τα όνειρα ως γρίφοι και δείκτες της ψυχολογίας, ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr (τελευταία πρόσβαση στις 08/08/2020)
- How dreaming helps the brain consolidate memories, ανακτήθηκε από www.psychologytoday.com (τελευταία πρόσβαση στις 08/08/2020)
- Do you dream in color, ανακτήθηκε από www.medium.com (τελευταία πρόσβαση στις 08/08/2020)