Οι μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα – επικονιαστές τα οποία ζουν σε αποικίες και συνεργάζονται με σκοπό την ομαλή λειτουργία της κυψέλης. Σε μία κυψέλη είναι δυνατόν να κατοικούν έως και 80.000 μέλισσες, κάθε μία από τις οποίες είναι υπεύθυνη για την παραγωγή 0,5 -1g μελιού. Επικρατεί απόλυτη ιεράρχηση των μελισσών οι οποίες, ανάλογα με το ρόλο τους, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: τις εργάτριες, τους κηφήνες και την βασίλισσα.
Την πλειοψηφία των μελισσών αποτελούν οι εργάτριες. Η διάρκεια ζωής τους ποικίλει από τέσσερις έως εννέα μήνες, αν οι ίδιες γεννηθούν κατά την διάρκεια του χειμώνα, ή έως έξι εβδομάδες, αν γεννηθούν κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, όταν οι ανάγκες της κυψέλης και κατ’ επέκταση οι υποχρεώσεις των ίδιων, αυξάνονται. Κάποιες από τις υποχρεώσεις αυτές είναι η αναζήτηση και εύρεση τροφής, ο καθαρισμός της κυψέλης, η προστασία της βασίλισσας καθώς και η ανατροφή των επόμενων γενεών. Οι κηφήνες είναι αρσενικές μέλισσες με απλοειδές γονιδίωμα (προέρχονται από μη γονιμοποιημένο ωάριο). Μοναδικός σκοπός της ύπαρξής τους είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Απομακρύνονται από την κυψέλη κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν οι ίδιοι περιττεύουν, καθώς οι ανάγκες για τροφή αυξάνονται και έχουν ήδη επιτελέσει τον σκοπό τους. Η βασίλισσα αποτελεί την κυρίαρχη μορφή της κυψέλης. Η διάρκεια ζωής της φθάνει τα 5 έτη, ενώ ο ρόλος της είναι η παραγωγή μέχρι και 2.000 απογόνων ανά ημέρα. Μπορεί να επηρεάσει την συμπεριφορά των μελισσών της κυψέλης μέσω της παραγωγής ειδικών χημικών ουσιών. Η διαφορά της βασίλισσας από τις εργάτριες καθορίζεται στο προνυμφικό στάδιο, μετά την δεύτερη ημέρα της γέννησής της, όταν η διατροφή της εξακολουθεί να βασίζεται σε βασιλικό πολτό (έκκριμα από αδένες του φάρυγγα των εργατριών). Αντίθετα, οι υπόλοιπες προνύμφες μετά τις πρώτες 48 ώρες, ξεκινούν να τρέφονται με ουσίες φτωχότερες σε θρεπτικά συστατικά, γεγονός το οποίο οδηγεί στην αποτυχία σχηματισμού των γονάδων.
Μετά την εκκόλαψη της βασίλισσας, η ίδια καταστρέφει κάθε άλλη αναπτυσσόμενη προνύμφη που προοριζόταν να γίνει βασίλισσα, ενώ στην περίπτωση όπου δύο βασίλισσες εκκολαφθούν ταυτόχρονα, θα μονομαχήσουν με ιδιαίτερη προσοχή έτσι ώστε να επιβιώσει η μία εκ των δύο.
Η γονιμοποίηση της βασίλισσας πραγματοποιείται μία μόνο φορά εκτός της κυψέλης, όταν η ίδια και αρκετοί κηφήνες πετούν, χωρίς την συνοδεία των εργατριών. Η απροστάτευτη βασίλισσα καλείται να αντιμετωπίσει τους κίνδυνους που ελλοχεύουν έξω από την κυψέλη, αποδεικνύοντας ότι είναι ικανή να λάβει την ανώτερη θέση στην ιεραρχία της. Οι εργάτριες επιτρέπουν την είσοδο στην κυψέλη μόνο αφού η βασίλισσα έχει γονιμοποιηθεί. Αντιθέτως, οι κηφήνες αποκλείονται και οδηγούνται σε θάνατο.
Ένα αξιοθαύμαστο γεγονός αποτελεί ο τρόπος επικοινωνίας των μελισσών. Όταν η εργάτρια εντοπίσει επαρκή ποσότητα από νέκταρ ή γύρη, επιστρέφει στην κυψέλη όπου παράγοντας ειδικές χημικές ουσίες κεντρίζει το ενδιαφέρον των υπόλοιπων εργατριών και μέσω ενός χαρακτηριστικού χορού (κίνηση που μοιάζει με τον αριθμό 8) αναπαριστά την απόσταση και την κατεύθυνση στην οποία βρίσκεται η επιθυμητή πηγή τροφής.
Έχει, επίσης, την ικανότητα να αναμασήσει την τροφή αυτή έτσι ώστε οι εργάτριες να την γευθούν και να εντοπίσουν με μεγαλύτερη ευκολία την τοποθεσία της. Οι χοροί των μελισσών έχουν μελετηθεί εκτενώς και οι επιστήμονες έχουν συμπεράνει ότι διαφοροποιούνται από είδος σε είδος, καθιστώντας τους, έτσι, διαλέκτους επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων ειδών.
Οι κοινωνίες των μελισσών, λοιπόν, φαίνεται να χαρακτηρίζονται από αυστηρή οργάνωση και καταμερισμό ευθυνών, απόλυτη ιεράρχηση και εντατική εργασία. Η αυστηρά μητριαρχική οργάνωση της κυψέλης, η προσήλωση όλων στον ομαδικό στόχο και η αυτοθυσία κάθε ατόμου για την επίτευξη αυτού, είναι λίγα μόνο από τα γεγονότα που θα προβλημάτιζαν κάποιον, αν τα ανήγαγε στη σύγχρονη πραγματικότητα και σύγκρινε με τις ανθρώπινες κοινωνίες. Θα έπρεπε και δικοί μας μοναδικοί στόχοι να είναι η μέγιστη παραγωγικότητα και η συνέχιση του είδους; To bee or not to bee? Ιδού η απορία.
Πηγές:
