Στις αρχές της ενήλικης ζωής έχει σχεδόν διαμορφωθεί η προσωπικότητα μας. Έχουμε, δημιουργήσει ένα δικό μας σταθερό μοτίβο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, το οποίο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και αλληλεπιδρούμε με τους συνανθρώπους μας.
Συνήθως, η προσωπικότητά μας μάς επιτρέπει να συναναστρεφόμαστε και να αλληλεπιδρούμε ικανοποιητικά με τους άλλους ανθρώπους. Σε ορισμένα άτομα, όμως, κάποια στοιχεία της προσωπικότητας έχουν διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να τα δυσκολεύουν αρκετά τόσο στην αντίληψη του εαυτού και των άλλων, όσο και στη συνύπαρξη και συναναστροφή μαζί τους. Στις περιπτώσεις αυτές, πιθανώς υφίσταται μία ή περισσότερες εκ των δέκα διαταραχών προσωπικότητας, σύμφωνα με τα ισχύοντα ταξινομικά συστήματα (ICD-10 ή DSM-IV-TR).
Ειδικότερα, οι διαταραχές προσωπικότητας κατηγοριοποιούνται ως εξής:
Α. Δραματικές και αγχώδεις διαταραχές προσωπικότητας
- Οιστριονική (δραματική ή υστερική): Το άτομο παρουσιάζεται με υπερβολική έκφραση -στα όρια της θεατρικής παράστασης– των συναισθημάτων του και με μια αδιάκοπη επιζήτησης προσοχής. Εμφανίζεται ιδιαίτερα «ανοιχτό» στις κοινωνικές συναναστροφές – π.χ. αγκαλιάζει και φιλάει απλούς γνωστούς σαν να είναι φίλοι για πολύ καιρό – ενώ για το παραμικρό ξεσπά σε κλάματα, θυμό ή οργή. Το άτομο αυτό δίνει μεγάλη προσοχή στην εξωτερική του εμφάνιση και αναστατώνεται με το παραμικρό σχόλιο σχετικά με αυτό. Συνήθως είναι προκλητικό με έντονη σεξουαλικότητα, όχι μόνο προς τον σύντροφό του αλλά και προς τρίτους από τον κοινωνικό του και επαγγελματικό του χώρο. Τέλος, είναι συνήθως υποβόλιμο και επηρεάζεται εύκολα από ανθρώπους και καταστάσεις.
- Αποφευκτική (αγχώδης): Το άτομο πληγώνεται εύκολα από την κριτική ή την αποδοκιμασία, δεν έχει στενούς φίλους και δεν εμπιστεύεται ανθρώπους -εκτός ίσως από συγγενείς πρώτου βαθμού-. Αν δε θεωρεί ότι θα είναι επιθυμητό, δείχνει μεγάλη απροθυμία να συμμετάσχει σε κοινωνικές δραστηριότητες. Γενικά, αποφεύγει επαγγελματικές δραστηριότητες που απαιτούν σημαντική διαπροσωπική επαφή, είναι λιγομίλητο σε κοινωνικές δραστηριότητες, καθώς φοβάται ότι αν μιλήσει ή απαντήσει σε ερωτήματα θα εκτεθεί, θα απαντήσει λανθασμένα ή δεν θα μπορέσει να απαντήσει καθόλου. Επιπλέον, χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο μήπως έρθει σε δύσκολη θέση, ενώ επιθυμεί να έχει μια ρουτίνα από την οποία δεν παρεκκλίνει εύκολα. Υπερβάλλει για τις πιθανές δυσκολίες ή τους κινδύνους που μπορεί να συναντήσει αν βγει από τη ρουτίνα του. Για παράδειγμα, μπορεί να ακυρώσει μια δραστηριότητα με το επιχείρημα ότι θα κουραστεί πολύ στην προσπάθεια του να φτάσει στον τόπο της δραστηριότητας.
- Ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική: Αντιπροσωπεύει το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα συμπτώματα παρουσιάζονται στο βίντεο που ακολουθεί.
Μπορείτε να κάνετε ένα απλό τεστ “αυτο-διάγνωσης” της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, με ένα αριστερό “κλικ” στον υπερσύνδεσμο που ακολουθεί: OCD – Obsessive-compulsive disorder (τοζίνεται ότι σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τη διάγνωση του ψυχιάτρου).
- Εξαρτητική: Αδυναμία λήψης καθημερινών αποφάσεων χωρίς εκτενείς συμβουλές και επιβεβαίωση από άλλους, εναπόθεση σε τρίτα πρόσωπα της ευθύνης για τις περισσότερες αποφάσεις της ζωής τους, δυσκολία στην έκφραση διαφωνίας λόγω φόβου απώλειας της υποστήριξης και της αποδοχής, δυσκολία στο να ξεκινήσουν ή να διεκπεραιώσουν έργα από μόνοι τους. Προσφέρονται να κάνουν ακόμα και πράγματα που τους είναι δυσάρεστα αρκεί να εξασφαλίσουν φροντίδα και υποστήριξη από τους άλλους. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό τους είναι ο υπερβολικός φόβος ότι δεν θα είναι σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους, η άμεση αναζήτηση άλλης σχέσης όταν είναι μόνοι -ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης- όταν μια στενή σχέση τελειώνει, η υπερβολική ενασχόληση με φόβους ότι θα τους αφήσουν να φροντίσουν μόνοι τους τον εαυτό τους
- Ναρκισσιστική: Η έντονη αίσθηση σπουδαιότητας καθώς και η υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό, που όμως δηλώνει υποβόσκον συναίσθημα μειωμένης αυτοεκτίμησης, είναι τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής. Τα άτομα αυτά πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστά, μοναδικά και επιζητούν την παρέα αναγνωρισμένων «κορυφαίων» ατόμων -π.χ. επώνυμων επιχειρηματιών, δημοσιογράφων-. Η εικόνα που παρουσιάζουν στα άλλα άτομα είναι συνήθως του υπερόπτη, του αλαζόνα και το ατόμου που περιφρονεί τους άλλους.
- Δυσκοινωνική (αντικοινωνική ή ψυχοπαθητική): Ανεύθυνη και χωρίς ενοχές συμπεριφορά, μη συμμόρφωση και παραβίαση του νόμου, επαγγελματικός αποπροσανατολισμός, χειραγώγηση των άλλων για προσωπικό όφελος, «χειριστική συμπεριφορά», εξαπάτηση των άλλων και αδιαφορία για σταθερές σχέσεις. Τρόποι συμπεριφοράς όπως: επιθετικότητα προς ζώα ή ανθρώπους, το ψέμα, ή η υποκριτική συμπεριφορά παρατηρούνται πολλές φορές
- Οριακή (μεταιχμιακή): Το άτομο παρουσιάζει μεγάλη απάθεια στις σχέσεις του, στη συναισθηματική του διάθεση κυκλοθυμία ή/και αμφιθυμία, καθώς και έντονη παρορμητικότητα. Φόβος για την μοναξιά, καθώς και άγχος για τη δυνητική απόρριψη είτε σε προσωπικό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο είναι συναισθήματα που συνήθως ταλαιπωρούν ανθρώπους, που νοσούν από αυτή την ασθένεια. Πολλές φορές οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι εξαρτητικές, ασταθείς έως και χαοτικές. Κάποιες φορές διαπιστώνεται διαταραχή της ταυτότητας, ασταθής αίσθηση του εαυτού, επαναλαμβανόμενη αλλαγή των στόχων, των αξιών, της σεξουαλικής προτίμησης, των φίλων και των συντρόφων. Το άτομο χαρακτηρίζεται από ευερεθιστότητα, θυμό, πανικό, απελπισία και δυσφορία, ενώ πολύ έντονα έχει αυτοκαταστροφικές και αυτοκτονικές τάσεις.
Β. Παράξενες ή εκκεντρικές διαταραχές προσωπικότητας
- Παρανοειδής (ευαίσθητη): Δυσπιστία και καχυποψία προς τους άλλους, αίσθημα εκμετάλλευσης (“όλοι έχουν διάθεση να με εκμεταλλευτούν, με χρησιμοποιούν”), κρατά επίμονα κακία και δε συγχωρεί εύκολα.
- Σχιζοειδής: Το άτομο, σε αυτή την περίπτωση, εμφανίζεται απομονωμένο με έντονη αποφυγή των κοινωνικών επαφών και σχέσεων, καθώς συνοδεύεται από έκδηλη έκπτωση των συναισθημάτων του. Συνήθως είναι μοναχικό, χωρίς φίλους και φαίνεται ψυχρό και άκαμπτο.
- Σχιζότυπη: Δυσκολία στην επικοινωνία και ανεπάρκεια στις σχέσεις, που συνοδεύονται από διάφορες ιδιορρυθμίες, εκκεντρικότητες και παραλογισμούς της σκέψης, της αντίληψης, της ομιλίας, της εμφάνισης και της συμπεριφοράς και παρόλο που μοιάζουν με συμπτώματα σχιζοφρένειας δεν έχουν την ίδια ισχύ, ώστε να συμπληρώσουν την κλινική εικόνα της σχιζοφρένειας. Χαρακτηριστικό είναι το έντονο άγχος, που ενίοτε συνδέεται με αγχώδη διαταραχή χωρίς όμως να πρόκειται για κάτι τέτοιο.
Μεικτή διαταραχή προσωπικότητας: Παρά το γεγονός ότι δεν υφίσταται επίσημα ως διαταραχή, στην κλινική πράξη είναι μια πολύ συχνή διάγνωση, στο μέτρο που μια διαταραχή προσωπικότητας περιλαμβάνει στοιχεία από άλλες.
Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε μια εξαιρετικά κατατοπιστική διάλεξη, του διακεκριμένου ψυχιάτρου π.Βασιλείου Θερμού, πάνω στο θέμα που αναπτύχθηκε πρωθύστερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Καπρίνης και συν. Κλινική Ψυχιατρική. Τόμ. Α’. Αθήνα: Εκδόσεις Παρισιάνου; 2009: 545-568.
