Καρκίνος, και μόνο το άκουσμα της λέξης προκαλεί τρόμο, αμηχανία και αρνητική διάθεση, τη στιγμή που είναι τόσο ζωτική η σωστή ενημέρωση ως προς την πρόληψη και την αντιμετώπισή του. Πόσο μάλλον για τον συχνότερο, που είναι ο καρκίνος δέρματος. Υπάρχει τρόπος να προληφθεί; Υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια; Η απάντηση είναι φυσικά θετική και τίποτα από αυτά δεν πρέπει να αγνοηθεί.
Ποιες είναι, όμως, οι κυριότερες μορφές δερματικού καρκίνου; Συχνότερος καρκίνος δέρματος είναι το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, δεύτερο σε σειρά συχνότητας έρχεται το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, ενώ τη μεγαλύτερη θνητότητα παρουσιάζει το μελάνωμα.
Βασικοκυτταρικό καρκίνωμα
Είναι συχνή πάθηση, ο συχνότερος καρκίνος δέρματος όπως προαναφέρθηκε (η μορφή που εμφάνισε και ο εικονιζόμενος ηθοποιός, Hugh Jackman), και εμφανίζεται κυρίως μετά τη συμπλήρωση των 40 ετών της ηλικίας. Εντοπίζεται κυρίως στο πρόσωπο, τα αυτιά και τον λαιμό, σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα. Σχετίζεται, λοιπόν, με την αθροιστική δράση της ηλιακής ακτινοβολίας στα εκτεθειμένα μέρη του σώματος. Βέβαια, ορισμένες μορφές εμφανίζονται στον κορμό και σπάνια στη ράχη των χειρών, υποδεικνύοντας την ύπαρξη επιπρόσθετων προδιαθεσικών παραγόντων. Συνήθως η βλάβη είναι μονήρης και πρακτικά δε μεθίσταται.
Πώς μπορεί να αναγνωριστεί εγκαίρως το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα; Ανάλογα με την κλινική μορφή (διακρίνονται 5 διαφορετικές) το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα εμφανίζεται και με διαφορετικό τρόπο. Η συνηθέστερη μορφή είναι το οζοελκωτικό βασικοκυτταρικό καρκίνωμα και η ποικιλία του, κατατρώγον έλκος. Εμφανίζεται σαν ημισφαιρικό ογκίδιο, βραδέως αναπτυσσόμενο σε διάστημα ετών, χροιάς φυσιολογικού δέρματος ή ερυθρωπής, που έπειτα ελκούται κεντρικά. Η έλκωση αιμορραγεί κατά διαστήματα και καλύπτεται από αιματογενή εφελκίδα. Το ογκίδιο μετατρέπεται σταδιακά σε πλάκα επηρμένη, ανώμαλου πολυκυκλικού σχήματος και διαμέτρου που εξαρτάται από την ηλικία της βλάβης.
Βέβαια κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του, το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα είναι εντελώς ασυμπτωματικό. Το γεγονός ότι είναι ανώδυνο και παρουσιάζει βραδεία εξέλιξη καθυστερεί για πολλά έτη την επίσκεψη στον γιατρό.
Όσο για την περίπτωση του «κατατρώγοντος έλκους», παρατηρείται έλκος που μεγεθύνεται σταδιακά και ομοιάζει με τραυματισμό από όνυχα, χωρίς όχθο αλλά με βάση διηθημένη.
Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα
Μπορεί να εντοπιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του δέρματος και των βλεννογόνων με πλακώδες επιθήλιο, αλλά συχνότερα εμφανίζεται σε δέρμα αλλοιωμένο από την ηλιακή ακτινοβολία ή ως εξέλιξη των ηλιακών κερατώσεων. Επίσης, μπορεί να εμφανιστεί πάνω σε ουλές από εγκαύματα ή από δισκοειδή ερυθηματώδη λύκο, σε έλκη εκ στάσεως στις κνήμες, σε στόμια συριγγίων οστεομυελίτιδας και σε περιοχές ή ουλές χρόνιας ακτινοδερματίτιδας. Σε αντίθεση με το βασικοκυτταρικό, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα μεθίσταται κατά 80-90% λεμφογενώς και κατά 10-20% αιματογενώς (υψηλό ποσοστό μετάστασης εμφανίζουν τα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα των ημιβλεννογόνων βαλάνου και αιδοίου και του βλεννογόνου της στοματικής κοιλότητας).
Πώς θα αναγνωριστεί εγκαίρως από τον ασθενή το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, ή έστω η ανάγκη επίσκεψης στον δερματολόγο; Κλινικά το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα αρχίζει ως ογκίδιο λίγων χιλιοστών, ημισφαιρικό ή αποπλατυσμένο, και σταδιακά μεγεθύνεται ελκούμενο κεντρικά. Στην τυπική του μορφή εμφανίζεται σαν ένα αβαθές έλκος που περιβάλλεται από επηρμένα, σκληρά και ανεστραμμένα χείλη, ενώ συνήθως καλύπτεται από αιματογενή εφελκίδα. Σπανιότερα μπορεί να εμφανιστεί με μορφή βλαστικών, μυρμηκιωδών, επηρμένων βλαβών χωρίς έλκωση.
Κακόηθες μελάνωμα
Όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι ο καρκίνος δέρματος με τη μεγαλύτερη θνησιμότητα. Οφείλεται κυρίως σε επαναλαμβανόμενα ηλιακά εγκαύματα, σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα και εσφαλμένη προσαρμογή στην ηλιακή έκθεση, που είναι γενετικά καθορισμένη. Άτομα με συνεχή επαγγελματική έκθεση στον ήλιο διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο από εργαζόμενους που δεν εκθέτονται σε ηλιακή ακτινοβολία τακτικά αλλά πηγαίνουν μία με δύο φορές τον χρόνο διακοπές σε περιοχή με υψηλή ένταση υπεριώδους ακτινοβολίας. Η μέση ηλικία εμφάνισης είναι η έκτη δεκαετία της ζωής.
Παράγοντες κινδύνου είναι οι εξής:
– Μεγάλος αριθμός μελανινοκυτταρικών, κυανών ή δυσπλαστικών σπίλων
– Ξανθά ή κόκκινα μαλλιά
– Ανοιχτόχρωμα δέρμα
– Ευαισθησία στον ήλιο
– Εφηλίδες
– Θετικό οικογενειακό ιστορικό για μελάνωμα
Όλες οι κλινικές ποικιλίες του μελανώματος εμφανίζουν κάποια κοινά κλινικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια μελαγχρωματική βλάβη που μεταβάλλεται σχετικά γρήγορα, είναι ασύμμετρη με ανώμαλη περιφέρεια και ποικιλοχρωμία, ενώ η διάμετρός της ξεπερνά το 1 εκατοστό. Υπάρχουν, επίσης, τα εξής 7 σημεία της Γλασκώβης:
Μείζονα χαρακτηριστικά
– Αλλαγή μεγέθους
– Αλλαγή σχήματος
– Αλλαγή χροιάς
Ελάσσονα χαρακτηριστικά
– Διάμετρος μεγαλύτερη των 6 χιλιοστών
– Φλεγμονή
– Ορόρροια ή αιμορραγία
– Ήπιος κνησμός και αλλοίωση αισθητικότητας
Είναι προφανές πως οποιαδήποτε πλήρωση των παραπάνω κριτηρίων θα πρέπει να κινητοποιήσει τον ασθενή και να τον οδηγήσει άμεσα στον δερματολόγο. Εξίσου προφανής είναι και η δυνατότητα πρόληψης πέρα από την έγκαιρη αναγνώριση της πάθησης. Η προσεκτική προσαρμογή στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία με χρήση ακτινοπροστασίας θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη από όλους, πόσο μάλλον από τις ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση μελανώματος.
