Παιδική αυτοκτονικότητα και ταμπού
Ο όρος “αυτοκτονία” είναι ένα ταμπού στην σημερινή κοινωνία. Ο όρος “παιδική αυτοκτονικότητα” ακόμα περισσότερο. Η αμηχανία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων ίσως και των ειδικών σε αυτό, να μιλήσουν ανοιχτά για το ζήτημα, έχει αποτρέψει την ανάπτυξη κατάλληλης και έγκαιρης πρόληψης. Η αμηχανία αυτή έχει οδηγήσει επίσης στην εγκατάσταση ορισμένων μύθων σχετικά με την αυτοκτονία που δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο. Πριν προχωρήσουμε, όμως, θα αναφέρουμε σε αυτό το σημείο κάποιους από αυτούς τους μύθους.
Μύθοι και παραμύθια
Μπορεί να επικρατεί η αντίληψη ότι όταν ένα άτομο σκέφτεται ή σκοπεύει να αυτοκτονήσει δεν πρόκειται να το κάνει ποτέ. Πολλοί πάλι θεωρούν ότι παιδιά και έφηβοι μπορεί να “απειλούν” ή να διαπράττουν αυτοκαταστροφικές ενέργειες προκειμένου να προσελκύσουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των άλλων. Αυτή η αντίληψη όμως είναι από την βάση της λανθασμένη, καθώς ανεξαρτήτως των κινήτρων ένας έφηβος μπορεί να τραυματιστεί θανάσιμα ακόμα και αν δεν σκόπευε όντως να το κάνει.
Από την άλλη μεριά, πάλι, υπάρχει η αντίληψη που ορίζει πως μιλώντας σε κάποιον για την αυτοχειρία, θα εντείνουμε τον αυτοκτονικό του ιδεασμό. Επειδή ο αυτοκτονικός ιδεασμός δεν είναι μια ιδέα που “κατεβαίνει στο κεφάλι” κάποιου ένα όμορφο ή άσχημο πρωί, δεν υπάρχει περίπτωση να του γεννηθεί η επιθυμία να αυτοκτονήσει μέσω αυτού. Αυτό όμως δεν αποκλείει το να συμβεί κάτι τέτοιο εντελώς επιπόλαια και παρορμητικά. Αντίθετα, αν πράγματι σκέφτεται να προβεί στην συγκεκριμένη ενέργεια, βλέποντας ότι κάποιος τον ρωτά σχετικά μπορεί να τον βοηθήσει να σχηματοποιήσει τις σκέψεις του και αν μιλήσει καλύτερα για αυτά που αισθάνεται. Εν κατακλείδι, το ζήτημα της αυτοκτονικότητας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με μεγάλη σοβαρότητα, όχι με τάση υποτίμησης και ειρωνείας.
“Τα παιδιά δεν αυτοκτονούν”
Στον μύθο που θα ήθελα να σταθώ όμως περισσότερο είναι σε αυτόν που υπαγορεύει ότι τα παιδιά δεν αυτοκτονούν. Η αλήθεια είναι πως η συχνότητα των παιδικών αυτοκτονιών είναι μικρή. Είναι όμως και μια κατάσταση που δεν διαγιγνώσκεται εύκολα. Στατιστικά δεδομένα του Π.Ο.Υ. δείχνουν πως ο σχετικός κίνδυνος για αυτοκτονία αυξάνεται κατά την μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία. Ταυτόχρονα συσχετίζεται με παράγοντες κοινωνικοοικονομικούς. Σε αυτούς εντάσσονται οι διαπροσωπικές σχέσεις, η οικονομική κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων κ.α. Η παιδική αυτοκτονικότητα είναι μια δύσκολη κλινική οντότητα γιατί ένα παιδί δυσκολεύεται να εκφραστεί όσον αφορά την έννοια του θανάτου αφενός, και τα συναισθήματά του αφετέρου.
Η αντίληψη της έννοιας του θανάτου κατά την ανάπτυξη των παιδιών
Η αντίληψη και η έννοια του θανάτου προϋποθέτει μια σχετικά πολύπλοκη νοητική διεργασία. Έτσι ένα παιδί ανάλογα με την ηλικία του την αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Ξεκινώντας από την ηλικία των 5-6 ετών, καθώς πριν από αυτήν το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας είναι απίθανο, τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι τα ζωντανά πλάσματα μπορούν να πεθάνουν. Η σκέψη όμως δεν είναι ολοκληρωμένη στο νου τους γιατί την συνυφαίνουν με την ανθρώπινη εμπειρία που έχουν ως τότε. Αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως κάτι αντίστοιχο του ύπνου ή της αναχώρησης ή της τιμωρίας μέσω της στέρησης της παρουσίας του θανόντα. Έτσι δεν θεωρούν ότι πρόκειται για κάτι αμετάκλητο ή αναπόφευκτο. Τα δεδομένα που υπάρχουν για αυτήν την ηλικία δείχνουν ότι η αυτοκτονία είναι σπάνια και ποτέ προμελετημένη.
Στην ηλικία των 9-10 ετών, το παιδί είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι ο θάνατος είναι κάτι αναπόφευκτο αλλά ενδόμυχα αρνούνται την μονιμότητά του. Οι προέφηβοι και οι έφηβοι στα πρώτα μέχρι δεκαπέντε ετών είναι σε θέση να αντιληφθούν και την θεωρητική υπόσταση του θανάτου και να κατανοήσουν την συσχέτισή του με την ζωή όπως ένας ενήλικας.
Επιδημιολογικά δεδομένα για την παιδική αυτοκτονικότητα
Τα αίτια του αυτοκτονικού ιδεασμού στα παδιά είναι πολλά και γενικώς γνωστά. Στις περισσότερες περιπτώσεις συσχετίζονται με ψυχικές διαταραχές όπως είναι οι συναισθηματικές διαταραχές. Σε ένα σοβαρό ποσοστό όμως δεν παρατηρείται ψυχική παθολογία. Όπως επίσης αναφέρθηκε παραπάνω η παιδική και η εφηβική αυτοκτονικότητα μπορεί να χαρακτηρίζεται και από παρορμητικότητα και επιπολαιότητα, επειδή το άτομο δυσκολεύεται ή δεν αντιλαμβάνεται καθόλου τις επιπτώσεις μιας τέτοιας ενέργειας.
Το φύλο του παιδιού παίζει έναν εξίσου σημαντικό ρόλο. Μελετώντας την συσχέτιση ανάμεσα στην αυτοκτονικότητα και το φύλο συναντάμε το εξής παράδοξο. Το ποσοστό των αυτοκτονιών στα αγόρια είναι μεγαλύτερο από ότι στα κορίτσια. Ενώ ταυτόχρονα το ποσοστό των ανεπιτυχών απόπειρων αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερο στα κορίτσια από ότι στα αγόρια. Αυτό αρχικά είχε αποδοθεί στο ότι τα αγόρια επέλεγαν πιο “βίαιους” τρόπους για να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Σιγά σιγά όμως η υπόθεση αυτή ανατράπηκε διότι παρατηρήθηκαν εξίσου βίαιοι τρόποι και σε κορίτσια. Έτσι το παράδοξο αυτό πλέον αποδίδεται στο ότι τα κορίτσια είναι πιο πιθανόν να μιλήσουν για το πρόβλημά τους και να ζητήσουν βοήθεια σε σχέση με τα αγόρια. Κάτι που αν το καλοσκεφτούμε, δυστυχώς, βγάζει και πολύ μεγάλο νόημα καθώς οι κοινωνικές επιταγές δεν επιτρέπουν στα αγόρια να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.
Τα προειδοποιητικά σημάδια
Τα προειδοποιητικά σημεία της παιδικής αυτοκτονικότητας μπορεί να είναι άμεσα αλλά μπορεί να είναι και δυσανάγνωστα. Το πιο χαρακτηριστικό και εύκολο να αντιληφθεί κάποιος είναι όταν το παιδί μιλάει για τον θάνατό του. Αυτό μπορεί να εκφράζεται στον προφορικό λόγο με εκφράσεις του τύπου “δεν έχει νόημα η ζωή”. Μπορεί να εκφράζεται όμως και γραπτά (ημερολόγιο, έκθεση) ή ακόμα και μέσω μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας (μια ζωγραφιά).
Αν το παιδί είναι μακροχρόνια μελαγχολικό και ξαφνικά εμφανίσει μια απότομη βελτίωση της διάθεσης χωρίς να έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικά από το περιβάλλον του, επίσης μας ανησυχεί. Η καλή διάθεση μπορεί να αποδίδεται στο ότι το παιδί έχει αποφασίσει ήδη να αυτοκτονήσει και αυτό του φαίνεται η καλύτερη λύση για τα προβλήματά του. Συνεπώς, γιατί να μην είναι χαρούμενο;
Τα παραπάνω προειδοποιητικά σημάδια δεν υπαγορεύουν ότι γραμμικά ο νέος θα αυτοκτονήσει. Σε ένα μεγάλο ποσοστό υπαγορεύουν την ύπαρξη κάποιας ψυχικής παθολογίας, την χρήση ουσιών, την κακοποίηση. Όλες οι παραπάνω καταστάσεις απαιτούν άμεση παρέμβαση και παρακολούθηση από ειδικούς.
1018: γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία
Μία αυτοκτονία ανά 40” αναφέρει ο Π.Ο.Υ.
Ας τελειώνουμε με το στίγμα στην ιατρική
