Οι ταινίες έχουν τη δύναμη να δίνουν φωνή σε ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών εμπειριών. Σε αυτό το άρθρο θα αναφερθούμε σε ταινίες που προσεγγίζουν την ψυχική ασθένεια και τις ψυχικές διαταραχές μέσα από την προσωπική ιστορία των πρωταγωνιστών.
Μεταφέροντας την πραγματικότητα των ψυχικών διαταραχών και άλλων προβλημάτων υγείας στη μεγάλη οθόνη, είναι ένα ρίσκο και φέρει μεγάλη ευθύνη. Ωστόσο, μπορεί να είναι ένας χρήσιμος τρόπος για να κατανοήσουμε τις δυσκολίες που παρουσιάζουν οι ψυχικές ασθένειες.
Τι είναι οι ψυχικές ασθένειες ή ψυχικές διαταραχές;
Οι ψυχικές διαταραχές, είναι ένα μοτίβο σκέψης ή συμπεριφοράς, ή μια ανωμαλία η οποία προκαλεί πόνο ή και ανικανότητα, και η οποία δεν είναι αναπτυξιακά ή κοινωνικά καθορισμένη. Η ψυχική διαταραχή καθορίζεται γενικά από ένα συνδυασμό του πώς ένα άτομο αισθάνεται, ενεργεί, σκέπτεται ή αντιλαμβάνεται. Είναι δυνατόν να σχετίζεται με συγκεκριμένες περιοχές ή λειτουργίες του εγκεφάλου ή και του υπόλοιπου νευρικού συστήματος, συχνά σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Η αναγνώριση και η κατανόηση των ψυχικών διαταραχών έχει τροποποιηθεί με το πέρασμα των χρόνων και ανά τον κόσμο και υπάρχουν ακόμη ποικίλοι ορισμοί, αποτιμήσεις και ταξινομήσεις, αν και καθορισμένα καθοδηγητικά κριτήρια χρησιμοποιούνται ευρέως.
Σε πολλές περιπτώσεις, παρουσιάζεται μια συνέχεια μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχικής διαταραχής, πράγμα που κάνει τη διάγνωση δύσκολη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), πάνω από το ένα τρίτο των ανθρώπων στις περισσότερες χώρες αναφέρουν προβλήματα σε κάποιο σημείο της ζωής τους τα οποία ταιριάζουν στα κριτήρια διάγνωσης ενός ή περισσότερων από τις πιο συχνές ψυχικές διαταραχές.
Ψυχικές διαταραχές αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τα γονίδια και την εμπειρία. Το τι θεωρείται ως ψυχική ασθένεια έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Το τι θεωρείται ότι είναι μία ψυχική ασθένεια μπορεί να μην είναι ένα πράγμα σε μία διαφορετική κουλτούρα.
Τα άτομα με ψυχική διαταραχή έχουν μερικές φορές δυσκολίες επικοινωνίας μαζί με άλλους ανθρώπους, ή με το να ακολουθήσουν αυτό που ονομάζεται φυσιολογική ζωή. Θεραπεία και ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με ορισμένες ψυχικές ασθένειες να ζήσουν μία καλύτερη ζωή.
Πηγή: Wikipedia.org
Οι ψυχικές διαταραχές στο σινεμά
Ο κινηματογράφος επιχείρησε πολλάκις να αγγίξει αυτό το θέμα, με σκοπό να αποδώσει καλύτερα αυτό το λεπτό ζήτημα. Άλλες φορές το πέτυχε, και άλλες όχι.
Σε αυτό το άρθρο, θα δούμε χαρακτήρες του σινεμά που έπασχαν από ψυχικές διαταραχές.
1. Αφηγητής/Tyler Durden, «Fight Club»
Ο ορισμός του χαρακτήρα με διαταραχή προσωπικότητας. Ένας αποπροσανατολισμένος άντρας που αδυνατεί να ανταποκριθεί στο κυρίαρχο πρότυπο της εποχής, καταφεύγει στη βία και σε μία μαζική εκδίκηση κατά του συστήματος μέσα από το alter ego του. Η cult ταινία του David Fincher, ξεσήκωσε πλήθος αντιρρήσεων με τις διασυνδέσεις που έκανε με το φασισμό (μία ομάδα ανθρώπων που εύκολα υποτάσσονται σε έναν αυτο-ανακηρυγμένο «καθηγητή»), αλλά και την απεικόνιση ενός μάτσο άντρα με ανασφάλειες μέσα σε μία κοινωνία που τον υποχρεώνει, ως alpha male, να διαπρέπει σε όλα. Αυτό σε συνδυασμό με τα μικρά fight clubs που ξεφύτρωσαν από την Ταϊλάνδη έως τη Silicon Valley, ως χώρος εκτόνωσης των καταπιεσμένων ανδρών, έκανε τους ανθρώπους να παραμιλούν για το «Fight Club», σπάζοντας κάθε κανόνα.
2. Patrick Bateman, «American Psycho»
Μία από τις πιο εντυπωσιακές μεταμορφώσεις του Christian Bale, απέκτησε κι αυτή ένα cult status, ακολουθώντας μία παρόμοια θεματολογία. Νεαρός χρηματιστής και ματαιόδοξος που τα έχει όλα, ξεσπά σε ένα δολοφονικό σερί, ενσαρκώνοντας το απόλυτο μάτσο πρότυπο. Πέρα από τη σκληρή, βία και τη σαρκαστική ποπ κορνίζα της, η ταινία σόκαρε γιατί άγγιξε μερικά από τα πιο μύχια συναισθήματα του κοινού αφήνοντας αναπάντητο ένα βασικό ερώτημα. Ο Patrick Bateman, είναι ένας ψυχοπαθής δολοφόνος ή ένας κοινός καπιταλιστής που θεωρεί ότι ο κόσμος του ανήκει και μπορεί να ικανοποιεί κάθε καπρίτσιο χάρη στην οικονομική εξουσία του; Στα ίδια βήματα που χάραξε και ο Edward Norton, ο Patrick Bateman, έπασχε από διαταραχή προσωπικότητας.
3. William Foster, «Falling Down»
Τι οδηγεί ένα φαινομενικά φιλήσυχο οικογενειάρχη, πλην πρώην αξιωματικό Εθνικής Άμυνας και βετεράνο πολέμου, σε μία βίαιη διαδρομή είκοσι χιλιομέτρων μέσα στους δρόμους του Λος Άντζελες; Μπορεί να είναι η πρόσφατη απόλυσή του ή ο χωρισμός με τη γυναίκα του που κάνει το χαρακτήρα που ενσαρκώνει ο Michael Douglas, να εκραγεί. Ο William«D-Fens» Foster, ξεκινά ως ένας άνθρωπος που δεν ανέχεται πλέον τις καθημερινές ενοχλήσεις στο δρόμο και καταλήγει μία ωρολογιακή βόμβα η οποία εκρήγνυται σε κάθε δεύτερο τετράγωνο, όσο επιχειρεί να φτάσει εγκαίρως στα γενέθλια της κόρης του.
Εκνευρίζεται με το μποτιλιάρισμα, την ταξική αδικία, ακόμα και με ένα γεύμα που δε μοιάζει στη φωτογραφία του καταλόγου, όπως ίσως ο κάθε ένας, καταλήγοντας όμως ένας ρατσιστικός εκδικητής. Όσο όμως ξεδιπλώνεται η ταινία, ανακύπτουν ζητήματα ψυχικής υγείας του πρωταγωνιστή και αυτά αποτελούν το πραγματικό της plot twist. Είναι ένας άνθρωπος με ψυχικές διαταραχές ή ένας πολεμιστής απέναντι σε ένα διαταραγμένο κόσμο;
4. Ο Χασάπης, «I Stand Alone»
Η πιο ιδιάζουσα περίπτωση της λίστας για τις ψυχικές διαταραχές είναι το μεγάλου μήκους ντεμπούτο του Gaspar Noé. Εδώ το τελικό χτύπημα του ανώνυμου πρωταγωνιστή δεν είναι απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, αλλά στον πιο κοντινό του άνθρωπο και σίγουρα το πιο βάρβαρο, με μια διεστραμμένη αιτολόγηση στο μυαλό του. Η αποξένωση και η απομόνωση που βιώνει στο Παρίσι, οι συνεχείς ερωτικές και επαγγελματικές απορρίψεις, αλλά και η νιχιλιστική αντιμετώπιση της ζωής μετασχηματίζονται σε σπασμωδικές εγκληματικές ενέργειες. Ο Noé, καταφέρνει μέσα από την ακραία, θεματικά και αισθητικά, ματιά του να χτίσει έναν χαρακτήρα εκτός ορίων, ο οποίος όμως με τη σταδιακή καταβύθιση του έρχεται υπερβολικά κοντά στην πραγματικότητα.
5. Eve White, «The Three Faces of Eve»
Η Εύα, μια καταπιεσμένη παντρεμένη γυναίκα, παρουσιάζει πονοκεφάλους και κενά μνήμης. Επισκέπτεται ένα ψυχίατρο και πείθεται να δοκιμάσει υπνωτισμό. Κατά τη διάρκεια της ύπνωσης όμως, η Εύα, παρουσιάζει παρουσιάζει μια άλλη προσωπικότητα, εντελώς διαφορετική από τη δική της. Μετά από πολλές επισκέψεις στον γιατρό, παρουσιάζει ακόμη μια προσωπικότητα. Ταινία βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, όπως καταγράφονται στο μπεστ σέλερ των ψυχιάτρων Corbett Thigpen και Hervey Cleckley. Συνεργάστηκαν με το σκηνοθέτη Nunally Johnson, για τη συγγραφή του σεναρίου.
Η χαρακτήρας της Eve, της ταινίας βασίστηκε σε εκείνον της ασθενούς Chris Costner Sizemore, η οποία ήταν γνωστή και ως Eve White, μια γυναίκας που έπασχε από διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας και της οποίας η ταυτότητα έμεινε κρυφή για πολλά χρόνια μετά την κυκλοφορία τόσο του βιβλίου, όσο και της ταινίας. Το 1958 η Sizemore, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο “The Final Face of Eve” και με θέμα την ασθένειά της, απέκρυψε όμως το πραγματικό της όνομα και χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Evelyn Lancaster. Η Sizemore, αποκάλυψε την ταυτότητά της το 1977 με το δεύτερο βιβλίο της “I’m Eve”.
6. Norman Bates, «Psycho»
Ο Norman, ως παιδί υπέστη ψυχολογική καταπίεση από την μητέρα του, που προσπαθούσε να τον πείσει ότι οι γυναίκες είναι σατανικές. Οι δυο τους ζούσαν με πολλά προβλήματα έπειτα τον θάνατο του πατέρα του, αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. Όταν ο Bates, όμως ήταν έφηβος, η μητέρα του γνώρισε έναν άντρα, κάνοντας τον να νιώσει τρομερή ζήλια. Τους δολοφόνησε αλλά στην συνέχεια, τον κυρίευσαν οι ενοχές. Στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να διαγράψει την ανάμνηση του εγκλήματος από το μυαλό του, αναπτύχθηκε μία νέα προσωπικότητα στο μυαλό του, αυτή της μητέρας του.
Ως “Norman” Bates, είναι απλά ο μικρός γιος της μητέρας του και πρέπει να κάνει ό,τι εκείνη του πει. Ως “Norma” Bates, ντύνεται με τα ρούχα της, μιμείται την φωνή της, και σκοτώνει οποιονδήποτε προσπαθεί να μπει ανάμεσά της και στον “Norman”, ειδικά νεαρές όμορφες γυναίκες. Η φυσιολογική πλευρά του εαυτού του είναι ένας συνηθισμένος ενήλικας, ιδιοκτήτης ενός μοτέλ, που φροντίζει τους πελάτες του. Μετά από μια δολοφονία μιας κοπέλας, συλλαμβάνεται και στέλνεται σε ψυχιατρείο. Εκεί, η προσωπικότητα της μητέρας του υπερνικά τις δύο άλλες στο μυαλό του και κυριαρχεί: συμπεριφέρεται, μιλά και σκέφτεται ακριβώς όπως εκείνη. Ο χαρακτήρα του Norman Bates, είναι βασισμένος στον πραγματικό δολοφόνο Ed Gein.
7. Henry, «Henry: The Portrait of a Serial Killer»
Ο Henry, δεν είναι ένας «κακός» άνθρωπος, δεν είναι η προσωποποίηση του Κακού όπως ο Michael Myers. Είναι απλώς ένας άνθρωπος με ψυχικές διαταραχές και βαθύτατα άρρωστος. Δεν αντιλαμβάνεται τις πράξεις του ως «κακές», αλλά ως έναν αγώνα επιβίωσης. Τον βαθιά τραυματισμένο και διαταραγμένο ψυχισμό του Henry όμως, δεν τον κατανοούμε τόσο μέσα από τους φόνους, όσο από τη σχέση που αναπτύσσει με την αδερφή του συγκατοίκου του, Becky, όταν εκείνη έρχεται να μείνει μαζί τους. Ο Henry, αδυνατεί να προχωρήσει σε μια φυσιολογική σχέση με άλλον άνθρωπο, με την κοινωνία την ίδια.
Αν και δείχνει φυσιολογικός, μέσα του βράζει μια αδυσώπητη οργή προς τον κόσμο, αποτέλεσμα (όπως εκμυστηρεύεται στην Becky) των φριχτών παιδικών του χρόνων. Ο Henry, δεν σκοτώνει λόγω της καταπιεσμένης του σεξουαλικότητας, ούτε λόγω των καννιβαλιστικών του ορέξεων. Σκοτώνει, γιατί αυτό μονάχα αντιλαμβάνεται ως κανονικότητα στη ζωή του, στο σύμπαν του.
Στο ρόλο του Henry, πρωταγωνιστεί ο Michael Rooker (The Walking Dead, Guardians of the Galaxy), ο οποίος παίρνει το ρόλο του Henry, και τον ανεβάζει σε ένα επίπεδο ανώτερο, από αυτό μιας απλής κινηματογραφικής ερμηνείας. Η κίνησή του, η ομιλία του, ακόμη και η τοποθέτηση του στο χώρο, όλα λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αποδώσει ακριβώς την αμηχανία, συστολή και μίσος που αισθάνεται ο Henry, για όλους γύρω του.
8. Carol, «Repulsion»
Το θύμα εδώ είναι η γοητευτική Γαλλίδα Catherine Deneuve, που υποδύεται την Carol. Μια ψυχωτική κοπέλα η οποία βυθίζεται ολοένα και πιο πολύ σ’ έναν νοσηρό προσωπικό κόσμο ανατριχιαστικών παραισθήσεων. Η Carol, εργάζεται σε κέντρο ομορφιάς του Λονδίνου και ζει μαζί με την αδερφή της. Από την αρχή φαίνεται πως κάτι δεν πάει καλά με την ψυχική υγεία της Carol. Η αποστροφή της για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα γενικότερα και για τους άνδρες αρχίζει να μεγεθύνεται επικίνδυνα επηρεάζοντας τις ήδη ελάχιστες κοινωνικές σχέσεις της. Αρρωστημένοι ψυχαναγκασμοί επιδεινώνουν κι άλλο την κατάστασή της. Η επαφή με τον πραγματικό κόσμο χάνεται οριστικά όταν η αδερφή της πάει διακοπές για λίγες μέρες με τον εραστή της, αφήνοντας την Carol, μόνη στο σκιώδες διαμέρισμα τους. Ο Polanski, παραδίδει μαθήματα περίτεχνης και ατμοσφαιρικής σκηνοθεσίας, φτιάχνοντας μια αξιοζήλευτη ταινία, μια θεσπέσια «one woman show» παράσταση που ορίζει την έννοια «ψυχολογικός τρόμος» καλύτερα από πολλές παραπλήσιες ταινίες.
9. Hannibal, «Silence of the Lambs»
Μία νεαρή πράκτορας του FBI, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει μια σειρά διαδοχικών φόνων ενός στυγερού δολοφόνου, του Buffalo Bill. Για να μπει στο μυαλό του και να καταφέρει να τον συλλάβει, ζητά τη βοήθεια ενός ειδεχθή δολοφόνου. Ο Hannibal Lecter, που βρίσκεται κάτω από δρακόντεια μέτρα, στην απομόνωση της φυλακής. Ο Hannibal Lecter, ψυχίατρος στο επάγγελμα, σκότωνε και έτρωγε τα θύματά του. Ο βασικός χαρακτήρας, Buffalo Bill, ενσαρκώθηκε από τον Ted Levine. Είναι εμπνευσμένος από τρεις διαβόητους δολοφόνους που προκάλεσαν τρόμο στην αμερικάνικη κοινωνία. Ο Thomas Harris, δανείστηκε χαρακτηριστικά από τους Ed Gein, που έβγαζε το δέρμα των θυμάτων του. Τον Ted Bundy, που σκότωνε γυναίκες και Gary Heidnik, που απήγαγε κορίτσια και τα κρατούσε στο υπόγειο του.
Για να καταφέρει να ενσαρκώσει με επιτυχία τον αιμοδιψή Hannibal, ο Anthony Hopkins, μελέτησε φακέλους της αστυνομίας και παρακολούθησε ακροάσεις δολοφόνων. Πράγματι, ο ανατριχιαστικός τρόπος που κοίταζε τη κάμερα παρέπεμπε σε ψυχοπαθή δολοφόνο. Όπως είπε, εμπνεύστηκε τη χαρακτηριστική φωνή από τον συγγραφέα Truman Capote, και την ηθοποιό Katharine Hepburn.
Η ταινία βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Robert Maudsley. Ο «Hannibal the Cannibal» όπως χαρακτηρίστηκε, βρίσκεται στο κελί από το 1973. Σκότωσε δαγκώνοντας στην καρωτίδα, τον άνθρωπο, ο οποίος τον είχε εμπιστευθεί και του νοίκιαζε το σπίτι που διέμενε.
Καταγόταν από το Λίβερπουλ και μεγάλωσε μεταξύ σπιτιού και ορφανοτροφείου. Ο πατέρας του τον ξυλοκοπούσε άγρια κάθε μεσημέρι που επέστρεφε από τη δουλειά. Είχε κριθεί ψυχολογικά άρρωστος και αρχικά μεταφέρθηκε σε ψυχιατρική κλινική. Όμως λίγα χρόνια αργότερα, σκότωσε με κουτάλι έναν συγκρατούμενο του. Οι φύλακες μάλιστα είχαν καταφέρει να μπουν στο κελί του μετά από εννέα ώρες. Αντίκρισαν ένα αποκρουστικό θέαμα αφού ο 64χρονος είχε φάει τον εγκέφαλο του δεύτερου θύματός του.
