Η λοβοτομή (λευκοτομή) είναι μια χειρουργική διαδικασία κατά την οποία αφαιρούνται μαζικά νευρικές ίνες συνήθως από τις περιοχές του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου. Ήταν μια πολύ διαδεδομένη και βάναυση πρακτική που χρησιμοποιήθηκε κατά το παρελθόν και ειδικότερα τις δεκαετίες του 1930, 1940 και 1950 για την θεραπεία των ψυχικών ασθενειών. Η επιλογή του μετωπιαίου λοβού δεν ήταν τυχαία, αφού εκεί συναντώνται η πρόσθια κεντρική έλικα, η προμετωπαία συνειρμική περιοχή και η περιοχή Broca, δηλαδή ότι ακριβώς επηρεάζει την συνείδηση, το κινητικό κέντρο του λόγου, την κρίση μας, την επεξεργασία των λέξεων και τις συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η Ιατρική Επιστήμη υποσχόταν να απαλλάξει τον ασθενή από νευρικές διαταραχές, ψυχολογικές διακυμάνσεις, παραληρηματικές ιδέες, ψυχώσεις, ψευδαισθήσεις και βίαιες συμπεριφορές. Μετά την λοβοτομή, όμως, οι ψυχικά άρρωστοι εμφάνιζαν απάθεια, απομόνωση, συναισθηματική νέκρωση και αδυναμία ανάληψης πρωτοβουλιών. Οι περισσότεροι από αυτούς έμεναν σε μόνιμη κατάσταση «φυτού» και κάποιοι πέθαιναν. Σήμερα, σχεδόν ελάχιστες λοβοτομές πραγματοποιούνται, αφού πλέον αυτή η χειρουργική μέθοδος θεωρείται ανήθικη και δεν έχει πραγματικό αντίκρυσμα στην ίαση των νοσούντων από ψυχικά νοσήματα. Φαίνεται, λοιπόν, πως καμιά φορά η επιστήμη δεν είναι καθόλου δημοκρατική. Θεράπευες την ψυχή μέσω μιας ανατριχιαστικής και απάνθρωπης διαδικασίας… Η λοβοτομή είχε αποτύχει παταγωδώς!
Η ιατρική επιστήμη δεν μπορεί και δεν πρέπει να εγκληματεί… Η λοβοτομή μετέτρεπε τους ανθρώπους σε ζωντανούς-νεκρούς. Αυτό δεν μπορούσε να θεωρηθεί επίτευγμα.
Γιατί η επιλογή του μετωπιαίου λοβού ήταν τόσο σημαντική στην χειρουργική μέθοδο της λοβοτομής;
Ο μετωπιαίος λοβός του εγκεφάλου είναι εκείνος που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από όλα τα έμβια όντα που βρίσκονται στον πλανήτη, αφού συγκεντρώνει όλες τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως τη σκέψη, την κίνηση, την ομιλία, τα συναισθήματα, καθώς και τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε εκείνο το σημείο. Για τον λόγο αυτό, η αρχιτεκτονική του ( η οποία δεν συναντάται με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο σε κανένα άλλο σημείο ανατομικά του εγκεφάλου) είναι «εντέχνως» περίπλοκη, όπως και τα νευρωνικά κυκλώματα που διαθέτει. Οι παθολογίες που αναπτύσσονται στις ειδικές περιοχές του μετωπιαίου λοβού είναι εκείνες που προκαλούν ψυχικές διαταραχές στην προσωπικότητα του ανθρώπου, οπότε οποιαδήποτε «παρέμβαση» επηρεάζει αρνητικά όλες τις γνωστικές εκτελεστικές λειτουργίες, οι οποίες έχουν να κάνουν με την ικανότητα του ανθρώπου να εκτελέσει μια ενέργεια όπως η ομιλία, η κίνηση, η συγκέντρωση, το συναίσθημα, η κρίση, η αξιολόγηση κ.τ.λ. με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του μετωπιαίου λοβού.
Η λοβοτομή ήταν μια απερίσκεπτη και βάναυση χειρουργική επέμβαση, η οποία προσπαθούσε να ανακουφίσει τους ψυχικά ασθενείς, αλλά και να μειώσει τον τεράστιο αριθμό των ασθενών στα ψυχιατρικά άσυλα.
Η λοβοτομή γινόταν με την διάνοιξη δύο τρυπών στο κρανίο του ασθενούς…
Η συνήθης διαδικασία ήταν η διάνοιξη τρυπών στο κρανίο του ασθενούς με ειδικά εργαλεία, όπως νυστέρια ή μακριές χειρουργικές ακίδες. Με αυτά έφταναν οι χειρουργοί στο σημείο που ήθελαν. Τα εργαλεία αυτά είχαν ως κέντρο εισόδου το βολβό του ματιού ή το αυτί ή το άνω τμήμα του κρανίου, δηλαδή τον μετωπιαίο λοβό. Μια άλλη είσοδος από την οποία προσέγγιζαν τον εσωτερικό φλοιό ήταν πάνω από την κόγχη του οφθαλμού. Στην συνέχεια το χτύπημα της ακίδας με ένα σφυρί κατέστρεφε τα κέντρα του εγκεφάλου που είχαν ειδικά επιλεγεί. Θεωρούταν ότι η λοβοτομή «εξαφάνιζε» τις ψυχικές παθήσεις ή τουλάχιστον τα συμπτώματα δεν ήταν τόσο έντονα, αλλά επί της ουσίας κατέστρεφε λειτουργικά τον άνθρωπο, αφού οι ασθενείς δεν έδειχναν καμία συνεργασία με το περιβάλλον, δεν μπορούσαν να αυτοεξυπηρετηθούν, άλλοι έμεναν σωματικά ανάπηροι και τα συναισθήματα τους «νέκρωναν». Επίσης, πολλοί πέθαιναν κατά την διαδικασία ή μετά αφού η διαδικασία ήταν βάναυσα επώδυνη…
Ο νευρολόγος Harbard Stanley Cobb κατά την διάρκεια της ομιλίας του στην Αμερικανική Νευρολογική Εταιρεία δήλωσε πως σπάνια στην ιστορία της Ιατρικής είχε γίνει εργαστηριακή παρατήρηση τόσο γρήγορα και δραματικά μεταμφιεσμένη σε θεραπευτική διαδικασία.
Η λοβοτομή ως ιδέα γεννήθηκε από τον Gottlieb Burckhardt αλλά εξελίχθηκε από τον Walter Freeman
O Walter Jackson Freeman ήταν αμερικανός γιατρός και ο πρώτος που εξειδικεύτηκε πάνω στην λοβοτομή. Η αλήθεια είναι πως πριν από τον Freeman είχαν αποπειραθεί και άλλοι επιστήμονες να κάνουν λοβοτομή. Εκείνος, όμως, που είχε την πρωτοκαθεδρία ήταν ο ελβετός ψυχίατρος Gottlieb Burckhardt κατά την περίοδο 1880 – 1890. Αφιέρωσε την ζωή του στη μελέτη των ψυχικών ασθενειών και της θεραπείας τους και η διατριβή που είχε κάνει, ανέπτυσσε με επιχειρήματα την θεωρία ότι όλες οι ψυχικές ασθένειες ήταν βλάβες σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Όταν πραγματοποίησε την επέμβαση, ένας ασθενής πέθανε πέντε ημέρες μετά από επιληπτικούς σπασμούς, κάποιος άλλος αυτοκτόνησε, άλλοι δύο δεν είχαν δείξει καμία βελτίωση, ενώ δύο έγιναν πιο ήσυχοι. Οι επιπλοκές περιελάμβαναν: επιληψία, αφασία, κινητική αναπηρία και διατάραξη του κέντρου λόγου.
Το 1890 ο γερμανός επιστήμονας Friederich Golz αφαιρεί τον κροταφικό λοβό από κάποια σκυλιά και παρατηρεί πως τα ζώα είναι πιο ήρεμα. Ακολούθησε ο πορτογάλος νευρολόγος Antonio Caetano de Freire Egas Moniz, γνωστός ως Egas Moniz που πραγματοποίησε λοβοτομή το 1935. Η θεωρία του Egas Moniz έλεγε πως η ψυχική ασθένεια προερχόταν από μη φυσιολογικές συνδέσεις των νευρώνων στον μετωπιαίο λοβό και στηριζόταν στα πειράματα των γιατρών Yale, John Fulton, C.F. Jacobsen, οι οποίοι είχαν παρατηρήσει πως μετά την αφαίρεση του μετωπιαίου λοβού σ’ έναν χιμπατζή το ζώο είχε γίνει πιο ήσυχο. Η θεωρία βασιζόταν, επίσης, στη μελέτη των τραυματισμένων στρατιωτών. Όσοι στρατιώτες είχαν υποστεί πλήγμα στον μετωπιαίο λοβό είχαν αξιοσημείωτες αλλαγές στην προσωπικότητα τους. Επειδή ο Egas υπέφερε από ουρική αρθρίτιδα, δεν μπορούσε να χειρουργήσει. Υπό τις οδηγίες του τις επεμβάσεις πραγματοποίησε ο νευροχειρουργός Almeida Lima. Οι επεμβάσεις έδειξαν εμφανείς βελτιώσεις αλλά και καταστάσεις αμετάβλητες. Πήρε το Νόμπελ Ιατρικής το 1949.
Walter Jackson Freeman: o «κακός πατέρας» της λοβοτομής…
O Walter Jackson Freeman (1895 – 1972) διαφοροποίησε και εξέλιξε πλήρως την χειρουργική επέμβαση. Αντί να αφαιρεί τμήματα από τον μετωπιαίο λοβό με ένα κοίλο χειρουργικό εργαλείο, επενέβαινε στην σύνδεση του μετωπιαίου λοβού με τον θάλαμο του εγκεφάλου, αποκόπτοντας τους. Ο θάλαμος είναι το σημείο που δέχεται θερμοαλγεινά ερεθίσματα, δηλαδή το «κέντρο αντίληψης αισθητικών ερεθισμάτων». Βλάβες του μπορεί να οδηγήσουν σε κινητικές διαταραχές, πάρεση του προσώπου, απώλεια αισθητικότητας, κώμα κτλ. Ο Freeman έχασε την ιατρική του άδεια, αφού ο τελευταίος ασθενής του πέθανε κατά την διάρκεια της επέμβασης. Έτσι, προσέλαβε τον νευροχειρουργό James Watts για να χειρουργεί υπό τις οδηγίες του.
Ήδη από το 1922 ο νευρολόγος Leonardo Bianchi είχε δημοσιεύσει μια έρευνα για τις συνέπειες της λοβοτομής στα ζώα. Σύμφωνα με αυτή υποστήριζε ότι ο μετωπιαίος λοβός ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της πνευματικής λειτουργίας και οποιαδήποτε παρέμβαση εκεί οδηγούσε στην αποσύνθεση της προσωπικότητας του υποκειμένου…
Τον Νοέμβριο του 1936 είχαν κάνει 20 λοβοτομές, ενώ μόλις το 1942 είχαν πραγματοποιήσει πάνω από 200, υποστηρίζοντας πως το 63% των ασθενών είχε βελτιωθεί, το 24% δεν παρουσίαζε καμία αλλαγή και το 14% είχε γίνει χειρότερα. Οι συνέπειες μιας λοβοτομής οδηγούσαν τους ασθενείς να έχουν μειωμένη πρωτοβουλία και αναστολές. Σύγχυση, ακράτεια και επιληπτικές κρίσεις ήταν οι συνήθεις επιπλοκές. Το 1952 ο Freeman αλλάζει την μέθοδο που χρησιμοποιεί. Τοποθετεί μια μεταλλική ράβδο την οποία χτυπά με ένα σφυρί μέσα στις οφθαλμικές κοιλότητες. Από εκεί είχε πρόσβαση στο κρανίο χωρίς να χρειαστεί να το τρυπήσει. Επιπλέον, αυτή η φρικιαστική πρακτική δεν απαιτούσε νευροχειρουργό, αφού μπορούσε να πραγματοποιηθεί έξω από το χειρουργείο, χωρίς την χρήση αναισθησίας και με τη χρήση ηλεκτροσόκ… Εφαρμόστηκε για πρώτη φορά σε μια νοικοκυρά την Sallie Ellen Lonesco. Ίσως επειδή ο Freeman είχε χάσει την άδεια του τα πρώτα χρόνια, τώρα είχε βρει την τέλεια λύση για να μην χρειάζεται συνεργάτη νευροχειρουργό.
H Sallie Ellen Lonesco ήταν μια νοικοκυρά 29 ετών που υπέφερε από κατάθλιψη και είχε τάσεις αυτοκτονίας. Ήταν, επίσης, ο πρώτος άνθρωπος που ο Walter Freeman επέλεξε για να πραγματοποιήσει την πρακτική του. Η νέα μέθοδος θεωρήθηκε απόλυτα επιτυχής, αφού η Lonesco είχε έπειτα μια φυσιολογική ζωή, αλλά έχασε κάποια κομμάτια μνήμης. Η κόρη της, Angelene Forester δήλωνε: «Νομίζω ότι η λοβοτομή της έκανε καλό. Φυσικά, τώρα υπάρχουν φάρμακα γι’ αυτές τις ασθένειες, κι έτσι αυτό το θέμα είναι πλέον αμφιλεγόμενο. Αυτό είναι το πρόβλημα. Οι άνθρωποι που το ερευνούν σήμερα δεν καταλαβαίνουν ότι τότε δεν υπήρχε καμία άλλη λύση και κανείς δεν έβρισκε άλλο τρόπο αντιμετώπισης».
Η νέα μέθοδος λοβοτομής οδήγησε στο να χρησιμοποιηθεί στα ψυχιατρικά νοσοκομεία στις ΗΠΑ και να τα αποσυμφορήσει από τον μεγάλο αριθμό ασθενών. Αυτό οδήγησε τον συνεργάτη του νευροχειρουργό JamesWatts να διακόψει την συνεργασία μαζί του. Ο Watts υποστήριζε πως η διαφραγματική λοβοτομή ήταν υπερβολικά σκληρή και καταχρηστική ως προς τον μεγάλο αριθμό επεμβάσεων της.
Η λοβοτομή πραγματοποιήθηκε στον δωδεκάχρονο Howard Dull για πρώτη φορά το 1960
Ο Walter Freeman χρέωνε 25$ δολάρια την επέμβαση κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής και σε μη αποστειρωμένο περιβάλλον. Υπολογίζεται πως κατά την διάρκεια της καριέρας του πραγματοποίησε τον ανατριχιαστικό αριθμό των 4.000 λοβοτομών, γεγονός που μπορούσε κανείς να διαπιστώσει και στο ιατρικό – φωτογραφικό αρχείο που διατηρούσε. Χιλιάδες τα «θύματά» του. Ένας από αυτούς, ο Howard Dull θα περιγράψει αργότερα τις ανατριχιαστικές ώρες που πέρασε μαζί με τον Freeman όταν λοβοτομήθηκε στην τρυφερή ηλικία των 12 ετών…
Ήταν ζεστός, ευχάριστος. Ήμουν φοβισμένος; Όχι. Δεν είχα ιδέα τι θα μου κάνει.
Advertising
Howard Dull
Στις 16 Δεκεμβρίου του 1960 στις 13:30, ο Howard Dull υποβλήθηκε σε λοβοτομή χωρίς να ενημερωθεί. Του έκαναν και μια σειρά από ηλεκτροσόκ. Αυτό θυμόταν μόνο πολύ έντονα. Το υπόλοιπο, όπως έλεγε ο ίδιος, ήταν… «σκοτεινό». Όταν ξύπνησε την επομένη, τα μάτια του είχαν μώλωπες, ήταν πρησμένα και είχε υψηλό πυρετό. Ο πονοκέφαλος ήταν ανυπόφορος. «Ήμουν σε μια νοητική ομίχλη. Σαν ζόμπι. Δεν είχα ιδέα τι είχε κάνει ο Freeman», θα πει. Οι γονείς του Dull πλήρωσαν 200$ δολάρια για την επέμβαση.
Ο Howard Dull κουβαλούσε ένα βαρύ φορτίο χωρίς να του αναλογεί καμία ευθύνη σε αυτό που του συνέβη. Το περιέγραφε ως αίσθημα απώλειας, σαν να είχε χάσει ένα ολόκληρο μέρος της ζωής του και ήταν κάτι που κρατούσε μυστικό για πολλά χρόνια. «Ένιωσα ότι ήμουν το μυστικό, ο σκελετός στην ντουλάπα, τα βρώμικα ρούχα», θα πει… Το 2003 μίλησε ανοικτά γι΄αυτό ύστερα από την προτροπή της αμερικανικής εταιρείας ραδιοφωνικής παραγωγής που του ζήτησε να κάνει ντοκιμαντέρ την ζωή του. Εκεί ήταν και η πρώτη φορά που είδε και τον ιατρικό του φάκελο.
Η λοβοτομή σήμερα
Οι λοβοτομή πλέον εξετάζεται και μελετάται από τους κοινωνιολόγους. Απαγορεύτηκε την περίοδο 1960-1970 στην Γερμανία, την Ιαπωνία και την Σοβιετική Ένωση, εξακολουθεί, όμως, να ασκείται υπό ειδικές συνθήκες σε ΗΠΑ, Φινλανδία, Ινδία, Σουηδία, Βέλγιο και Ισπανία.
Σήμερα οι ψυχικές ασθένειες θεραπεύονται με συνδυασμό φαρμάκων όπως αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά, σταθεροποιητές της διάθεσης και ψυχοθεραπεία. Στην ψυχοθεραπεία η ναυαρχίδα υποστήριξης είναι η συμμετοχή της οικογένειας και η υποστήριξη της στον ψυχικά άρρωστο. Το εξατομικευμένο πλάνο της ψυχοθεραπείας θα συμβάλλει στην εξάλειψη της κατάθλιψης, στην αλλαγή της αρνητικής σκέψης σε θετική, καθώς και στην ανάπτυξη εκείνων των μηχανισμών που θα δημιουργήσουν τη σωστή αντιμετώπιση των συμπτωμάτων!
Ακολουθεί ένα σύντομο ντοκιμαντέρ σχετικά με την ιστορία της λοβοτομής…
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
He was bad, so they put an ice pick in his brain… Ανακτήθηκε από https://www.theguardian.com/science/2008/jan/13/neuroscience.medicalscience. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Αγοραστός Δ. (2012). Ο όρος της εβδομάδας: λοβοτομή. Ανακτήθηκε από https://psychologein.dagorastos.net/2012/01/23/term-lobotomy/. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Μετωπιαίος λοβός. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%84%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82_%CE%BB%CE%BF%CE%B2%CF%8C%CF%82. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Τι ήταν η επέμβαση της λοβοτομής (2014). Ανακτήθηκε από https://www.onmed.gr/ygeia-psyhikh/story/323643/ti-itan-i-epemvasi-tis-lovotomis. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Λοβοτομή: μια παράλογη επέμβαση στον εγκέφαλο (2013). Ανακτήθηκε από http://www.polispress.gr/lovotomi-mia-paralogi-epemvasi-ston-egkefalo/. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Καρβέλας Μ. (2016). ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΙΑΙΟΥ ΛΟΒΟΥ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Ανακτήθηκε από http://www.indeepanalysis.gr/ygeia/syntomh-anafora-sth-leitourgikothta-tou-metwpiaiou-lovou-tou-egkefalou. Τελευταία προσπέλαση στι 3-1-2020.
Walter Jackson Freeman II. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Jackson_Freeman_II. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
António Egas Moniz. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Ant%C3%B3nio_Egas_Moniz. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Κένου Κ. (2016). Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή: Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση. Ανακτήθηκε από https://www.iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/38142/sxizosynaisthimatiki-diataraxi-aitia-symptwmata-kai-antimetwpisi.html. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Κριαρά Μάλλιου Σ. (2014). Τι είναι ο θάλαμος του εγκεφάλου. Ανακτήθηκε από https://www.emedi.gr/%CE%BA%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE/%CE%BD%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1/item/2535-%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CE%B8%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CF%86%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%85.html#.Xg7k600UnIU. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
Lobotomy has both helped and harmed people. Here is an example of each: Patient Cases. Ανακτήθηκε από https://lobotomy-bioethical.weebly.com/patient-cases.html. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
21 Creepy Before And After Pictures Of People Who Underwent Lobotomies (2019). Ανακτήθηκε από https://www.demilked.com/before-and-after-lobotomy/. Τελευταία προσπέλαση στις 3-1-2020.
