Η Πύλη του Πεπρωμένου είναι το τελευταίο βιβλίο που έγραψε η πολυγραφότατη Αγκάθα Κρίστι. Εκδόθηκε το 1973, τρία μόλις χρόνια πριν από το θάνατό της και σε μεγάλη αντίθεση με τα περισσότερα έργα της έλαβε κακές κριτικές και γενικώς δεν χαίρει ιδιαίτερης λογοτεχνικής εκτίμησης από τους φίλους της αστυνομικής λογοτεχνίας αλλά ακόμα και τους οπαδούς της. Γιατί όμως; Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν την Βασίλισσα του φόνου, όπως ονομάστηκε σε αυτές τις συγγραφικές επιλογές, και ακόμα σημαντικότερα, τι στ’ αλήθεια ήθελε να πει μέσα από την Πύλη του Πεπρωμένου;
Βασικοί χαρακτήρες του βιβλίου είναι ο Τόμυ και Τούπενς Μπέρεσφορντ, το ζευγάρι των ντεντέκτιβ που έχουν πρωταγωνιστήσει σε διάφορες περιπέτειές της. Μόνο που πλέον το ζευγάρι έχει γεράσει και αποφασίζει να αποσυρθεί σε ένα μεγάλο και όμορφο, τυπικό σπίτι αγγλικής επαρχίας στο Χολλοουκι. Ανακαλύπτουν όμως ένα περίεργο αρκτικόλεξο μέσα στις σελίδες ενός παλιού βιβλίου και αρχίζουν να ξετυλίγουν μια μυστηριώδη υπόθεση που οδηγεί σε μια ιστορία κατασκοπείας πολλών χρόνων πίσω.
Η Πύλη του Πεπρωμένου ξεκινάει με πολύ ενδιαφέρον και αρκετά δυναμικό χαρακτήρα, καθώς από την αρχή ο αναγνώστης μεταφέρεται μέσα στο σπίτι του ζεύγους και την καθημερινότητά τους αλλά και στην ανεξιχνίαση του μυστηρίου. Στην μέση του βιβλίου η πλοκή γίνεται σχεδόν εμφανής και ο αναγνώστης έχει πια μια καλή εικόνα της εξέλιξης της ιστορίας. Κι αυτό ακυρώνει το ενδιαφέρον για την πλοκή, σχεδόν καθιστά διαυγή ακόμα και την κατάληξη του βιβλίου, που δυστυχώς δεν κρύβει καμία έκπληξη.
Πρέπει όμως να σημειώσω ότι διασκεδάζει κανείς πολύ κατά την διάρκεια της ανάγνωσης του βιβλίου, καθώς η Αγκάθα Κρίστι είναι πολύ ανθρώπινη και καταφέρνει πετυχημένα να φτιάχνει αστείους διαλόγους ανάμεσα στον Τόμυ και την Τούπενς, σκιαγραφώντας μια όμορφη, σχεδόν ζηλευτή καθημερινότητα ανάμεσα σ’ ένα ζευγάρι που ξέρει πως γερνάει. Παράλληλα, περιγράφει με ιδιαίτερη χάρη το απίθανο σκυλάκι τους που έχει πολλή προσωπικότητα και συμπληρώνει τη γραφικότητα των βασικών χαρακτήρων με τα καπρίτσια του.
Τι ενδιαφέρον όμως μπορεί να έχει ένα βιβλίο με δύο γεράκους που προσπαθούν να βάλουν λίγη δράση στην καθημερινότητά τους; Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι το ενδιαφέρον, (αν βρει κανείς κάποιο, γιατί αυτό είναι υποκειμενικό) δεν κρύβεται στην αστυνομική ιστορία ή πλοκή του βιβλίου.
Διαβάζοντας το βιβλίο αντιλαμβανόμουν την ανάγκη της συγγραφέως να ξεκουραστεί, να ηρεμήσει, να κλείσει την ζωή της μέσα σε ειρήνη και αγάπη, αυτό άλλωστε αποτυπώνεται στις σελίδες του βιβλίου. Οι ήρωες της έχουν γεράσει όπως και εκείνη άλλωστε. Και η ανάγκη του ανθρώπου για δράση και περιπέτειες αντικαθίσταται από την ανάγκη του για συμφιλίωση με το γήρας του, αλλά και μ’ αυτό που έρχεται, τον θάνατο. Δεν αναφέρεται στο βιβλίο, αλλά αυτή η αίσθηση ενυπάρχει, χωρίς όμως να δημιουργεί άγχος ή φόβο, αλλά ως μια αποδοχή της ροής των πραγμάτων.
Το σκηνικό είναι σχεδόν ειδυλλιακό, χωρίς ούτε στιγμή το βιβλίο να γίνεται ρομάντζο. Δύο άνθρωποι ενωμένοι με αυτόν τον δεσμό που μόνο τα πολλά χρόνια αφήνουν πάνω σε μια σχέση, ένα όμορφο σπίτι, βιβλία, πολλά βιβλία, ένας γραφικός απίθανος σκύλος, μια μικρή κοινωνία ήσυχων ανθρώπων, ένα τσούρμο παιδάκια που ψοφάνε για περιπέτειες, κι ένας φανταστικός κήπος. Στ’ αλήθεια τι περισσότερο χρειάζεται πραγματικά ένας άνθρωπος στο τέλος της ζωής του για να νιώθει καλά;
Και παρ’ όλο που απογοητεύτηκα από την πάλαι ποτέ δεινότατη και αγαπημένη συγγραφέα του αστυνομικού, αντιλήφθηκα πολύ καλά την πολύ ανθρώπινη ανάγκη της να στήσει στο τέλος της ζωής της μια τέτοια ιστορία. Μια ιστορία, ναι μεν μυστηριώδη, αλλά ήρεμη, όμορφη, έναν επίλογο χαράς, απλότητας, ίσως ευγνωμοσύνης για όλα αυτά που ο άνθρωπος ζει και μόνο προς το τέλος αντιλαμβάνεται το μεγαλείο τους.
Επίσης, κάτι που ξεχωρίζει στην Πύλη του Πεπρωμένου είναι οι κοινωνικοί και ιδίως οι πολιτικοί προβληματισμοί της Αγκάθα Κρίστι, τους οποίους επαναλαμβάνει διακριτικά αλλά ξεκάθαρα σε διάφορα σημεία του βιβλίου. Επικρίνει πρόδηλα το φασισμό και το ναζισμό, υπογραμμίζει τον κίνδυνο να ξανα-αναδυθούν μέσα από μια φαινομενικά ήρεμη και μοντέρνα κοινωνία και μάλιστα με περίτεχνο τρόπο βάζει τους ήρωες των διαλόγων να ντύνουν αυτούς τους κινδύνους με ευγενικό και μετριοπαθές προσωπείο, αυτό που φορές βλέπουμε όντως να συμβαίνει προκειμένου οι ιδέες αυτές να γίνονται πιο ελκυστικές στον κόσμο. Η συγγραφέας επισημαίνει, σχεδόν κηρυκτικά την αναγκαιότητα μιας ενωμένης και προοδευτικής Ευρώπης που αφήνει πίσω της εγκλεισμούς σε τέρατα και θηρία του παρελθόντος. Και έτσι κάνει τις ιδέες της, γραμμένες το ’70, διαχρονικές και μάλιστα επίκαιρες, καθώς οι φαινομενικά προοδευτικές και ευημερούσες κοινωνίες συνήθως υποθάλπουν αυτά τα τρομακτικά τέρατα του παρελθόντος.
Αυτό που ένας μέσος αναγνώστης εύκολα αντιλαμβάνεται και που οι μελετητές της Πύλης του Πεπρωμένου και του έργου της Αγκάθα Κρίστι εν γένει παρατήρησαν είναι ότι στο συγκεκριμένο βιβλίο, η συγγραφέας χρησιμοποιεί σε αρκετά σημεία ξανά και ξανά τις ίδιες εκφράσεις, και βάζει τους ήρωές της να επαναλαμβάνουν διαλόγους που είχαν ξανακάνει σε προηγούμενο κεφάλαιο. Επιπρόσθετα, η εξιχνίαση του μυστηρίου που στον αναγνώστη γίνεται εμφανής αρκετά έγκαιρα, στους πρωταγωνιστές φαίνεται να παίρνει υπερβολικά πολύ καιρό για να εξιχνιαστεί ή για να προχωρήσουν στην έρευνα. Ιδιαίτερη εντύπωση δε, προξενεί η μείωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στο συγκεκριμένο βιβλίο κατά 30% σε σχέση με τα άλλα έργα της. Και όπως έχει γραφτεί από τους μελετητές της, όλα αυτά τα στοιχεία είναι ενδεικτικά σε ανθρώπους που πάσχουν από την νόσο Αλτσχάιμερ αλλά η Αγκάθα Κρίστι ποτέ δεν διαγνώστηκε επισήμως με την προαναφερθείσα νόσο.
Σχεδόν λαχταρούσα να γυρίσω σελίδα και να δω πως οι δύο συμπαθέστατοι πρωταγωνιστές δολοφονούνται από τον συνεργάτη τους, έτσι γιατί ένιωθα πως το βιβλίο είχε ανάγκη ενός plot twist αλλά και μιας δυναμικής ανατροπής/σκηνής/στιγμής, καθώς και τα δύο αυτά στοιχεία απουσιάζουν σχεδόν εντελώς από το βιβλίο. Ένα μακροσκελές ισοκράτημα θα δικαιολογούνταν από μια πολύ δυναμική έκρηξη που θα άφηνε τον αναγνώστη άφωνο στο τέλος και θα δικαιολογούσε όλη αυτή την ηρεμία της ατμόσφαιρας του βιβλίου. Όμως δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο. Η Πύλη του Πεπρωμένου μου άφησε την εντύπωση ότι δεν είναι ένα αστυνομικό βιβλίο – ίσως μάλιστα η ίδια η συγγραφέας να μην ήθελε να γράψει ένα αμιγώς αστυνομικό βιβλίο- αλλά μια αυτοαναφορική λογοτεχνική απεικόνιση του ερχομού του γήρατος στην ζωή των ανθρώπων.
Και μπορεί η επωδός της μεγάλης κυρίας της αστυνομικής λογοτεχνίας να μην είναι ιδιαίτερα ένδοξη, αλλά νομίζω πως μπορούμε να επιτρέψουμε στην μοναδική Αγκάθα Κρίστι, στον άνθρωπο που έχει πουλήσει τα περισσότερα αντίτυπα παγκοσμίως μετά την Βίβλο και τον Σαίξπηρ, να επιλέξει και να σχεδιάσει εκείνη όπως θέλει τη τελευταία της υπογραφή.
