Πολύ συχνά, έχουμε τη τάση να υποτιμούμε τα πάρεργα των μεγάλων συγγραφέων, δηλαδή ό,τι πλαισιώνει τα αριστουργήματά τους, ιδίως τα πρώιμα έργα τους που συχνά θεωρούνται “άγουρα”. Κι ενώ υπάρχουν περιπτώσεις που, πράγματι, τέτοια έργα αποδεικνύονται αδιάφορα ή μας ξενίζουν σε σχέση με καλύτερες καλλιτεχνικές στιγμές του δημιουργού τους, κάποιες φορές μπορεί να είναι το κατάλληλο κλειδί για την κατανόηση της τέχνης του.
Στη δεύτερη κατηγορία μπορούμε να εντάξουμε τον Cormac McCarthy (1933-2023), έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς, καταξιωμένο χάρη σε κορυφαία στο είδος τους βιβλία όπως ο Αιματοβαμμένος μεσημβρινός (1985) και το Suttree (1979), σε επιτυχημένες κινηματογραφικές μεταφορές όπως το Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους (2007), αλλά και στις δύο τέχνες ταυτόχρονα στη περίπτωση του δυστοπικού έργου Ο Δρόμος (βιβλίο: 2006, ταινία: 2009). Όμως, πλάι σε αυτά τα καθιερωμένα και για πολλούς αριστουργηματικά δημιουργήματα, στέκουν εξίσου αξιοπρόσεκτα μικρά διαμάντια. Ένα από αυτά είναι το Τέκνο του Θεού (1973), το τρίτο του μυθιστόρημα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά (μετ. Π. Κεχαγιάς, Gutenberg, 2023) και αποτέλεσε μια ευχάριστη αναγνωστική έκπληξη.
Η υπόθεση είναι απλή και ίσως λίγο τετριμμένη: ο Μπάλαρντ, ένας φτωχός αγρότης στο Τενεσί, χάνει τα πάντα και αποξενωμένος από τους ανθρώπους, αποτραβιέται στα δάση και μετατρέπεται σταδιακά σε serial killer, απολύοντας κάθε τι “ανθρώπινο”. Ένας απλός κριτής των οπισθόφυλλων θα μπορούσε εύκολα να το απορρίψει σαν ένα ακόμα φτηνό θρίλερ που τίποτα δεν έχει να προσφέρει πέραν μιας σύντομης (223 σελίδες στην ελληνική έκδοση) δόσης σασπένς και αίματος. Και θα είχε δίκιο, αν ο McCarthy ήταν ένας κοινός συγγραφέας αυτού του είδους. Όμως, όπως μας δείχνει η ιστορία της λογοτεχνίας, ακόμα και το πιο πολυφορεμένο πουκάμισο μπορεί, στα χέρια ενός πραγματικού δημιουργού, να μετατραπεί σε κάτι αξιόλογο.
Όπως για τους περισσότερους μεγάλους συγγραφείς, έτσι και για τον McCarthy, η υπόθεση δεν είναι παρά η αφορμή για να αναδειχθούν βαθύτεροι προβληματισμοί, που στη περίπτωση του Τέκνου αυτό συμβαίνει μόνο μέσω της πράξης και χωρίς καμία διάθεση ψυχογράφησης. Στο συγκεκριμένο βιβλίο πρωταγωνιστεί, μέσω του ήρωα, εκείνο το σκοτάδι που όχι απλά φωλιάζει εντός μας, αλλά και που μας χαρακτηρίζει σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο ώστε ποτέ δε μπορούμε απόλυτα να του ξεφύγουμε. Είναι το Κακό, του οποίου τη προέλευση αναζητούμε πάντα οπουδήποτε εκτός από μέσα μας. Και παρά την ανέκαθεν σκληρή στάση των συνανθρώπων του απέναντί του (των οποίων οι μαρτυρίες παρεμβάλλονται στην αφήγηση), φαίνεται πως ο Μπάλαρντ βυθίζεται στο Κακό όχι τόσο εξαιτίας τους, αλλά εξαιτίας της ίδιας της σκοτεινής του φύσης που ολοένα τον κυριεύει. Στο Λυκόφως των ειδώλων, ο Νίτσε διακηρύσσει πως «κανείς δεν δίνει στον άνθρωπο τα χαρακτηριστικά του […] ούτε ο ίδιος ο εαυτός του», κι ο McCarthy φαίνεται να το παραδέχεται, γιατί αναγνωρίζει πως το εσώτερό μας σκοτάδι υπερβαίνει όλους αυτούς τους παράγοντες και μπορεί πολύ εύκολα να μετατρέψει έναν κοινό άνθρωπο σαν τον Μπάλαρντ, «ένα τέκνο του θεού όπως κι εσείς», σ’ ένα αιμοβόρο, διαστροφικό, απάνθρωπο κτήνος.
Ο έμπειρος αναγνώστης του McCarthy δεν θα εκπλαγεί βρίσκοντας στο Τέκνο του Θεού, παρά τις όποιες αδυναμίες που το χαρακτηρίζουν ως έργο μαθητείας και διαμόρφωσης, όλα τα χαρακτηριστικά που διέπουν τα μεγάλα έργα του συγγραφέα του -αν και σ’ ένα ακόμα πειραματικό στάδιο- όπως η ζοφερή ατμόσφαιρα, η έντονη (πολλές φορές αναίτια) και λεπτομερώς, ψυχρά περιγραφόμενη βία, ο Μηδενισμός των ηρώων, το στακάτο ύφος της αφήγησης και των διαλόγων, αλλά κι οι θαυμάσιες περιγραφές φυσικών τοπίων. Αλλά ακριβώς επειδή περιέχει σε δείγμα (κι όχι σε απόλυτο βαθμό, όπως άλλα έργα) τούτα τα βασικά στοιχεία της τέχνης του συγγραφέα, αυτό το βιβλίο θεωρείται από αρκετούς ως κατάλληλη είσοδος για τους αμύητους, στο λογοτεχνικό του σύμπαν, αλλά κι ως ένα κλειδί για να κατανοηθεί η εξέλιξή του που τον οδήγησε στις μετέπειτα μεγάλες δημιουργίες του. Σε κάθε περίπτωση, είναι ένα κείμενο που προβληματίζει και κάθε γνήσιος προβληματισμός είναι πάντοτε ευπρόσδεκτος για κάθε γνήσιο αναγνώστη. Βρείτε το εδώ.
