To υπέροχο έργο του Λιαντίνη ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ – Ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ, βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών το 1978 σε προκηρυγμένο βραβείο με θέμα «Ο φιλοσοφικός Σολωμός», είναι γραμμένο με σηματωρό το πνεύμα της αιώνιας φιλοσοφίας, με λόγο φιλοσοφικό, πολυπρισματικές εκφράσεις και φιλοσοφική μέριμνα. Είναι το περιδέραιο στο λαιμό των συγγραφών για το Σολωμό. Στη μελέτη αυτή κυριαρχεί ο Θείος Πλάτων σε διαλεκτική αντιπαράθεση με τον Αριστοτέλη. Είναι μια κριτική οντολογίας και ηθικής για τον εθνικό ποιητή μας. Πλούσιες οι αναφορές στον Παρμενίδη που υμνεί την αιωνιότητα ως και τα ασκητικά αποφθέγματα του Ηράκλειτου. Ο συγγραφέας μας χρησιμοποιώντας μυθικά, ποιητικά και θρησκευτικά συμβολικά παραδείγματα ερμηνεύει το Σολωμό φωτίζοντας τις συλλήψεις του και δίδοντάς μας το στίγμα του άγχους του ποιητή για την Ελευθερία.
Γράφει: «Ο Σολωμός έζησε σαν κλασσικός σε μια εποχή εξωκλασσική, έχοντας μεγάλη οικείωση με τους αρχαίους», και επιγραμματικά τονίζει πως ναι μεν ο Σολωμός δεν είχε κλασσική μόρφωση αλλά είχε κλασσικό ήθος! Άρα δέχεται πως η γνώση εκφράζει την εμπειρία της πραγματικότητας ως αντικειμενική υπόσταση και πως ο Σολωμός προχωρεί από το νεκρό στοιχείο στο ζωντανό πλάσμα.
Προσεγγίζοντας με βαθιά γνώση και φιλοσοφική σκέψη το κεφάλαιο «Ηθική» γράφει: «Γιατί το κριτήριο της ανθρώπινης αρετής δεν το δίνει ποτέ το περίσσευμα, αλλά πάντα το υστέρημα». Εδώ ο συγγραφέας μάς δηλώνει πως η ηθική είναι το απόλυτο ακατηγόρημα, το οποίο καταδεικνύει το λόγο του Σολωμού ως ηθικό, άρα αληθή και έγκυρο. Συμπεραίνει έτσι πως η ελευθερία μέσω του λόγου του ποιητή συμβαδίζει στο δρόμο του γνωστικού πεδίου, άρα του Αγαθού. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο φιλόσοφος συγγραφέας μάς πληροφορεί πως η γνώση του Σολωμού, δεν είναι φαινομενική αλλά γνώση ηθικής. Θεωρεί ότι το έργο του Σολωμού έχει αφετηρία το ήθος ως κατανόηση πριν από κάθε επινόηση, άρα το είναι δεν ορίζεται από το φαίνεσθαι. Ο Σολωμός, για το φιλόσοφο συγγραφέα μας, τροχιοδρομεί το γίγνεσθαι επιθυμώντας τούτο. Σ’ ολόκληρο το βιβλίο ο Λιαντίνης δίνει προτεραιότητα στην ηθική ως γνήσιος φιλόσοφος και μας προσφέρει σε βάθος, αναλύοντας τις συνειδησιακές δυνάμεις που κινούν την ποίηση του Σολωμού.
Καθώς γεννημένος ελεύθερος ο Λιαντίνης γράφει: «Πηγή της αρετής είναι η ελευθερία». Έτσι φτάνει στο ποίημα Κρητικός, το οποίο θεωρεί ως μια από τις καλύτερες ποιητικές ώρες του Σολωμού. Στο αφηγηματικό αυτό ποίημα πηγή έμπνευσης του Σολωμού ήταν η επανάσταση των Κρητών εναντίον των Τούρκων και η φυγή τους προς την ελευθερία, με την ένωση τους με τη μητέρα Ελλάδα. Εδώ ο Σολωμός, συμπεραίνει ο Λιαντίνης, συνδυάζει την Πλατωνική παράδοση πηγαίνοντας μας ακόμα πιο πίσω, στον Ορφισμό-Πυθαγορισμό.
Αναλύοντας το Σολωμό ο Λιαντίνης μάς δείχνει με μοναδικό τρόπο τη δική του ενότητα ήθους και διανοίας, συνεπώς καθόλου τυχαίος δεν είναι ο τίτλος Χάσμα Σεισμού. Ο Λιαντίνης γεφυρώνει αυτό το «Χάσμα» – «ρωγμή» με το θαυμαστό έργο του, όντας διαχρονικός δάσκαλος και φιλόσοφος.
Από την τιτλολογία των ενοτήτων κατανοεί κάποιος με την πρώτη ματιά τη σχολαστική ανάλυση του Λιαντίνη σε σύσσωμο το έργο του Σολωμού.
Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά την κάθε ενότητα ξεχωριστά, όπως την είδε ο συγγραφέας μας:
-Την ελευθερία και τη γλώσσα ο ποιητής την βλέπει ταυτισμένη με τη ζωή του ανθρώπου. Oι ποιητές είναι ιεροί πρωτεργάτες της γλώσσας, οι σωτήρες του όντος. Ο Σολωμός κατηγορήθηκε από πολλούς για την άγνοια της γλώσσας, όμως αυτό από μόνο του τον οδήγησε στο να ιδρύσει τη γλώσσα της νέας Ελλάδας. Συνεχώς τριγυρίζουν στο νου του Σολωμού οι μορφές του Σαίξπηρ και του Δάντη, αλλά και του Ομήρου. Γράφει ο Λιαντίνης: «Ο ποιητής θέλει να μαρτυρήσει το δίκιο του για τη γλώσσα όπως ο Ρήγας ζήτησε από τον ήλιο να μαρτυρήσει τα πάθη του για την ελευθερία.» Μαζί, ελευθερία και γλώσσα αγκαλιασμένες θα προχωρήσουν στο δρόμο της δόξας, αφού θα αναγεννήσουν την ασφάλεια της πολιτείας. Ο ποιητής, όπως σωστά παρατηρεί ο Λιαντίνης, «έκλεισε μέσα του σε ένα βαθύ παλμό, ακέραιο το νόημα των φοβερών ωρών της εθνεγερσίας». Μπόρεσε να δει την ελευθερία σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις διαστάσεις. Ο Λιαντίνης επαυξάνει λέγοντας ότι «μόνο ο Σολωμός έζησε στην επικράτεια της εθνικής ιδέας ολόβαρη την ένταση της πραγματικότητας, καθώς όλοι οι ήρωες του ‘21 με τα μεγάλα πάθη της κακουργίας να ζουν μέσα του.»
-Αναφορικά με την χριστιανικότητα του Σολωμού, όπως γράφει και ο Παύλος Φήμης, ο Σολωμός είναι ο χριστιανικότερος ποιητής της Νεότερης Ελλάδας. Άποψη που συνάδει με τα λεγόμενα του Λιαντίνη ότι ο Σολωμός «με τη Βίβλο άρχισε τις μελέτες και τις δοκιμές του και στις δυσμές του βίου του ξαναγύρισε στη Βίβλο.»
Ο Σολωμός είναι ο «γνήσιος ποιητής, εκείνος που δεν βασίζεται στο εγώ του, αλλά ετοιμάζεται εσωτερικά με περισυλλογή». Ο Σολωμός «έσερνε μέσα του το μηδέν, σ’ έναν τρόπο που καμιά φιλοσοφία δεν έγραψε.» «Ασυνείδητα έζησε όλο τον πλούτο που κρύβεται μέσα στη Βίβλο καταφάσκοντας μπροστά στην ελεύθερη βούληση και στην ανθρώπινη μοίρα, χωρίς να σταματήσει να διαλέγεται με τη συντριβή και την παλινόρθωση. Αυτή του η στάση βιωτής, γέννησε την ατόφια ελληνική του ποίηση.»
Ολόκληρη η ποιητική του θεωρία εδράζεται στην αλήθεια. Αυτή η ιδέα βασίζεται στη μυστική νομοτέλεια του όντος και τη γεωμετρία του σύμπαντος, ιδωμένα μέσα από το συναίσθημα της Οδύνης. Για το Σολωμό «η ζωή εν τάφω κατατίθεται και δια του θανάτου ο θάνατος πατιέται.» Και με τι ποιητικότητα στην έκφραση και παραλληλισμό μας δίνει ο Λιαντίνης αυτή την αγωνία του Σολωμού να σταθεί στο οντολογικό μεταίχμιο, μεταξύ είναι και μηδενός!
Γράφει χαρακτηριστικά: «Ο Σολωμός εκράτησε στιβαρά στα χέρια του τα ισοζυγιαστήρια του όντος, το Μηδέν και το Είναι, όπως ο Ηρακλής τα έπαθλα και τα όπλα του, το ρόπαλο και τη λεοντή.»
Για να αποδώσει το μέτρο της τραγικότητας και της κωμικότητας του σύγχρονου ανθρώπου, ο Λιαντίνης μάς μιλά για το έργο του Σολωμού: Η Τρίχα, όπου εκεί ο ποιητής γράφει: «και τη δουλειά εξανάρχισε, και αναπαημό δεν είχα, απάνου πάντα ο δόχτωρας και πάντα κάτου η τρίχα».
Αυτός ο στίχος επιβεβαιώνει την άποψη των απλών ανθρώπων ότι ο σοφός των ημερών μας είναι τόσο σοφός, ώστε να μη μπορεί να κατασκευάσει ούτε μία τρίχα της κεφαλής του.
Η αδυναμία του Σολωμού να σμίξει το κλασικό με το ρομαντικό οφείλεται καθαρά στο ότι δεν ήταν μόνο Ευρωπαίος αλλά Ευρωπαίος και Έλληνας. Έζησε στο νησί των Φαιάκων και όχι στην προσωκρατική Ελλάδα ή την εξω-ελληνική Ευρώπη. Και τι ωραία που παρομοιάζει αυτή του την αδυναμία όταν αναφέρεται στους ανθρώπους ως δέντρα:
«Ο δεσμός του Σολωμού με τη γενέτειρα γη είναι ο δεσμός του δέντρου με τη γυροτοπιά του», γράφει, πιστεύοντας ακράδαντα ότι αυτή η γη χάρισε στον ποιητή το κλασικό ήθος. Γιατί ο Σολωμός έγινε ένα με τα χρώματα και αρώματα του τόπου του. Κρατώντας τη λύρα στα χέρια του συγκαιρίζει πάνω της τους νόμους της ελληνικής ιδέας. Μίλησε με τη φωνή του τόπου του για τη δικαιοσύνη της γης του.
Ο ποιητής με κρεμασμένη στον ώμο τη δίκαιη λύρα «τραβά ίσια στο χάσμα που εντούτοις ποτέ δεν του λείπουν οι ανθοί». Ο Σολωμός υπήρξε τόσο ταπεινός και λιτός που έδωσε μόνο τέσσερα ποιήματα προς έκδοση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Τιτάνιο έργο επιτελέστηκε εφεξής για τη διάσωση του έργου του από τους συνεργάτες και τους μαθητές του.
Ο Λιαντίνης με το έργο του αυτό «Xάσμα Σεισμού-Ο Φιλοσοφικός Σολωμός» γίνεται γεφυροποιός στο χάσμα του φιλοσοφικού οικοδομήματος του Σολωμού, αποσαφηνίζοντας το απώτερο νόημα του, την ελληνικότητα της διανοίας του.
