Ο Lars von Trier είναι ένας από τους πιο εμβληματικούς και αμφιλεγόμενους σκηνοθέτες των τελευταίων ετών. Έχει προταθεί για πάνω από 200 βραβεία σε φεστιβάλ από όλο τον κόσμο και έχει κερδίσει περισσότερα από 100. Οι ταινίες του υπήρξαν σταθμός για τον κινηματογραφικό κόσμο με το χαρακτηριστικό και ιδιαίτερο στιλ και την ιδιόμορφη θεματολογία του.
Γέννηση και πρώτα βήματα
Ο Lars Trier γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη της Δανίας στις 30 Απριλίου 1956. Η μητέρα του ήταν η Inger Høst και ο πατέρας του ο Fritz Michael Hartmann και όχι ο σύζυγος της, Ulf Trier. Ο ίδιος ο Lars von Trier έμαθε την αλήθεια για το βιολογικό του πατέρα το 1995, όταν η ετοιμοθάνατη μητέρα του του εκμυστηρεύτηκε τα πάντα. Ο Trier έψαξε και βρήκε τον πατέρα του που τότε ήταν 90 ετών και μετά από τέσσερις πολύ έντονες συναντήσεις αυτός του είπε πως αν ήθελε να του ξαναμιλήσει να το έκανε μέσω του δικηγόρου του.
Σπούδασε ιστορία του κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και σκηνοθεσία στη Διεθνή σχολή κινηματογράφου της Δανίας. Στα 25 του κέρδισε δύο βραβεία στο Διεθνές πανεπιστημιακό φεστιβάλ του Μονάχου και πρόσθεσε στο όνομά του το von γιατί έτσι τον αποκαλούσαν οι συμφοιτητές του, ενδεχομένως ως ένα σατιρικό φόρο τιμής στους επίσης αυτοδημιούργητους σκηνοθέτες Erich von Stroheim και Josef von Sternberg.
Η αρχή της καριέρας και η τριλογία Europa
Το 1984 o Lars von Trier κάνει το κινηματογραφικό του ντεμπούτο με την ταινία The Element of Crime, μια εξπρεσιονιστική μεταμοντέρνα ταινία, με την οποία κέρδισε 12 βραβεία σε 7 διεθνή φεστιβάλ ταινιών, ανάμεσά τους και το Technical Grand Prize στο φεστιβάλ των Καννών, ενώ προτάθηκε και για Χρυσό Φοίνικα. Η ταινία αυτή υπήρξε η αρχή της τριλογίας Europa μαζί με το Epidemic του 1987 και το Europa του 1991. Η τριλογία αυτή θεωρήθηκε ως μια αλληγορία της φρίκης της μεταπολεμικής Ευρώπης και έθιγε τα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος, κάνοντας μια αρκετά μακάβρια πρόβλεψη για το μέλλον. Αν και το Epidemic αποδείχθηκε κινηματογραφικό φιάσκο, ο Trier έκανε θριαμβευτική επάνοδο με το Europa. Η ταινία κέρδισε δύο βραβεία στο φεστιβάλ των Καννών και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Το Europa στήνεται σε ένα δυστοπικό μέλλον της μεταπολεμικής Γερμανίας και πραγματεύεται την ανθρώπινη ηθική, την ευθύνη και την αγάπη.
Zentropa films
Θέλοντας να έχει τον απόλυτο δημιουργικό έλεγχο στις ταινίες του, ο Lars von Trier ιδρύει το 1992 μαζί με τον παραγωγό Peter Aalbæk Jensen την εταιρεία παραγωγής ταινιών Zentropa Films. Η εταιρεία έχει παράγει πολλές ταινίες, πέρα από τις ταινίες του Trier, ανάμεσα σε αυτές και ταινίες πορνό, ενώ ταινίες της εταιρείας έχουν προταθεί 25 φορές για βραβεία Όσκαρ. Για να μπορέσει να βρει το κεφάλαιο να ιδρύσει την εταιρεία, ο Trier έκανε τρία σήριαλ στην τηλεόραση της Δανίας.
Δόγμα 95
O Lars von Trier έκανε από την πρώτη στιγμή φανερό πως ήθελε να ξεχωρίσει από τους υπόλοιπους σκηνοθέτες και να δημιουργήσει ένα δικό του ρεύμα και ένα νέο τρόπο αντίληψης στην κινηματογραφική σκέψη. Ο ίδιος έλεγε πως η ταινία πρέπει να είναι σαν μία πέτρα στο παπούτσι σου. Έτσι, λοιπόν, το 1995 μαζί με τον Thomas Vinterberg παρουσίασαν το μανιφέστο τους για ένα νέο κινηματογραφικό ρεύμα, το Δόγμα 95. Σύμφωνα με τον Trier, για να παράγει κάποιος καθαρόαιμη τέχνη πρέπει το κινηματογραφικό του στιλ να ξεχωρίζει εντελώς από όλα τα προηγούμενα και αυτό συχνά επιτυγχάνεται με το σκηνοθέτη να θέτει ο ίδιος περιορισμούς στη διάρκεια των γυρισμάτων.
Το στιλ του Δόγματος 95 περιελάμβανε πλάνα που διακόπτονταν απότομα, χρωματικές παλλέτες που δημιουργούσαν έντονες αντιθέσεις και κάμερα που δημιουργεί ρεαλιστικά πλάνα. Ο Trier ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησε κατά κόρον την κάμερα στο χέρι, θέλοντας να δώσει στους θεατές την πραγματικότητα από την σκοπιά των δρώντων προσώπων.
Ως σκηνοθέτης ήταν ιδιαίτερα απαιτητικός, ως και αυταρχικός. Συχνά οι ηθοποιοί που συνεργάζονταν μαζί του, χαρακτήριζαν τη διαδικασία ως αληθινή κόλαση. Ο Trier κρατούσε την κάμερα ο ίδιος και τραβούσε τους ηθοποιούς του χωρίς διαλείμματα ανάμεσα στις λήψεις, καθότι ως θιασώτης της μεθόδου Στανισλάφσκι πίστευε πως οι ηθοποιοί πρέπει να μένουν διαρκώς στο χαρακτήρα τους. Η μέθοδος αυτή, αν και ήταν συχνά εξουθενωτική για τους ηθοποιούς και ψυχικά και σωματικά, είχε ως αποτέλεσμα μερικές από τις πιο αξιομνημόνευτες ερμηνείες.
Ταινίες σταθμοί
Από το 1996 και έπειτα ακολούθησαν οι ταινίες που καθιέρωσαν τον Lars von Trier ως έναν από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες της εποχής του.
Το 1996 γυρίζει το Breaking the waves που κερδίζει το βραβείο Grand Prix στο φεστιβάλ των Καννών και χαρίζει στην Emily Watson, που πρωταγωνιστεί στην ταινία, την υποψηφιότητα για βραβείο Όσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου.
Το 1998 ακολουθεί η ταινία The idiots, η οποία αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας Golden Heart Trilogy και είναι υποψήφιο για τον Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών.
Η τριλογία ολοκληρώνεται το 2000 με την ταινία Dancer in the Dark, με πρωταγωνίστρια την Ισλανδή μουσικό και τραγουδίστρια Björk. Η ταινία κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα και το soundtrack της, I’ve Seen It All, στου οποίου τη σύνθεση συμμετείχε και ο ίδιος ο Trier, κερδίζει το Όσκαρ καλύτερου τραγουδιού.
Ακολουθεί ακόμα μια τριλογία ταινιών, η οποία προς το παρόν παραμένει ανολοκλήρωτη. Η τριλογία έχει το όνομα Land of Opportunities και σχετίζεται με την Αμερική, την επονομαζόμενη χώρα των ευκαιριών, αν και ο ίδιος ο Trier δεν έχει επισκεφτεί ποτέ την Αμερική.
Η πρώτη ταινία της τριλογίας είναι το Dogville, ένα δράμα του 2003 με πρωταγωνίστρια την Nicole Kidman και η δεύτερη ταινία, η Manderlay του 2005, με πρωταγωνίστρια την Bryce Dallas Howard. Το υπόλοιπο καστ είναι ίδιο και στις δύο ταινίες και πρόκειται για ένα πολυπληθές καστ αστέρων με ηθοποιούς, όπως η Lauren Bacall και ο Willem Dafoe. Η τρίτη ταινία της τριλογίας με τίτλο Washington δεν έχει γυριστεί ακόμα.
Η τελευταία τριλογία του Lars von Trier είναι η Depression Trilogy και αποτελείται από τις ταινίες Antichrist (2009), Melancholia (2011) και Nymphomaniac (2013). Το ιδιαίτερο με αυτή την τριλογία είναι πως και στις τρεις ταινίες πρωταγωνιστεί η Charlotte Gainsbourg και πραγματεύεται την κατάθλιψη και το πένθος με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πολλοί έχουν πει, πως μέσα από αυτή την τριλογία, ο Τrier παρουσιάζει στον κόσμο τη δική του αντιμετώπιση της κατάθλιψης που περνάει.
Η θεματολογία του Lars von Trier
H θεματολογία του Trier έχει στόχο να προκαλεί το κοινό του και να το φέρνει αντιμέτωπο με τους προσωπικούς του δαίμονες. Επικεντρώνεται κυρίως σε γυναικείους χαρακτήρες στο χείλος της αυτοκαταστροφής και στη δίνη της κοινωνικής κατακραυγής. Οι γυναίκες στις ταινίες του Trier υποφέρουν, αλλά αυτό δε θα έπρεπε να αποδοθεί σε σαδιστικές τάσεις του σκηνοθέτη, αν και ο ίδιος έχει χαρακτηριστεί για μισογυνισμό, ειδικά μετά την καταγγελεία της Björk για σεξουαλική παρενόχληση κατα τη διάρκεια των γυρισμάτων του Dancer in the Dark. Χρησιμοποιώντας συχνά μελοδραματικές τεχνικές, δημιουργεί καταστάσεις, μέσα από τις οποίες ο λόγος της μιζέριας των γυναικών οφείλεται – έμμεσα ή άμεσα – σε εξουσιαστικούς αρσενικούς χαρακτήρες που αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό τη βαρβαρότητα του κόσμου: εξουσία, επιβολή, κυριαρχία, ενώ οι γυναίκες είναι η ενσάρκωση της θυσίας, του πόνου και της αντίστασης κατά της πατριαρχίας.
Όπως και να έχει, ο Τrier δεν προκαλεί, απλώς για να προκαλεί. Αν και οι ταινίες του ενοχλούν πολύ το θεατή και συχνά τον σοκάρουν με πολύ βίαιες και περιγραφικές εικόνες, ο στόχος του σκηνοθέτη είναι να τον κάνει να έρθει αντιμέτωπος – μέσα από το σοκ – με τα κοινωνικά taboo και εντέλει να τα αποτινάξει.
Παρακάτω ακολουθεί ένα βίντεο με την ανάλυση της θεματολογίας και της τεχνικής που χρησιμοποιεί ο Lars von Trier και εξηγούνται οι απώτεροι στόχοι του σκηνοθέτη.
